Φωτεινή Αγραφιώτη: “Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η απόλυτη νοημοσύνη”

Συνέντευξη στον Αχιλλέα Πατσούκα

Ήταν 2001 όταν η Φωτεινή Αγραφιώτη άφηνε την Κόζανη και περνούσε την πόρτα του Πολυτεχνείου Χανίων. Πέντε χρόνια αργότερα θα πραγματοποιούσε το μεγάλο επαγγελματικό της άλμα για το Πανεπιστήμιο του Τορόντο. Εκεί μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα έκανε όλο τον Καναδά αλλά και την Αμερική να μιλούν για το έργο της. Αιτία; Μια πατέντα-ευρεσιτεχνία που η ίδια ανακάλυψε, η οποία και οδήγησε στην αλάνθαστη ταυτοποίηση των ανθρώπων. Σήμερα είναι επικεφαλής της μεγαλύτερης τράπεζας του Καναδά στον τομέα έρευνας στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η Φωτεινή Αγραφιώτη μας μιλάει για μια μεγάλη τιμή που θα γίνει σε λίγες μέρες προς το πρόσωπο της, μας αποκαλύπτει τα σύγχρονα θαύματα στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και πως αυτά θα αλλάξουν τη ζωής μας. Ακόμα απαντάει για το ποια είναι η ανακάλυψη της εποχής μας για την οποία οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μιλούν με δέος, παράλληλα παίρνει θέση για το αν οι επιστήμονες πρέπει να έχουν και φαντασία, ενώ εκπλήσσει μιλώντας μας για τη σχέση της με το σχολείο.

Στις 2 Νοεμβρίου στο Τορόντο θα ζήσεις μια ξεχωριστή τιμή καθώς επιλέχθηκες ανάμεσα στις 40 καλύτερες προσωπικότητες της χώρας, των οποίων η ηλικία τους είναι κάτω των 40 χρόνων. Αν έχω δει σωστά, ο τίτλος της εκδήλωσης, αλλά και του ομώνυμου βραβείου λέγεται «top 40 under 40». Θα μας μιλήσεις για αυτό;

Την πρόταση για να ενταχθώ σε αυτή τη λίστα την έκανε ένας οργανισμός στον Καναδά που ονομάζεται «Next Canada», ο οποίος βοηθάει νέους ανθρώπους να φτιάξουν επιχειρήσεις. Πριν από περίπου ένα χρόνο με ενημέρωσαν πως ήθελαν να με προτείνουν για τον διαγωνισμό αυτό. Δεν σας κρύβω πως το σοκ ήταν πολύ μεγάλο όχι μόνο γιατί ενημερώθηκα πως με επέλεξαν ανάμεσα στους 40, αλλά επειδή όταν αντίκρισα τα ονόματα των ανθρώπων που απαρτίζουν τη λίστα με έπιασε δέος. Συνειδητοποίησα το μέγεθος της τιμής, αλλά και της ευθύνης απέναντι στον Καναδά.

Μιλάμε για τον Καναδά, για μια από τις επτά πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Αυτό το αντιλαμβάνεσαι στην καθημερινότητα σου;

Είναι μια πολύ ανεπτυγμένη χώρα, με πολύ καλό επίπεδο ζωής, εκπαίδευσης και επιχειρηματικότητας. Έχει όμως και πολλά βήματα ακόμη να κάνει. Μπορεί να πει κανείς πως ο Καναδάς ζει στη σκιά των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, στο δικό μου τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης ο Καναδάς είχε επενδύσει πάρα πολύ στην έρευνα. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες υπήρχαν πολλοί επιστήμονες στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας που έκαναν έρευνα σε αυτόν τον τομέα με κρατική υποστήριξη. Μάλιστα την εποχή εκείνη την αποκαλούσαν «η χειμερία νάρκη της τεχνητής νοημοσύνης», υπονοώντας πως δεν γίνονταν ουσιαστικά βήματα. Εντούτοις το κράτος συνέχιζε να χρηματοδοτεί την έρευνα αυτή συστηματικά. Από το 2012 άρχισαν να φαίνονται οι πρώτοι καρποί. Για πρώτη φορά αποδείχθηκε πως μπορούμε να φτιάξουμε υπολογιστές, οι οποίοι θα είναι σε θέση να λαμβάνουν έξυπνες αποφάσεις. Δηλαδή να συμπεριφέρονται, ως έναν βαθμό, σαν άνθρωποι. Όλη αυτή η έρευνα έγινε μέσα σε καναδικά πανεπιστήμια, όμως μεγάλες αμερικάνικες επιχειρήσεις κινήθηκαν πολύ γρηγορότερα από τις καναδικές και «αρπάξαν» την τεχνολογία και τους ανθρώπους που εφηύραν όλα αυτά. Ο κλασικός πόνος λοιπόν του Καναδά, είναι αυτός: πως χάνει τα καλύτερα μυαλά του προς τις ΗΠΑ. Και αυτό είναι ένα πρόβλημα που μαζί με την ομάδα μου προσπαθώ να αναστρέψω.

Εσύ που το λες αποκλείεις κάποια μέρα να κάνεις το ίδιο; Να φύγεις για τις ΗΠΑ;

Δεν το αποκλείω, αλλά προτιμώ τον Καναδά. Σε κάποιον που εργάζεται στον τομέα μου, το να πάει και να δουλέψει για παράδειγμα στη Google, είναι μια εύκολη και προφανής επιλογή. Αλλά αυτό δεν είναι το δικό μου κάλεσμα.

Αυτή την περίοδο πού ακριβώς εργάζεσαι;

Είμαι διευθύντρια έρευνας στη Royal Bank του Καναδά (RBC). Είναι η μεγαλύτερη εταιρεία του Καναδά και μια από τις δέκα μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Ο στόχος μας ήταν να δημιουργήσουμε ένα ανοιχτό περιβάλλον έρευνας μέσα σε μια ισχυρή καναδική επιχείρηση. Συγκεκριμένα στην Τεχνητή Νοημοσύνη να υπάρχει η ελευθερία να επιλέγει αυτόνομα το είδος της έρευνας που θα κάνει ο κάθε επιστήμονας, και αυτό ως απάντηση σε αυτό που μόλις περιέγραψα τη διαρροή επιστημόνων προς τις ΗΠΑ. Σήμερα είμαστε 35 άνθρωποι και τα γραφεία μας εδρεύουν στο Τορόντο και στο Έντμοντον. Στόχος είναι ο αριθμός των ανθρώπων που εργάζονται την ομάδα μου, φέτος, να φτάσει τους 100. Κάνουμε θεωρητική και πρακτική έρευνα στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Ασχολούμαστε με το πώς θα μπορέσουμε να φτιάξουμε αλγορίθμους οι οποίοι θα μπορούν να λειτουργούν ως άνθρωποι, να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους και να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις. Έχουμε ήδη και πολλές εφαρμογές αυτών. Όπως για παράδειγμα την ανίχνευση κλοπής σε πιστωτικές κάρτες. Όταν κάποιος αγοράζει κάτι χρησιμοποιούμε αλγορίθμους που σε πραγματικό χρόνο αναλύουν «ποιος είσαι, τι αγοράζεις» και είναι σε θέση να αναγνωρίζουν αν είσαι «εσύ» που κάνεις τις αγορές ή αν τις κάνει κάποιος άλλος. Μια άλλη εφαρμογή είναι και η προστασία του διαδικτύου. Κατασκευάζουμε αλγορίθμους οι οποίοι παρακολουθούν την κίνηση στο διαδίκτυο και την κατηγοριοποιούν σε καλή ή κακή. Η υπόθεση μας ήταν αν θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αλγορίθμους οι οποίοι θα αναλύουν και θα αντιλαμβάνονται τη γλώσσα επικοινωνίας των υπολογιστών για να ανιχνεύσουμε κακόβουλη κίνηση στο διαδίκτυο. Το ενδιαφέρον με την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πως όταν κατασκευάζουμε καινούργιους αλγόριθμους, τους συγκρίνουμε με το πόσο καλά μπορεί ο άνθρωπος να λύσει το ίδιο πρόβλημα, μιας και ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η απόλυτη νοημοσύνη. Στην περίπτωση λοιπόν της ανίχνευσης χάκερς στο διαδίκτυο ένας άνθρωπος μπορεί να τα καταφέρει με 99% επιτυχία. Εμείς πετύχαμε ακριβώς το ίδιο ποσοστό μόνο με τον υπολογιστή αλλά μπορούμε να το κάνουμε χιλιάδες φορές γρηγορότερα από τον ανθρώπινο εγκέφαλο!

Μέχρι σήμερα όλοι μιλούν για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Για ποια από τις πολλές ανακαλύψεις στον τομέα σου πιστεύεις πως ύστερα από 2000 χρόνια οι αρχαιολόγοι και ιστορικοί εκείνης της εποχής θα μιλούν με τον αντίστοιχο θαυμασμό;

Πιστεύω πως η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα είδος τεχνολογίας που θα ανατρέψει πολύ την κοινωνία μέσα στην επόμενη δεκαετία. Σιγά σιγά θα αρχίσουμε να θεωρούμε δεδομένο πως τα προϊόντα που θα χρησιμοποιούμε θα πρέπει να είναι έξυπνα. Το 2012 ήταν μια κομβική χρονιά, καθώς αποδείχτηκε πως μπορεί ένας υπολογιστής να ξεπεράσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο στην επίλυση κάποιων προβλημάτων. Συγκεκριμένα μέχρι τότε ένα πρόβλημα ήταν η αναγνώριση αντικειμένων μέσα από φωτογραφίες. Να πάρεις δηλαδή μια φωτογραφία και να σου πει ο υπολογιστής ακριβώς τι βλέπει. Υπήρχε μάλιστα ένας διαγωνισμός που έτρεχε κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο με την ονομασία Image Net, στον οποίο ερευνητικές ομάδες ανταγωνίζονταν στην ανίχνευση αντικειμένων σε εικόνες. Το 2012 κατόρθωσαν όχι μόνο να υπερνικήσουν οποιοδήποτε άλλον αλγόριθμο υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή, αλλά ξαφνικά κατάφεραν να ξεπεράσουν την ανθρώπινη νοημοσύνη. Εκεί ήταν το πρώτο δείγμα πως μπορούμε να φτιάξουμε μηχανές οι οποίες σκέφτονται το ίδιο ή καλύτερα από τον άνθρωπο.

Ο καταιγισμός ανακαλύψεων που περιγράφεις με τις μηχανές οι οποίες θα μπορούν να κάνουν ό,τι και οι άνθρωποι θεωρείς πως σε βάθος χρόνου μπορεί να οδηγήσει πολλούς ανθρώπους χωρίς δουλειά;

Δεν νομίζω πως θα γίνει σε τέτοιο βαθμό. Υπάρχουν πλευρές της ανθρώπινης λειτουργίας που είναι δύσκολο να αντικατασταθούν. Για παράδειγμα, δεν ξέρω αν ποτέ οι μηχανές θα κατορθώσουν να αποκτήσουν ψυχική νοημοσύνη που είναι απαραίτητη σε πολλά επαγγέλματα. Είμαι πολύ ενθουσιασμένη με το τι έρχεται στο μέλλον. Πιστεύω πως με την πρόοδο που κάνουμε στον τομέα αυτό στην Τεχνητή Νοημοσύνη θα δούμε άλματα σε τέτοιες εφαρμογές. Για παράδειγμα βλέπουμε υπολογιστές να διαβάζουν μαγνητική τομογραφία χωρίς λάθος. Ξέρετε πως τα ανθρώπινα λάθη στην ανάγνωση των ακτινογραφιών, αξονικών και μαγνητικών είναι 20%; Τρομακτικό ποσοστό.

Τελειώνεις το Πολυτεχνείο Χανίων τα 2006, στο τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών (ΗΜΜΥ) και βρίσκεσαι στον Καναδά. Θυμάσαι τις πρώτες σου μέρες;

Ήταν ένα σοκ από άποψη γλώσσας και κουλτούρας. Μου πήρε πολύ καιρό να καταλάβω τον καναδικό τρόπο ζωής. Επίσης και το κλίμα στο πανεπιστήμιο ήταν εξαιρετικά ανταγωνιστικό, πολύ διαφορετικό δηλαδή με αυτό που είχα συνηθίσει στην Ελλάδα.

Ο Καναδάς είναι μια φιλόξενη χώρα για κάποιον φοιτητή ή για κάποιον που έρχεται για να εργαστεί;

Ένα από τα βασικότερα στοιχεία της καναδικής κοινωνίας είναι το πόσο πολυπολιτισμική είναι. Ο Καναδάς έχει ανοιχτά σύνορα και αν περπατήσεις στους δρόμος του Τορόντο θα ακούσεις πολλές διαφορετικές γλώσσες. Οι περαστικοί δίπλα σου έχουν διάφορες κουλτούρες. Είναι μια σπουδαία κοινωνία που δίνει απλόχερα ευκαιρίες.

Το πιο καθοριστικό ίσως βήμα μέχρι σήμερα στον επιστημονικό σου βίο, ήταν η ανακάλυψη μιας πατέντας-εφαρμογής. Θα μας εξηγήσεις τι ανακάλυψες;

Η πατέντα-εφαρμογή ονομάζεται «Nymi» και είναι ένα βραχιόλι. Ξεκίνησε μαζί με την έρευνα μου στο πανεπιστήμιο του Τορόντο. Όταν ήρθα εδώ ήμουν σε μια ομάδα που ουσιαστικά εργάζονταν πάνω στην ταυτοποίηση ανθρώπων. Είτε από το πρόσωπο, είτε από την ίριδα, είτε από τα δακτυλικά αποτυπώματα. Όταν ξεκίνησα να εργάζομαι σε αυτή την ομάδα, αποφάσισα πως ήθελα να κάνω κάτι διαφορετικό. Οπότε ξεκίνησα την έρευνα στην ανάλυση του καρδιογραφήματος, θεωρώντας πως αν δουλέψει, ουσιαστικά θα είχαμε έναν πολύ ασφαλή τρόπο για να ταυτοποιούμε ανθρώπους, γιατί το καρδιογράφημα είναι μέσα στο σώμα μας και άρα είναι προστατευμένο. Δεν μπορείς να το κλέψεις από κάποιον, ενώ παράλληλα διαθέτει και άλλα χαρακτηριστικά που το καθιστούν μοναδικό. Για παράδειγμα, κάθε καρδιακός παλμός διαφέρει από δευτερόλεπτο σε δευτερόλεπτο και αυτό ουσιαστικά μου δίνει μια «δική σου» υπογραφή που μπορώ να χρησιμοποιήσω μέσα στο σύστημα. Οπότε αρχίσαμε να κάνουμε έρευνα στον τομέα αυτόν. Ύστερα από πολλά χρόνια και έντονη προσπάθεια αποδείξαμε τελικά πως το ανθρώπινο καρδιογράφημα έχει χαρακτηριστικά που το καθιστούν μοναδικό για τον κάθε άνθρωπο. Χαρακτηριστικά που δεν αλλάζουν με το πέρασμα των χρόνων. Δεν αλλάζουν επίσης όταν οι παλμοί «σου» αυξάνονται όταν γυμνάζεσαι.

Στο τέλος του διδακτορικού μου αποδείξαμε πως η τεχνολογία αυτή μπορεί να δουλέψει. Είχαμε δημοσιεύσει πολλά συμπεράσματα από αυτά τα αποτελέσματα σε περιοδικά και διάφορες εταιρείες είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την τεχνολογία αυτή. Το πανεπιστήμιο του Τορόντο μου εξήγησε πως έχω δυο επιλογές. Η μια ήταν πως μπορούσα να τους πουλήσω” τα δικαιώματα αυτής της πατέντας. Η δεύτερη ήταν πως μπορούσα να φτιάξω μια δικιά μου εταιρεία και να εκμεταλλευτώ εγώ αυτή την τεχνολογία. Αποφάσισα λοιπόν το δεύτερο. Σε αυτό βέβαια με βοήθησε πολύ ο Καναδάς, γιατί με εκπαίδευσε στο πως μπορώ να φτιάξω μια εταιρεία. Σιγά, σιγά η εταιρία μεγάλωσε, φτιάξαμε το βραχιόλι Νymi, το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως στη Βόρεια Αμερική.

Οι μεγάλοι δημιουργοί μόλις ολοκληρώσουν ένα έργο, ενίοτε έχουν την αγωνία της έμπνευσης προκειμένου να δημιουργήσουν το επόμενο. Στους επιστήμονες υπάρχει αυτή η αγωνία;

Φυσικά. Φαντάσου να διαβάζεις μια επιστημονική δημοσίευση και να μαθαίνεις πως μπορούμε πλέον αυτόματα να αναγνωρίζουμε αντικείμενα όπως δέντρα, σπίτια κλπ σε φωτογραφίες… «Ξαπλώνεις» το βράδυ και σκέφτεσαι: μήπως θα μπορούσαμε να κάνουμε το ίδιο με καρκινικούς όγκους σε μαγνητικές τομογραφίες; Είναι κάτι που σε τρώει συνέχεια.

Πρέπει οι επιστήμονες να έχουν φαντασία;

Σε ό,τι με αφορά ναι. Ό,τι έχω κάνει έγινε με γνώμονα πως θα μπορέσει να λύσει κάποια προβλήματα με σκοπό να βοηθήσει τους ανθρώπους. Άλλες πάλι φορές είχα ως αφετηρία-έμπνευση ένα πρόβλημα που με απασχολούσε. Αν δεν υπάρχει το προσωπικό στοιχείο σε αυτό που κάνεις, αργά ή γρήγορα θα το παρατήσεις.

Αν και σε ξέρω ελάχιστα όταν προσπαθώ να σε φανταστώ μικρή, μου έρχεται η εικόνα σου πάνω από παζλ να τα λύνεις στο λεπτό ή να φτιάχνεις τον «Κύβο του Ρούμπικ» με κλειστά μάτια και παράλληλα να παίζεις σκάκι και με δυο κινήσεις να κάνεις στους αντιπάλους σου Ρουα-Ματ. Τα πέτυχα;

(Γέλια) Η αλήθεια είναι πως είμαι πολύ ανταγωνιστική. Για να σου αντιστρέψω όμως την εικόνα που έχεις πλάσει για εμένα, θα σου πω ότι αντιπαθούσα πάρα πολύ το σχολείο. Και αυτό ήταν ένα πρόβλημα μέσα στο σπίτι, γιατί και οι δυο μου γονείς είναι καθηγητές! Δεν μου άρεσε ο τρόπος με τον οποίον παρέχοταν η εκπαίδευση. Θεωρώ πως σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη ηλικία άρχισα να αποκτώ πολλά άγχη. Από το γυμνάσιο και μετά όλα είχα να κάνουν με τις εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο. Θεωρώ πως χάθηκε πολύτιμος χρόνος για πράγματα που θα μπορούσα να είχα μάθει, πράγματα που με ενδιάφεραν πραγματικά.

Τι σου αρέσει να κάνεις στον ελεύθερο χρόνο σου;

Να ταξιδεύω! Όχι μόνο από την οπτική του τουρισμού αλλά την βαθιάς κατανόησης του πως κινούνται οι αγορές σε διάφορες κοινωνίες.

Από την Ελλάδα τι σου λείπει;

Οι γονείς μου και η αδερφή μου.

http://www.major.gr