Η αντιπαλότητα μεταξύ αστικού χώρου και αυτοκινήτου (με αφορμή την Ευρωπαϊκη μέρα χωρίς αυτοκίνητο)

Tου Χάρη Κουζιάκη

Ο αστικός χώρος και το αυτοκίνητο είναι δύο αντίπαλες έννοιες, υποχρεωμένες να συνυπάρξουν αφού έχουν την ατυχία να έχουν κοινό χρήστη, τον άνθρωπο. Δυστυχώς η συνύπαρξη αυτή δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι ειρηνική αφού και οι δύο αγωνίζονται για τη μεγαλύτερη δυνατή επιρροή στον κοινό τους παρονομαστή που είναι η έννοια του χώρου.

Η ιδεολογική βάση της αντιπαλότητας τους έγκειται στο γεγονός ότι το μεν αυτοκίνητο γεννά ανταγωνισμό (ταχύτητας, κόστους, εμφάνισης, μεγέθους) ενώ ο αστικός χώρος γεννά συνεργασία, συμμετοχή, συνύπαρξη και αλληλεγγύη, έννοιες εκ διαμέτρου αντίθετες.  Ο κάτοικος της πόλης θέλοντας να συγκεράσει τις δύο πλευρές, προς όφελός του φυσικά, προχώρησε σε αλλαγές του παραδοσιακού αστικού χώρου έτσι ώστε να χωρέσει και το αυτοκίνητο σε αυτόν. Διεύρυνε τις πόλεις, γκρέμισε τα τείχη, παραχώρησε ζωτικό χώρο από άλλες λειτουργίες, όπως η ψυχαγωγία, η ποιότητα ζωής, η ιστορική κληρονομιά με διάθεση να βοηθήσει το αυτοκίνητο να βρει τη θέση του στην καθημερινότητα.

Η μάχη μεταξύ της διατήρησης του αστικού χώρου και του αυτοκινήτου είναι μία μάχη άνιση. Οι παραδοσιακές αξίες και ανάγκες του ανθρώπου για συνεύρεση, ομαδικότητα, κοινωνικοποίηση και αλληλεγγύη που βιώνονται μέσα από την αστικοποίηση και έχουν ως σημείο αναφοράς τον κοινό χώρο μοιάζουν καταδικασμένες αφού την ίδια στιγμή προβάλλονται και υποστηρίζονται από πολλούς παράγοντες, νέες αξίες όπως η αναγνωρισιμότητα, η επιδειξιομανία, η καταναλωτικότητα, ο διαχωρισμός, ο ατομισμός, αξίες που χρειάζονται το γρήγορο, μεγάλο και ακριβό αυτοκίνητο για να παγιωθούν. Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που στηρίζουν την επέκταση της χρήσης του αυτοκινήτου έναντι οποιουδήποτε κόστους δεν έχουν ηθικούς φραγμούς και δεν διστάζουν να καταστρέψουν οτιδήποτε απέμεινε από τον βιώσιμο αστικό χώρο για την κατασκευή μεγαλύτερων δρόμων και χώρων στάθμευσης έτσι ώστε να μειώσουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση και να αυξήσουν την «ευχαρίστηση» του πελάτη οδηγού. Κάθε φορά όμως που ολοκληρώνεται μία νέα υποδομή η κυκλοφορία αυξάνεται με αποτέλεσμα να καθίσταται πολύ γρήγορα ανενεργή. Είναι εύκολα επομένως αντιληπτό ότι το αυτοκίνητο έπεσε θύμα της ίδιας του της επιτυχίας γιατί αν και η ανθρώπινη ματαιοδοξία είναι άπειρη ο αστικός χώρος είναι πεπερασμένος με αποτέλεσμα όσο γρήγορο αυτοκίνητο και αν έχεις, η ταχύτητά σου σε συνθήκες συμφόρησης να περιορίζεται σε αυτή του μπροστινού σου.

Οι ελληνικές πόλεις αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κατασπατάλησης και βιασμού του αστικού χώρου για να χωρέσει η ματαιοδοξία μας με αποτέλεσμα την καταστροφή του παραδοσιακού κοινωνικού ιστού ακόμη και στις μικρές πόλεις. Το αυτοκίνητο κυριάρχησε παντού, σχετικά εύκολα και πλέον οι λύσεις για να βρεθεί διέξοδος από αυτή την κατάσταση είναι περιορισμένες και δύσκολα εφαρμόσιμες.

Η πολυκεντρική δομή των πόλεων είναι πλέον μία αναγκαιότητα με την ανάμιξη των χρήσεων να παίζει πρωταρχικό ρόλο στην κατάργηση των μεγάλων καθημερινών αποστάσεων και των προαστίων υπνουπόλεων με προσαρμοσμένο πολεοδομικό σχεδιασμό, ρεαλιστικές συγκοινωνιολογικές μελέτες και δράση στις παρακάτω κατευθύνσεις.

• Αλλαγή φιλοσοφίας στα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια των ελληνικών πόλεων με στόχο τον περιορισμό των συνεχών επεκτάσεων προς νέες οικιστικές περιοχές έτσι ώστε να αποφευχθεί το φαινόμενο της προαστιοποίησης σε συνδυασμό με ανάπλαση προβληματικών ή και εγκαταλειμμένων περιοχών στο εσωτερικό των πόλεων για την αντιμετώπιση της συνεχούς υποβάθμισης και γκετοποίησης.
• Διατήρηση της πολυλειτουργικότητας του αστικού χώρου και της παραδοσιακής μίξης λειτουργιών αφού σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, όπως αυτές που βιώνουμε σήμερα, έννοιες όπως κοινωνικότητα, ανθρώπινη επαφή  και αλληλεγγύη αποκτούν μεγαλύτερη σημασία.
• Ανάπτυξη συστημάτων δημόσιων μεταφορών και δικτύων πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων.

Για να αγαπηθεί ένας αστικός χώρος, μια πόλη, θα πρέπει να έχει ως στόχο την επίτευξη της βιωσιμότητας και όχι της κυκλοφορισιμότητας, με τις γειτονιές της να μετατρέπονται σε μικρόκοσμο σχεδιασμένο από και για όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να δουλεύουν, να ζουν, να διασκεδάζουν, να μαθαίνουν, να επικοινωνούν κάνοντας χρηστή διαχείριση χωρίς υπερβολές όλων των εργαλείων που τους προσφέρει η τεχνολογική ανάπτυξη ένα εκ των οποίων είναι και το αυτοκίνητο.

Δυστυχώς η μέχρι τώρα ιστορία στην αντιπαλότητα μεταξύ του αυτοκινήτου και του αστικού χώρου δείχνει ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε και πολλά από την κεντρική εξουσία που είναι δέσμια οικονομίστικων και ψηφοθηρικών λογικών. Οι ίδιοι οι πολίτες με κινήματα βάσης μπορούν να πιέσουν για μια βιώσιμη και κοινά αποδεκτή λύση όπως το ευρωπαϊκό δίκτυο ¨πόλεων ελεύθερων από αυτοκίνητα¨ και άλλες πολλές δράσεις πανευρωπαικά, με φαντασία και σεβασμό στην ιδιαιτερότητα του καθενός.

Χάρης Κουζιάκης

Σημείωση: Το παραπάνω άρθρο γράφτηκε με αφορμή την περσινή ευρωπαική μέρα χωρίς αυτοκινητο με σκοπό να δημοσιευθεί στο 2^ο τευχος του «Σκάφανδρου» της εφημερίδας της Δημοτικής Κίνησης «Κοζάνη Τόπος να Ζεις». Δυστυχώς η εφημερίδα δεν εκδόθηκε και το άρθρο δημοσιευεται σήμερα.