Παιδικές χαρές: Αρχές και προϋποθέσεις σχεδιασμού, ίδρυσης και λειτουργίας τους"

Κομμάτι της ζωής μας μέσα και έξω από το σπίτι μας  είναι  τα παιδιά που διεκδικούν ένα ζωτικό κομμάτι χώρου εντός της πόλης  που ζουν, μέσα από δραστηριότητες συνειδητές κι οργανωμένες, όπως το παιχνίδι. Το παιχνίδι ως λειτουργία, πολύ συχνά και φυσικά, δρα στον ανοιχτό, ελεύθερο,
υπαίθριο χώρο της πόλης. Η αλλαγή όμως των συνθηκών διαβίωσης  ( Οι κατοικίες είναι πολύ μικρές για να ικανοποιήσουν την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι, οι δρόμοι έχουν πολλή κίνηση, τα οικόπεδα που έχουν απομείνει μετατρέπονται σε συγκροτήματα κατοικιών) επέφερε τη μείωση των χώρων παιχνιδιού. Οι ανοιχτοί χώροι, όπως τα πάρκα, οι αθλητικές εγκαταστάσεις και οι παιδικές χαρές είναι περιορισμένοι.

Δεν παύει όμως η παιδική χαρά να είναι ένα εργαστήριο, μια άτυπη εκπαιδευτική ρύθμιση όπου πραγματοποιούνται πολλά είδη κοινωνικής μάθησης. Για μεγάλο αριθμό παιδιών και νέων αποτελούν τους μοναδικούς χώρους υπαίθριων δραστηριοτήτων, ένα υπαίθριο περιβάλλον κατάλληλο για διασκέδαση, ξεκούραση, παιχνίδι. Αποτελούν επίσης χώρους κοινωνικοποίησης και διαφυγής από την περιοριστική ζωή των διαμερισμάτων και συμβάλλουν στη καταπολέμηση της καθιστικής ζωής και των παρενεργειών της (παχυσαρκία, πολύωρη τηλεθέαση) (Kraftl, Horton & Tucker, 2007)

Η ανάγκη του συγκεκριμένου άρθρου δημιουργήθηκε από την πρότασή μας για παιδικές χαρές στην  Ανοιχτή επιστολή Νο 2 με τίτλο «Ανάπτυξη – αναβάθμιση- βελτίωση της Λίμνης του Πολυφύτου περιφερειακά εντός, εκτός και παραπλεύρως» την οποία δημοσιεύσαμε  στις 19-5-2017και βρίσκεται στην ιστοσελίδα μας thmasgatzoflias.wordpress.com.  με τον τίτλο Η πολιτεία της Ουτοπίας. Δεν θέλουμε να υποσκελίσουμε τις υπηρεσίες, Δημοτικές ή κρατικές,  οι οποίες ελπίζουμε να ευαισθητοποιηθούν και να μελετήσουν την πρότασή μας για αυτή την παρθένα περιοχή ,προσοδοφόρα για κάθε είδους  ποιοτικές παροχές στους πολίτες, οι οποίες όχι μόνον  θα ανεβάσουν τον πήχη της ποιότητας ζωής στην ευρύτερη περιοχή, αλλά θα προσφέρουν και έναν αναντικατάστατο τρόπο αντιμετώπισης της ανεργίας στην περιοχή μας, καθώς μπορούν να γίνουν πρότυπα κέντρα- εργαστήρια κοινωνικής παιδαγωγικής οικολογικής μάθησης , διασκέδασης και ψυχαγωγίας με δυνατότητα αφενός απασχόλησης ανθρώπων κάτω από πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους ειδικότητες και αφετέρου, κάτω από την ανάλογη προβολή, μεγάλης επισκεψιμότητας  με ό, τι αυτό συνεπάγεται ως κέρδος για την περιοχή μας. Αυτό το οποίο θέλουμε αφενός είναι το βήμα να γίνει όχι πρόχειρα αλλά κάτω από εμπεριστατωμένες μελέτες της παιδαγωγικής, της κοινωνιολογίας της αρχιτεκτονικής και κάθε άλλης επιστήμης που συνάδει στην επιτυχημένη πραγμάτωση του εγχειρήματος, αφετέρου να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες για όλες τις  ηλικιακές ομάδες από την βρεφική μέχρι την γεροντική χωρίς να παραλείπονται οι ανάγκες για τις  αντίστοιχες ηλικιακές ομάδες των ατόμων με ειδικές ανάγκες.

 Μια και οι επιστολές μας είναι ανοιχτού τύπου θα θέλαμε για να γίνει κατανοητός ο δεοντολογικός τρόπος σχεδιασμού  των  παιδικών  χαρών   και οι αρχές πάνω στις οποίες πρέπει να στηρίζονται, καθώς και κάτω από ποιες προϋποθέσεις αποκτούν αυτές παιδαγωγική ποιότητα είναι αναγκαίο  να προστρέξουμε κατ’ αρχήν στη σημασία του παιχνιδιού κατά την αναπτυξιακή πορεία  του παιδιού και το βαθμό υπολογισμού τους στην σχεδίαση παιχνιδότοπων.   Και κυρίως μέσα από το θεωρητικό πλαίσιο της αξίας του παιχνιδιού να γίνει κατανοητή η απόλυτη ανάγκη ύπαρξης χώρων παιχνιδιού ορθά σχεδιασμένων, λαμβανομένων πάντοτε υπόψη των αναγκών των ηλικιακών φάσεων στις οποίες αναφέρονται αυτές  και των ιδιαιτέρων δεξιοτήτων κατά τις φάσεις ανάπτυξης τόσου του μέσου όρου των ηλικιών όσο και των ατόμων με ειδικές δεξιότητες με απώτερο στόχο όχι μόνον την παιδαγωγική ποιότητα αλλά και την αποφυγή ατυχημάτων .

ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Σύμφωνα με την Honig (2000), τόσο σε επιστημονικό επίπεδο, όσο  και σε εμπειρικό όπως το βιώνουμε στην καθημερινή συνύπαρξη μας με τα παιδιά ,το παιχνίδι μπορεί να θεωρηθεί ως το «πάθος των μικρών παιδιών». Επιτρέπει στα παιδιά να γνωρίσουν το περιβάλλον τους και να αισθανθούν άνετα σ’ αυτό. Ο ορισμός του παιχνιδιού, ως στοιχείο απαραίτητο στην ανάπτυξη του παιδιού, αλλά και ως βασική πτυχή πολιτισμού και ποιότητας ζωής, έχει δοθεί από τη διεθνή ένωση για το δικαίωμα του παιδιού να παίζει (International Association for the Child’s Right to Play)  και συμπεριλαμβάνεται  στο Gemstone Universal Playgrounds Team, 2003 και περιγράφεται ως εξής: Tο παιχνίδι είναι επικοινωνία και έκφραση, που συνδυάζει τη σκέψη και τη δράση, δίνει  ικανοποίηση και  συναίσθημα επιτεύγματος, είναι ενστικτώδες, εθελοντικό και αυθόρμητο,  βοηθά τα παιδιά να αναπτυχθούν σωματικά, διανοητικά, συναισθηματικά, κοινωνικά και είναι ένας τρόπος να μάθει κανείς να ζει και όχι απλά να περνά το χρόνο.

Ένα από αυτά που καθιστά επιτακτική την ανάγκη παιχνιδότοπων είναι το γεγονός ότι η έλλειψη του παιχνιδιού εμποδίζει την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων, αυτοπεποίθησης και συναισθηματικής σταθερότητας  και αυτό γιατί το παιχνίδι ενθαρρύνει το παιδί να εξερευνήσει, να ενεργήσει, να αναπτύξει δεξιότητες, να ρισκάρει, να κάνει λάθη και να μάθει μέσα από τα λάθη του ,  να σκέφτεται με φαντασία και δημιουργικότητα , να επικοινωνεί με το περιβάλλον του, να γνωρίσει τον εαυτό του και τον κόσμο και τελικά να τον οδηγεί στη μάθηση με ευχαρίστηση. Καθώς το παιδί παίζει, αυτό καθεαυτό το παιχνίδι το οδηγεί στο πείραμα μέσα από τη δοκιμή και το λάθος, στην εξερεύνηση νέου περιβάλλοντος και νέων ιδεών, και έτσι το φέρνει  αβίαστα μπροστά στη γνώση την οποία στη συνέχεια , πάντα μέσα από το παιχνίδι, θα την εκφράσει με τις δεξιότητες που έχει αποκτήσει καθώς θα κληθεί να ανταποκριθεί  στις προκλήσεις (με την έννοια της δοκιμής και όχι του ριψοκίνδυνου)  των παιχνιδιών που τα ασκούν σωματικά ή εκμαιεύουν νέες δεξιότητες.

Εάν μελετήσουμε  τις επιστημονικές καταθέσεις μετά από επιστημονική έρευνα, άλλα και τις εμπειρικές των γονέων πληροφορούμαστε ότι τα παιδιά παίζουν από την πρώτη στιγμή της γέννησής τους και παίζουν με απρόβλεπτους τρόπους. Εάν κατανοήσουμε ότι επιλέγουν τα ίδια τι θα κάνουν, πώς θα το κάνουν και με ποιόν θα το κάνουν, αντιλαμβανόμαστε την ικανότητα και την ανάγκη ελευθερίας που έχουν. Εάν συνειδητοποιήσουμε ότι  το παιχνίδι ισούται με την ευχαρίστηση και την διασκέδαση και οδηγεί έτσι στην αβίαστη μάθηση, εάν γίνει συνείδησή μας ότι με το παιχνίδι εξερευνούν τον κόσμο , μαθαίνουν τους κοινωνικούς κανόνες και παίρνουν αβίαστα την ευθύνη των επιλογών τους, εάν παρατηρήσουμε ότι παίζουν χρησιμοποιώντας το σώμα τους , το μυαλό τους, τις λέξεις και τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης ή  τα ειδικά φτιαγμένα για αυτά, εάν καταλάβουμε ότι το παιχνίδι, καθώς μεγαλώνει το παιδί, γίνεται πιο περίπλοκο χωρίς όμως να χάνει την ευχαρίστηση, επειδή η ανάπτυξή του συντελείται μέσα από μια σειρά σταδίων συναισθηματικών, γνωστικών, κοινωνικών ΤΟΤΕ γίνεται εύληπτος και ο χαρακτήρας και  η παιδαγωγική ποιότητα των χώρων απασχόληση των παιδιών με παιχνίδι ή όπως συνηθίζεται συλλήβδην να ονομάζεται «παιδική χαρά».

Το παιχνίδι . όπως είναι γνωστό ,συμβάλλει  στην ανάπτυξη του παιδιού σε τομείς  γνωστικούς , συναισθηματικούς, δημιουργικούς, κοινωνικούς, φανταστικούς, αναπτύσσει την κοινωνικότητά τους , το λόγο και την επικοινωνία και τους φέρνει σε επαφή με κανόνες και όρια στην αρχή με την υποστήριξη θεωρητική καθοδηγητική ή πρακτική των συνοδών τους στο παιχνίδι, που θεωρητικά είναι οι γονείς στην αρχή, οι δάσκαλοι αργότερα. Σήμερα όμως τα παιδιά , παιδιά του διαμερίσματος και των μπαλκονιών, λόγω έλλειψης ελεύθερου υπαίθριου χώρου για παιχνίδι, σε πόλεις σχεδιασμένες σύμφωνα με τις ανάγκες των μεγάλων, έχουν στην διάθεσή τους τηλεόραση με παιδικές ζώνες απαράδεκτες για την τρυφερή τους ηλικία γεμάτες βία και φόβο, φαντάσματα και βρικόλακες, μαγικές υπερδυνάμεις και μαγικούς υπέρ-ήρωες , έχουν tablet και κινητά από μικρή ηλικία και ηλεκτρονικούς υπολογιστές με ηλεκτρονικά παιχνίδια αμφιβόλου παιδαγωγικής αξίας.  Αναπτύσσονται μέσα στα διαμερίσματα,  αφού εκτός αυτών ελλοχεύει πολυποικιλότητα  κινδύνων που προκαλούν φόβο στους γονείς για την ασφάλειά τους. Έτσι η μέρα τους φορτώνεται με κατευθυνόμενες δραστηριότητες, κάποιες από τις οποίες απαιτούν χρόνο προετοιμασίας η οποία στη συνέχεια αφαιρεί χρόνο από την ελεύθερη δραστηριότητα και το παιχνίδι Από την άλλη , η έλλειψη ελεύθερου χρόνου των γονέων για οικογενειακές δραστηριότητες ή για οργάνωση- και συμμετοχή – παιχνιδιών για όλα τα μέλη της οικογένειας βοήθησε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας παιχνιδιών και παιχνιδοκατασκευών όχι πάντοτε παιδαγωγικά αποδεκτών, κάποτε όμως  και με προδιαγραφές στοχευόμενης συμπεριφοράς. Η πραγματικότητα  της ελληνικής οικογένειας  μέσα στην ελληνική κοινωνία  λοιπόν  οδηγεί και αυτή στην ανάγκη ύπαρξης  και δημιουργίας περιβαλλόντων παιχνιδιού, επειδή είναι δομημένες και εποπτευόμενες οι ζωές των παιδιών, με λίγες ευκαιρίες για ελεύθερο παιχνίδι σε υπαίθριο χώρο, αν και η φύση  λειτουργεί στα παιδιά ως διεγερτικό και εμπειρικό συστατικό των δραστηριοτήτων τους

Στην περιοχή μας  διαθέτουμε έναν περιλίμνιο φυσικό χώρο (Πολυφύτου και Ιλαρίωνα) πολλών χιλιομέτρων  που μας προκαλεί λόγω της καθαρότητας της ατμόσφαιρας, εκτός των άλλων φυσικών προσόντων,  να τον αξιοποιήσουμε  με ποικίλους τρόπους μεταξύ των οποίων και να δημιουργήσουμε πάρκα που πουθενά αλλού στην Ελλάδα δεν υπάρχουν τόσο στενά δεμένα με την φύση, όπως για παράδειγμα πάρκα για άτομα με ειδικές ανάγκες που πιστεύουμε ότι θα αναχθούν στην μοναδικότητα λόγου των ερεθισμάτων που προσφέρει ο φυσικός τόπος με την προϋπόθεση πάντα πως θα σχεδιαστεί σεβόμενοι τις ιδιαίτερες ανάγκες τους., Αλλά και πάρκα με δραστηριότητες κατάλληλες για την Τρίτη ηλικία μαζί με πάρκα για τους εφήβους που θα καλύπτουν τις ανάγκες τους για  δυνατές προκλήσεις  δίπλα από πάρκα για παιδιά και νήπια.  

Πριν όμως φτάσουμε στον δεοντολογικό σχεδιασμό των παιδικών χαρών προκειμένου η πρότασή μας να έχει αντικειμενικά και επιστημονικά ερείσματα θα αναπτύξουμε σύντομα τις μορφές παιχνιδιού σύμφωνα με την κοινωνική τους διάσταση και το περιεχόμενο και στη συνέχεια το περιβάλλον  όπου εξελίσσονται και διαδραματίζονται αυτά...

Ως προς τη μορφή του το παιχνίδι επειδή έχει κοινωνική διάσταση και περιεχόμενο,  μπορεί να είναι: Συμβολικό  (παιχνίδι αυτό πετυχαίνει να καλλιεργεί τη φαντασία , τη δημιουργικότητα, να ξεχωρίζει το παιδί τα αντικείμενα από την έννοιά τους και να χειρίζεται τις έννοιες ως ξεχωριστές οντότητες). Συμβατικό  όπου η ταλάντευση , η ολίσθηση, η αναρρίχηση, η περιστροφή, το λίκνισμα και η ισορροπία είναι τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα τα οποία αναπτύσσουν δεξιότητες που έχουν να κάνουν με το σώμα του και την αντίληψη αυτού σε σχέση με τον χώρο. Άτυπο παιχνίδι το οποίο σχετίζεται με τις μπάλες και τα παιχνίδια που μπορεί να δημιουργήσει κανείς με αυτές, με το τρέξιμο, σύρσιμο, την επινόηση, την δραματοποίηση, την εξερεύνηση συνυφασμένη με την περιπέτεια , την έρευνα, την δημιουργικότητα, την δέσμευση με τα φυσικά ή τα στοιχεία χτισίματος όπως είναι το νερό και η άμμος.  Και τέλος το φυσικό (παιχνίδι που παρέχει υγιή σωματική ανάπτυξη, μυϊκή δύναμη, ευκινησία , αντοχή, ταχύτητα , ετοιμότητα, σωματικές ικανότητες και έλεγχο τους , θέτει τις βάσεις θάρρους που θα τους βοηθήσει να χτίσουν την ίδια τους τη ζωή).

Καθώς όμως το παιχνίδι έχει και  κοινωνική διάσταση εμφανίζονται και εξελίσσονται συνεργατικές δεξιότητες με ενήλικες ή και μεταξύ των παιδιών  κάτω από την καθοδήγηση των κανόνων παιχνιδιού. Σ΄ αυτή τη φάση μπορεί ένα παιδί να έχει ελεύθερη συμπεριφορά (να ασχολείται δηλαδή με ο,τιδήποτε του προκαλεί ενδιαφέρον), παθητική  (παρακολουθεί απορροφημένα το παιχνίδι των άλλων παιδιών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και από αυτή την διαδικασία δεν πλησιάζει την μάθηση. Αντίθετα και με αυτόν τον τρόπο η μάθηση επιτυγχάνεται και μάλιστα με ισχυρό και καθοριστικό τρόπο μέσα από το παράδειγμα προ αποφυγή ή μίμηση), μοναχική (είναι η συμμετοχή στο παιχνίδι χωρίς προσπάθεια αλληλεπίδραση ανόμοια από τους γύρω του), παράλληλη  (συμμετοχή παρόμοια δίπλα και όχι μαζί με άλλο παιδί), συνεργατική (παιχνίδι με άλλα παιδιά χωρίς στόχο όμως) και συνεταιριστική (συμμετοχή σε οργανωμένο παιχνίδι με επίτευξη στόχου και ανταγωνισμό μέσω κανόνων)

Αν και είναι σημαντικό σύμφωνα με το στάδιο ανάπτυξης του παιδιού ο χαρακτήρας του παιχνιδιού που είναι διαφορετικός  να λαμβάνεται υπόψη στο σχεδιασμό και την δημιουργία δημοσίων χώρων παιχνιδιού, δεν θα πρέπει να απαξιώνεται ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας κατά τον σχεδιασμό των παιδικών χαρών. Αυτός του περιβάλλοντος. Το περιβάλλον  μέσα στο οποίο θα εγκατασταθεί η παιδική χαρά και το οποίο θα πρέπει να επιλεγεί ή να δημιουργηθεί με μεγάλη προσοχή στηριζόμενο σε αρχές παιδαγωγικής, παιδικής ψυχολογίας , φάσεις ανάπτυξης του παιδιού ώστε κάτω από αρχιτεκτονικές μελέτες να παραδοθεί στον παιδόκοσμο  πλούσιο σε πηγές προς ανακάλυψη, εξερεύνηση και μάθηση. Κι αυτό γιατί το περιβάλλον  καθορίζει έντονα τις ικανότητές του παιδιού να μάθει, επηρεάζει τη συμπεριφορά του και την αντίληψή του. Η παιδαγωγική ποιότητα του χώρου εξαρτάται από την ποιότητα και το επίπεδο της σχέσης που θέλουμε κατά τον σχεδιασμό να πετύχουμε μεταξύ του παιδιού και του χώρου, αλλά και από το βαθμό και τη μορφή της σύνδεσης παιδιού και χώρου, ώστε ο τελευταίος να αποκτά ρόλο πεδίου αγωγής . Η παιδαγωγική ποιότητα των τόπων παιχνιδιού συνδέεται άρρηκτα  με την ποιότητα των δραστηριοτήτων παιχνιδιού που μπορούν να αναπτυχθούν στον συγκεκριμένο χώρο.

Τρίτος πολύ σημαντικός παράγοντας για να μπορέσουν να λειτουργήσουν οι δύο προηγούμενοι είναι το περιεχόμενο της παιδικής χαράς , ο εξοπλισμός δηλαδή που θα επιτρέψει το περιεχόμενο του παιχνιδιού να αναπτυχθεί στο πεδίο το αισθητικοκινητικό, το γνωστικό-συμβολικό  το ψυχοκινητικό, το επικοινωνιακό και   το πεδίο κανόνων.  Είναι γνωστό ότι τα παιδιά στο παιχνίδι κάνουν επιλογές , συλλέγουν πληροφορίες ,σωματικά  και αισθητηριακά και συγκεντρώνουν χρήσιμα στοιχεία για την ανάπτυξή τους , τα αφομοιώνουν και τα  εφαρμόζουν στην πράξη καθώς εμπλέκονται ενεργά στη μάθηση , όταν παίζουν και χαλαρά καθώς είναι την ώρα του παιχνιδιού δοκιμάζουν δεξιότητες που απέκτησαν πρόσφατα σε μη απειλούμενες καταστάσεις (Ensign, 1993).  Έχει επισημανθεί από την επιστημονική κοινότητα η μεγάλη σημασία των εμπειριών της παιδικής ηλικίας στην ψυχολογική υγεία , καθώς έρχονται αντιμέτωπα με πτυχές της προσωπικότητάς τους  , τις οποίες και καλλιεργούν, όπως αυτό-εικόνα, αυτοσεβασμό, αυτορρύθμιση  συναισθημάτων Η ψυχοκινητική ανάπτυξη, που   περιλαμβάνει την κινητική ανάπτυξη και τον συντονισμό καθώς και  η ουσιαστική που περιλαμβάνει κοινωνικές δεξιότητες όπως το μοίρασμα, η ανάληψη ευθυνών και η συνεργασία, δοκιμάζει συναισθήματα όπως η ευχαρίστηση και ελέγχει δυνατά συναισθήματα όπως ο θυμός πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ως αναγκαία στοιχεία επιμέλειας για την ομαλή και ολοκληρωμένη ανάπτυξη του παιδιού κατά τον σχεδιασμό παιδικών χαρών και το περιεχόμενο τους ως προς τον εξοπλισμό. Η γνωστική ικανότητα, που συμπεριλαμβάνει  τη γλώσσα, το συμβολισμό, τις μαθηματικές σχέσεις και τις επιστημονικές αρχές, μέσα από τη φύση του παιχνιδιού ρυθμίζει το σχηματισμό της προσωπικότητας, ενεργοποιεί τη διαδικασία της σκέψης, του λόγου, της επικοινωνίας  και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Συνοπτικά θα λέγαμε ότι το παιχνίδι ισούται  με την κοινωνική συμπεριφορά   και ως προς την ανάπτυξη και την εδραίωσή της γίνεται αποδοτικότερη με την συμμετοχή άλλων, γιατί έτσι επιτυγχάνονται οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσω της επικοινωνίας  και της γλώσσας, για αυτό και ποτέ το παιχνίδι δεν συνεπάγεται   σιωπηλή δραστηριότητα. Ο  σχεδιασμός λοιπόν  και η υλοποίηση παιδικών χαρών αναγκαστικά εάν θέλουμε να επιτελούν τον ρόλο τους ,πρέπει να περνάνε μέσα από την  κατανόηση των ενδιαφερόντων των παιδιών και των επιθυμιών τους τα οποία μας  βοηθούν να καλύψουμε τις ανάγκες τους στις παιδικές χαρές. Πρέπει να προσδιορίσουμε τις ανάγκες τους, τις φιλοδοξίες  τους και να ανακαλύψουμε τρόπους για να εκμεταλλευόμαστε τις νέες ευκαιρίες προκειμένου να χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον .

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΧΑΡΩΝ

Γενικά θα λέγαμε ότι οι παιδικές χαρές πρέπει να σχεδιάζονται αφενός  σε  ζώνες ανάλογες της ηλικίας στην οποία απευθύνονται και αφετέρου ανάλογες του στόχου επιπέδου ανάπτυξης .Αλλιώς πρέπει να σχεδιαστεί μια παιδική χαρά για παιδιά που μόλις έχουν αρχίσει να περπατάνε και αλλιώς για παιδιά προσχολικής ηλικίας με αναπτυγμένη φυσική εμφάνιση , ύψος, βάρος και ικανότητα δραστηριότητας. Και βέβαια με διαφορετικά χαρακτηριστικά  σχεδιασμού θα πρέπει να εκπονείται η μελέτη  για παιδικές χαρές που απευθύνονται σε παιδιά προεφηβικής ή εφηβικής ηλικίας, αφού τα αναπτυξιακά στάδια αλλάζουν  και μαζί τους  αλλάζουν οι ανάγκες  για παιχνίδι άρα και ο στόχος της παιδικής χαράς πρέπει να διαφοροποιείται αναλόγως.

Τα κύρια χαρακτηριστικά των παιδικών χαρών επιγραμματικά συγκεντρώνονται στις ασφαλείς προδιαγραφές και την παιδαγωγική ποιότητα, ενώ η βασική αρχή σχεδιασμού είναι οι ανάγκες του παιδιού.

Ο φυσικός χώρος στα μάτια των παιδιών είναι χώρος μυστηρίου και θαυμασμού, πηγή μάθησης και εμπειρίας , τόπος συνάντησης και  επικοινωνίας , δημιουργίας κοινωνικών σχέσεων, γέννησης φιλίας, ανάπτυξης συνεργασίας γι αυτό και επηρεάζει την κοινωνική, φυσική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Επομένως θα πρέπει να παρέχει ευκαιρίες ανάπτυξης συναισθηματικής σταθερότητας, δημιουργικότητας, φαντασίας, κοινωνικής αλληλεπίδρασης, συνεργασίας, νοημοσύνης, φυσικής ικανότητας, πρωτοβουλίας, αυτοπεποίθησης, αίσθημα ευθύνης και ακεραιότητας. Να παρέχει ευκαιρίες εξερεύνησης και πειράματος στοιχεία που προετοιμάζουν το παιδί στην αντιμετώπιση πραγματικών προβλημάτων.

Η καλύτερη παιδική χαρά είναι το ασφαλές αντίγραφο φυσικών υπαίθριων περιβαλλόντων ελκυστικών, αισθητικά ευχάριστων και ενθαρρυντικών με ποικιλία  πραγματικών υλικών για δημιουργικές κατασκευές, με δημιουργία  κήπων, χώρων μακριά από το πλήθος, προστατευμένων με περιφράξεις φυσικές και όχι καγκελόφραχτες που δίνουν την αίσθηση της στέρησης της ελευθερίας, σε εκτάσεις  όπου η δενδοφύτευση ,η βλάστηση και οι χλοοτάπητες θα εναλλάσσονται με τους ποδηλατοδρόμους, τις ομαλές και ανισόπεδες επιφάνειες, τους νεροδόχους και αμμοδόχους, τους χώρους δραματοποίησης και παιχνιδιών κανόνων   με ευκαιρίες για ποικίλο παιχνίδι, με προκλήσεις που θα στοχεύουν στα ηλικιακά  επίπεδα ανάπτυξης, θα χρησιμοποιούνται πλαίσια εύκολα τροποποιήσιμα ανάλογα με τις ανάγκες του παιχνιδιού, με ενσωματωμένη παιχνίδια για Άτομα με ειδικές ανάγκες χώρους για ομαδικό και ατομικό παιχνίδι, αλλά και χώρους για τους συνοδούς των παιδιών.

Η ασφάλεια και η προστασία των παιχνιδότοπων είναι σημαντικοί παράγοντες στον σχεδιασμό τους , χωρίς όμως να καταργούν την πρόκληση ως στοιχείο ανάπτυξης των παιδιών , κατανοώντας ότι  τα παιδιά παίζουν με απρόβλεπτους τρόπους. Η ασφάλεια  των παιδικών χαρών είναι υπόθεση της πολιτείας (μέσω της νομοθεσίας, θέσπισης κανόνων  και οδηγιών λειτουργίας,  αλλά  και της τοποθέτησης αναλόγου προσωπικού στις παιδικές χαρές , όπως παιδαγωγοί ψυχολόγοι, σχεδιαστές παιχνιδιών, αρχιτέκτονες, φύλακες, συντηρητές, επιτηρητές, εμψυχωτές και ηγέτες παιχνιδιών), των γονέων , γιατρών, αρμοδίων για την πρόληψη ατυχημάτων , όπως είναι το ΚΕΠΑ.

Κατά τον σχεδιασμό των μέτρων προστασίας και ασφάλειας των παιδιών και δημιουργίας ασφαλών περιβαλλόντων  στις παιδικές χαρές θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη  ο ρόλος των παιδιών , η μεταβαλλόμενη φύση του παιχνιδιού καθώς και η ποιότητα του παιχνιδιού εκτός από την επίβλεψη από έναν επόπτη (ρόλος παρατηρητή , βοηθού στο παιχνίδι, παρόχου πρώτων βοηθειών , διαμεσολαβητή  στην επίλυση διαφορών στα παιχνίδια αλληλεπίδρασης ή κανόνων) , την ηλικία η οποία και καθορίζει την επιλογή των παιχνιδιών πράγμα το οποίο προϋποθέτει ζώνες παιχνιδιού ανάλογα της αναπτυξιακής φάσης του παιδιού και κλιμακωτές προκλήσεις , τις επιφάνειες πτώσεις με τα κατάλληλα υλικά, την επιφάνεια απορρόφησης κραδασμών, το ύψος , την επιλογή καταλλήλου εξοπλισμού.

Ακούγονται όλα τα παραπάνω εξωπραγματικά αν κοιτάξει κανείς σήμερα τις παιδικές χαρές που ως επί το πλείστον είναι παραδοσιακού τύπου περιοριζόμενες σε κούνιες , τσουλήθρες, τραμπάλες κ.α., εξοπλισμός ο οποίος στερείται της δυνατότητας να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τη φαντασία των παιδιών. Ικανοποιεί βέβαια την σωματική δραστηριότητα, αλλά μόνον αυτή. Είναι ανεπαρκούς παιδαγωγικής αξίας καθώς δεν υπηρετεί την δυνατότητα εξερεύνησης, κοινωνικότητας και δημιουργικότητας και είναι βαρετές χωρίς φαντασία. Παρά ταύτα  είναι εξαπλωμένο είδος αν και υπάρχουν και άλλα είδη παιδικών χαρών. Οι λόγοι εξάπλωσής της μπορούν να συγκεντρωθούν  στην επικεφαλίδα «εύκολη λύση» καθώς ο εξοπλισμός είναι βιομηχανοποιημένος ευκολοπαράδοτος, χωρίς σχεδιασμό, φθηνός και δεν απαιτεί ιδιαίτερη επίβλεψη άρα προσωπικό μεταφρασμένο για τους δήμους σε χρήμα.

Αν όμως κάνει μία έρευνα κανείς, θα δει ότι υπάρχουν πολλών τύπων παιδικές χαρές. Αυτή που παρατηρεί πρώτη από όλες είναι ο παιχνιδότοπος της γειτονιάς . Πολύ κοντά στην παραδοσιακή παιδική χαρά που ευνοεί την κινητική δραστηριότητα αλλά όχι το δημιουργικό παιχνίδι. Θα μείνει έκθαμβος από τα θεματικά πάρκα –πρώτο και μεγαλύτερο η Disneyland  και στην Ελλάδα το Allou Fan Park  με πλούσια γκάμα δραστηριοτήτων εναλλασσομένων κατά εποχή. Δίπλα όμως στον  φτωχό παιχνιδότοπο της γειτονιάς και τον αντίποδά του ,τον πλούσιο σε γκάμα παιχνιδιών και δραστηριοτήτων θεματικά πάρκα υπάρχουν εκείνα τα πάρκα που σχεδιάζονται ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού ως αισθητικό συμπλήρωμα τους περιβάλλοντος και είναι ευέλικτα και ασφαλή , γνωστά κάτω από την επωνυμία «Επώνυμος Παιχνιδότοπος» συνήθως δωρεά κάποιου ευεργέτη , υπάρχουν τα πάρκα παιχνιδιού με κινούμενο εξοπλισμό που χρησιμοποιείται ελεύθερα από τα παιδιά κάτω όμως από την επιτήρηση ενός επόπτη εμψυχωτή δραστηριοτήτων. Ο ολοκληρωμένος παιδότοπος μοιάζει με φυσικό περιβάλλον με στόχο να φέρει τα παιδιά και τον άνθρωπο στη φύση και προσφέρει ευρύ φάσμα επιλογών παιχνιδιού και κατασκευών για διάφορες ηλικίες. Ο σύγχρονος παιχνιδότοπος περιέχει σύνθετη δομή παιχνιδιού, περιλαμβάνει συσκευές και εξοπλισμό που διαμορφώνουν μία ενότητα, προωθούν εκπαιδευτικές μορφές παιχνιδιού , κατασκευασμένος με σκληρά δομικά κομμάτια, αισθητικά και ανθεκτικά στο χρόνο και τους βανδαλισμούς, αλλά ενώ δεν υποστηρίζει τη μάθηση και τις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών, δεν αναδημιουργεί και δεν παρέχει ευκαιρίες για  φυσική δραστηριότητα των παιδιών ,επιτρέπει το κοινωνικό ήρεμο παιχνίδι και τη συζήτηση .Ο χώρος περιπέτειας ή αυλές εργασίας ή παιχνιδότοποι παλαιών πραγμάτων, παιδική χαρά της οποίας εμπνευστής είναι ο Δανός T.H.Sorensen, με περιφραγμένους  υπαίθριους χώρους μη δομημένους  που αφενός παρακολουθείται από ηγέτη παιχνιδιού αφετέρου επιτρέπουν αυτοί  οι χώροι την καινοτομία, την δημιουργικότητα, μπορούν και φιλοξενούν κρησφύγετα, καλύβες, καλλιτεχνικές κατασκευές με άχρηστα ανακυκλώσιμα υλικά, μπορούν να ενσωματώνουν διάφορους τύπους κινητών υλικών και εργαλεία που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές. Επιδίωξη αυτών των παιδικών χαρών είναι να αναπτύξουν παιχνίδια αγροτικών στοιχείων στα παιδιά της πόλης με αποτέλεσμα να προωθεί τη δημιουργικότητα, την εξερεύνηση, την ενασχόληση, την τόνωση της φυσικής , γνωστικής και ψυχικής ανάπτυξης ενώ ταυτόχρονα διευρύνουν την μάθηση, με την βοήθεια πάντα του ηγέτη παιχνιδιού ο οποίος τους δείχνει πώς να χρησιμοποιούν τα υλικά και πώς να διεξάγουν τις δραστηριότητες. Ο δημιουργικός παιχνιδότοπος συνδυάζει τον παραδοσιακό και αυτόν της περιπέτειας χωρίς όμως ηγέτη παιχνιδιού, ενώ ο συνδυαστικός τύπος παρέχει χώρο  για διαφορετικές δραστηριότητες όπως δημιουργικό παιχνίδι, φυσικά στοιχεία, ήσυχο παιχνίδι, τυποποιημένο εξοπλισμό, ποικίλες διαμορφωμένες περιοχές για διάφορες μορφές παιχνιδιών με αλλαγές επιπέδων και ποικιλία χρωμάτων.

Το πλήθος των μορφών των παιχνιδότοπων  δείχνει ότι γίνονται προσπάθειες να καλυφθούν οι ανάγκες των παιδιών σε μια κοινωνία που όλο και μικραίνει τον ελεύθερο υπαίθριο χώρο της .  Όμως αν οι παιδικές χαρές στερούνται παιδαγωγικής ποιότητας τότε δεν έχουν νόημα ύπαρξης παρά μόνον σαν μία προσφορά της πολιτείας για να κλείσει το στόμα των πολιτών της. Για να επιτευχθεί η παιδαγωγική ποιότητα το δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό των παιδικών χαρών θα πρέπει αυτές να εμπεριέχουν: Καθορισμό του χώρου κατά ηλικιακές ομάδες, αξιόλογους χώρους για τους συνοδούς γονείς και 3^ης ηλικίας, συμμετοχή ειδικών παιδαγωγών , γνώστες των αναπτυξιακών σταδίων του παιδιού και των αντιστοίχων συμπεριφορών, συμμετοχή των παιδιών στο σχεδιασμό πράγμα το οποίο δίνει το αίσθημα της οικειότητας και δημιουργεί προϋποθέσεις αποφυγής βανδαλισμού και προστασίας του χώρου, παιχνίδια που συνδέονται με την ποιότητα των δραστηριοτήτων του παιχνιδιού, χρονική διάρκεια των παιχνιδιών, εγγύτητα στις ανάγκες και τις επιθυμίες του παιδιού, δυνατότητες πρόκλησης με την έννοια της δοκιμής, συνεργασία και ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος, ευελιξία αλλαγών στο χώρο σύμφωνα με τις ανάγκες, ερεθίσματα  μάθησης ,καθαρά ξεχωρισμένα τα κινητικά παιχνίδια , τα κοινωνικά , γνωστικά και τα συναισθηματικά καθώς αντίστοιχα το καθένα πετυχαίνει σωματική ενδυνάμωση, αναπτύσσει τη συνεργασία ,την ικανότητα να μοιράζεται το παιδί, την αποδοχή την αλληλεπίδραση, το ατομικό , παράλληλο  και ομαδικό παιχνίδι, την αύξηση των γνώσεων, την ανάληψη ρόλων αποφάσεων , την επίλυση προβλημάτων, την ενεργοποίηση της φαντασίας και της δημιουργικότητας.

Όταν κανείς έρχεται σε καθημερινή επαφή με παιδιά γνωρίζει καλά αφενός ότι τα παιδιά θέλουν να εξερευνήσουν τον κόσμο με όσο γίνεται λιγότερους κανόνες και παρέμβαση των ενηλίκων, αφετέρου ότι υποχρέωση των τελευταίων είναι να τα προσφέρουν. Κάνοντας όμως μία βόλτα στις παραδοσιακές γνωστές σε όλους μας παιδικές χαρές (αυτές με τους μη συντηρημένους πολλές φόρες εξοπλισμούς, όπως τραμπάλες ,κούνιες, τσουλήθρες, μύλους) μόνο αυτό δεν γίνεται. Στο άρθρο 7 της Διακήρυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τα Δικαιώματα του Παιδιού και στο άρθρο 31 της Συνόδου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, δηλώνεται ότι: «Το παιδί θα έχει πλήρη δυνατότητα για παιχνίδι και αναψυχή, τα οποία θα έχουν τον ίδιο στόχο με την εκπαίδευση. Η κοινωνία και οι κοινωνικοί φορείς υποχρεούνται να προωθήσουν τη ικανοποίηση αυτού του δικαιώματος» και «κάθε παιδί έχει το δικαίωμα του ελεύθερου χρόνου και την ευκαιρία να δεθεί με το παιχνίδι και τις δραστηριότητες αναψυχής ανάλογες της ηλικίας του καθώς και να συμμετέχει ελεύθερα στην πολιτισμική ζωή και τις τέχνες» (Συνήγορος του παιδιού). Η UNICEF προωθεί τη συμμετοχή των παιδιών ως τον καλύτερο τρόπο για να γίνουν οι πόλεις περισσότερο βιώσιμες. Κατανοώντας το ενδιαφέρον των παιδιών και τις επιθυμίες τους  βοηθιόμαστε  να καλύψουμε τις ανάγκες τους στις παιδικές χαρές. Πρέπει να προσδιορίσουμε τις ανάγκες τους, τις φιλοδοξίες και να ανακαλύψουμε τρόπους για να εκμεταλλευόμαστε τις νέες ευκαιρίες προκειμένου να χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον.

Σε μια περιοχή όπου το ρεύμα παράγεται με τρόπους που δεν ρυπαίνεται το περιβάλλον, η όποια δραστηριότητα  σε αυτόν τον χώρο είναι βαρυσήμαντη. Προτείνουμε να σχεδιαστούν μαζί με όλα τα άλλα που σας έχουμε προτείνει στην επιστολή Νο 2  και να πραγματοποιηθούν, πιστεύουμε ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν, παιχνιδότοποι και χώροι συνάντησης για όλες τις ηλικίες με την προϋπόθεση του απόλυτου σεβασμού  στους προαναφερόμενους τρόπους σχεδιασμού, υλοποίησης και λειτουργίας των τόπων αυτών. Σε μια εποχή όπου ο σχεδιασμός και η επέκταση της πόλης γίνεται σύμφωνα με τις ανάγκες των μεγάλων σε μια εποχή που η ασφυξία  χώρου πνίγει μεγάλους και μικρούς, ο φυσικός χώρος γύρω από τις λίμνες Πολυφύτου και Ιλαρίωνα είναι κατάλληλος για αξιοποίησή  και ανάτασή τους σε ένα φυσικό πάρκο, πρότυπο προς μίμηση ,για όλες τις απαιτήσεις του ανθρώπου, των ατόμων με ειδικές ανάγκες,  των ατόμων της τρίτης ηλικίας, των οικογενειών, των νέων, των παιδιών, των νηπίων είτε είναι πάρκο περιπέτειας ή θεματικό,  παραδοσιακός, επώνυμος, ολοκληρωμένος, δημιουργικός ή συνδυαστικός παιχνιδότοπος συνδυασμένοι πάντοτε και με χώρους που προωθούν την κίνηση και την άθληση. Ένα πάρκο, όχι μόνο εξοπλισμένο με τεχνικά μέσα, αλλά και με ανθρώπινο δυναμικό κατάλληλο, το οποίο θα απασχολείται τόσο κατά την περίοδο του σχεδιασμού όσο και κατά την περίοδο της υλοποίησης και λειτουργίας του προκειμένου αυτό το  πολύ-πάρκο να παραμένει μέσα στο χρόνο πάντα καινούργιο και λειτουργικά αναγκαίο και χρήσιμο, μετατρέπεται αμέσως και σε μια πολύ  αγορά εργασίας , με νέες θέσεις απασχόλησης τόσο  αναγκαίο στην περιοχή μας και στην εποχή μας, καθώς πολλές και διαφορετικές ειδικότητες πρέπει να ενσκήψουν με μεράκι και όραμα για τον σκοπό αυτό.

Κοινοποίηση ΜΜΕ

Θωμάς ΓΚατζόφλιας thomasgatzoflias@yahoo.com

Φωτεινή Χατζάρα ag_ygias@yahoo.gr