Π. Βούλγαρης: Αυτό που έγινε στην Καστοριά ήταν καταπληκτικό

από την ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Ο βραβευμένος σκηνοθέτης μιλά για τη νέα του ταινία υπογραμμίζοντας ότι “η τέχνη είναι η πιο δημοκρατική κίνηση στη σύγχρονη εποχή”. Η προβολή της νέας του ταινίας, “Ψυχή βαθιά”, με αντικείμενο τον ελληνικό εμφύλιο, έγινε η αφορμή πολίτες μιας από τις περιοχές που οι μάχες έβαψαν με αίμα, της Καστοριάς, να χαράξουν τα ονόματα των νεκρών τους, του εθνικού και του δημοκρατικού στρατού, σε ένα κοινό μνημείο. Ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερη κατάκτηση για έναν κινηματογραφιστή, όπως ο Παντελής Βούλγαρης... Δεν κρύβει την ικανοποίησή του για το γεγονός. Συγκινείται όταν μιλά γι’ αυτό και εκφράζεται χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις. Με ηρεμία και απλότητα που σε κατακτά από την πρώτη στιγμή, ο Παντελής Βούλγαρης αναφέρεται στο νέο του εγχείρημα. Έτσι νηφάλια είναι και η συζήτηση που θα ήθελε να κινήσει γι’ αυτή την πολύ ευαίσθητη περίοδο της Ελλάδας, την οποία παρατηρεί με ουδετερότητα στην ταινία του.

H ιστορία των δύο νέων αδελφών που πολεμούν σε αντίπαλα στρατόπεδα λειτούργησε προσχηματικά για να αφηγηθείτε αμερόληπτα τα γεγονότα;

Προσπάθησα να μιλήσω για τον εμφύλιο μέσα από τα δύο παιδιά. Γι’ αυτό έπρεπε να κρατήσω, όσο μπορούσα, πιο δίκαιες αποστάσεις, ώστε να θέσω τις προϋποθέσεις μιας νηφάλιας κουβέντας για τον εμφύλιο. Αυτό όμως δεν γίνεται ποτέ συνειδητά στον κινηματογράφο. Σε μια ταινία πολλά πράγματα διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια του γυρίσματος και του μοντάζ.

Ποιοι ήταν οι αρχικοί στόχοι σας;

Καταρχάς, ο καλλιτεχνικός σκοπός ήταν να παίξουν τα δύο παιδιά, και νομίζω ότι αυτό επιτεύχθηκε. Ο δεύτερος ήταν η αποτύπωση των μαχών, για τις οποίες δεν είχαμε εμπειρία γυρισμάτων. Με τη συνεργασία βούλγαρων τεχνικών φτάσαμε σε ένα πολύ καλό σημείο. Τέλος, βασική προϋπόθεση ήταν να περιγράψω την ιστορία μέσα στο φυσικό τοπίο της περιοχής, στον Γράμμο και στο Βίτσι, που είναι συνδεδεμένο με μνήμες.

Εκεί συναντήσατε ανθρώπους με βιώματα από τον εμφύλιο. Πώς αντιμετώπισαν το εγχείρημα; 
za Η δυτική Μακεδονία έχει τις πιο οδυνηρές μνήμες από τον εμφύλιο. Δεν ήταν εύκολο να μιλήσουν οι άνθρωποι. Ανέβαινα όμως χρόνια εκεί και δημιούργησα πολύ πιο ισχυρές φιλίες από αυτές που έχω στην Αθήνα. Σιγά σιγά οι άνθρωποι άρχισαν να ανοίγουν την ψυχή και την καρδιά τους. Αν η ταινία δεν είχε τη συμμετοχή όλου αυτού του κόσμου, δεν θα γινόταν.
Μάθατε άγνωστα, σε εσάς, πράγματα γι’ αυτήν την περίοδο;
Πολλά. Όταν ξεκίνησα αυτή την ιστορία, ήξερα τον εμφύλιο μόνο ως γεγονός. Κάποιες από τις λεπτομέρειες που υπάρχουν στην ταινία μου ήταν εντελώς άγνωστες. Δέκα χρόνια δούλεψα, και ακόμη μαθαίνω γι’ αυτό το θέμα.
Έντυπο της Αριστεράς σας κατηγόρησε για παραποίηση της ιστορίας...
Δεν το σχολιάζω. Ήξερα ότι θα είναι μία ταινία που θα συζητηθεί και από τις δύο πλευρές και ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις. Μερικές μάλιστα τις περίμενα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν προκλήσεις μέσα στην ταινία, για να κουβεντιάσεις. Τι ωραιότερο; Θα μπορούσα να καπελώσω την ιστορία, να μην αφήσω καμία χαραμάδα. Όμως αυτό είναι το ωραίο στην τέχνη και γι’ αυτό είναι η πιο δημοκρατική, ίσως, διάθεση, κίνηση, κατάσταση στη σύγχρονη εποχή: Δεν μπορεί να αρέσει σε όλους ένα κοινό σημείο της. Μόνο αυτή αφήνει τέτοια περιθώρια και δημιουργεί συγκινήσεις και την ανάγκη της συζήτησης.
Και μπορεί να λειτουργήσει ενωτικά;
Και ενωτικά και διαχωριστικά... Αυτό που έγινε στην Καστοριά ήταν καταπληκτικό. Συγκινήθηκα πολύ, δεν το περίμενα καθόλου!
Η συμφιλίωση είναι κάτι που ζητά η εποχή μας. Ο δημιουργός οφείλει να παρακολουθεί, να ακολουθεί και να εκφράζει τα αιτήματα του καιρού του;
Ασφαλώς. Πολλές φορές νομίζουμε ότι ο καλλιτέχνης στέκεται σ’ ένα βάθρο, φοράει τήβεννο και τα βλέπει όλα αφ’ υψηλού. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες όμως είναι πρώτα απ’ όλα πολίτες. Δεδομένου ότι τα αιτήματα της εποχής μάς επηρεάζουν, πρέπει και να τα ακολουθούμε.
Δικαιολογείτε την αποστασιοποιημένη, πολιτικά, συμπεριφορά που έχουν οι πολύ μεταγενέστερες του εμφυλίου γενιές;
Ο εμφύλιος τέλειωσε, άφησε μνήμες, χώρισε και ένωσε ανθρώπους. Σήμερα υπάρχουν νέες διεκδικήσεις που πρέπει να τις δούμε συλλογικά. Δεν θεωρώ σωστή οδό την επιλογή μιας εντελώς αποστασιοποιημένης θεώρησης. Ακόμη κι αν πίσω από την ενέργεια ενός ανθρώπου δεν υπάρχει πολιτική διάσταση, οφείλουμε όλοι να είμαστε σύγχρονοι, δημιουργικοί και ενεργοί πολίτες. Διαφορετικά, δίνεις την μπάλα στην εξουσία και αυτή παίζει μόνη της.
Είστε ένας από τους “Σκηνοθέτες στην ομίχλη”, που δεν θα συμμετάσχουν με ταινία τους στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Δεν “αποδυναμώνει” η αποχή τα 50χρονα της διοργάνωσης;
Τα νέα παιδιά που ξεκινούν στον κλάδο μας βρίσκονται πραγματικά στην ομίχλη. Με στενοχωρεί κι εμένα το γεγονός ότι δεν έρχονται οι ταινίες. Το νομοσχέδιο όμως είναι απαραίτητο, και η αποχή από το φεστιβάλ είναι ένα ισχυρό μέσο πίεσης. Γνωρίζω τις υποψίες που θέλουν τους “ομιχλιστές” να αποσπάσουν το φεστιβάλ από τη Θεσσαλονίκη. Δεν θεωρώ όμως ότι υπάρχει τέτοια πρόθεση. Πιστεύω πως, αν γινόταν μια επαφή με το υπουργείο, οι ταινίες θα ήταν εδώ.