Η εισήγησή μου για τα πυρπολημένα ορεινά χωριά των Πιερίων στο ‘’1ο Συνέδριο ανάδειξης μαρτυρικών σημείων’’ στην Κοζάνη.

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα

Στη ‘’Στέγη Ποντιακού Ελληνισμού’’ στην Κοζάνη η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης διοργάνωσαν (24 και 25 Ιουνίου 2016) το ‘’1^ο Συνέδριο ανάδειξης μαρτυρικών σημείων’’.

Στο σημαντικό αυτό από κάθε άποψη (για τον τόπο μας, την ιστορία του, την προοπτική και τη διαμόρφωση του μέλλοντός του) Συνέδριο μίλησαν 24 εισηγητές και έγιναν 2 προβολές: Προβλήθηκε βίντεο ‘’από το πρώτο μνημόσυνο για το ολοκαύτωμα Μεσόβουνου’’ και το καταπληκτικό ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου Νίκου Ασλανίδη, ‘’Παράδοξη πατρίδα’’ για τους Πύργους Εορδαίας. 

Το ‘’1^ο Συνέδριο’’ τίμησαν με την παρουσία τους ο Σεβ. Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλος, η Υπουργός Μακεδονίας Θράκης κ. Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά, Βουλευτές (κ. Δημητριάδης και κ. Μαμουλίδης), στρατιωτικές αρχές, ο Δήμαρχος Σερβίων-Βελβεντού κ. Αθανάσιος Κοσματόπουλος, εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης και της εκπαίδευσης.

Από τη γεωγραφική ενότητα του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού μίλησαν: ο Αθανάσιος Τσαρμανίδης, υπάλληλος ΔΕΗ, με θέμα: ‘’1943. Επαρχία Σερβίων η ‘’οδύνη’’ της Μνήμης’’, ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας, παπαδάσκαλος με θέμα: ‘’Οι πυρπολήσεις Παλαιογρατσάνου, Σκούλιαρης και Μοσχοχωρίου (του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού) από τα γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής το Δεκέμβριο 1943’’, ο Ζήνων Σατραζέμης, εκπαιδευτικός με θέμα: ‘’Το αίμα των αθώων και η ολοκληρωτική καταστροφή του Καταφυγίου Κοζάνης’’, ο Γιώργος Βητόπουλος, δικηγόρος με θέμα: ‘’Τα γερμανικά κατοχικά αντίποινα στα Καμβούνια, καταστροφή Βογγόπετρας, Μικροβάλτου, Τρανοβάλτου (21/8/1943, 10/2/1944)’’ και η Χρυσάνθη Καραγιαννίδου, φιλόλογος, πρόεδρος Μορφωτικού Συλλόγου Σερβίων με θέμα: ‘’Το ολοκαύτωμα των Σερβίων και οι ολέθριες συνέπειές του στην εξέλιξη της πόλης’’.   

Ολόκληρη η εισήγηση του π. Κωνσταντίνου Κώστα στο Συνέδριο είναι η παρακάτω:

Κύριε Αντιπεριφερειάρχη (Παναγιώτη Πλακεντά), αγαπητό προεδρείο, σύνεδροι.

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση που μου απευθύνατε να είμαι ένας ανάμεσα στους τόσους σημαντικούς εισηγητές του Συνεδρίου. Θέλω να πιστεύω ότι συμβάλλω και εγώ, στο ελάχιστο (κυρίως συμβάλλουν οι άνθρωποι με τους οποίους συνομίλησα και έκανα τις καταγραφές) στην ωραία προσπάθεια που ξεκινήσατε με το ‘’1^ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ, ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ & ΜΑΡΤΥΡΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ, ΑΝΑΔΕΙΞΗ-ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ-ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ’’, που πραγματοποιείται στις 24και 25-6-2016 στη Στέγη Ποντιακού Ελληνισμού στην Κοζάνη, και την οποία προσπάθεια ευλόγησε χτες (24-6-2016) με την παρουσία του και το χαιρετισμό του ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλος. Δεχτείτε και τα προσωπικά μου συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία. Χαίρομαι, που όπως είπατε κ. πρόεδρε, (Γιάννη Σόκουτη) το Συνέδριο αυτό δεν θα είναι εφ’ άπαξ αλλά επαναλαμβανόμενο κατ’ έτος.

Σύνεδροι-αδελφοί. Το θέμα για το οποίο προσκλήθηκα να ομιλήσω είναι: ‘’Οι πυρπολήσεις Παλαιογρατσάνου, Σκούλιαρης και Μοσχοχωρίου (του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού) από τα γερμανικά-ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής το Δεκέμβριο του 1943’’.

Στο βιβλίο της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού για την αντίσταση που πρόβαλαν οι Έλληνες (το 1941 και εξής) στους κατακτητές διαβάζουμε: ‘’Οι πράξεις αντίστασης προκάλεσαν τα αντίποινα των κατακτητών. Η τρομοκρατία, το κάψιμο ολόκληρων χωριών όπως τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, το Μεσόβουνο, οι Πύργοι και η Κάνδανος καθώς και οι μαζικές εκτελέσεις υπήρξαν το βαρύ τίμημα της ελευθερίας’’. (Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου, ΣΤ’ Δημοτικού, Πέμπτη Ενότητα, Κεφάλαιο 9, σελ. 213, έκδοση 2012)

Στη φράση: ‘’το κάψιμο ολόκληρων χωριών όπως τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, το Μεσόβουνο, οι Πύργοι και η Κάνδανος, οι συγγραφείς του σχολικού βιβλίου θα μπορούσαν να προσθέσουν και τη φράση: ‘’κι όπως το Παλαιογράτσανο, το Καταφύγι, η Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη) και το Μοσχοχώρι, τοπικές Κοινότητες του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού’’. Και να γιατί.

Το Δεκέμβριο του 1943 (από τη 11η Δεκεμβρίου και εξής) τα γερμανικά (ναζιστικά) στρατεύματα Κατοχής μπήκαν (όπως και στη χώρα μας) απρόσκλητα στα ορεινά χωριά των Πιερίων, Παλαιογράτσανο,  Καταφύγι, Αγία Κυριακή και Μοσχοχώρι (προφανώς στο πλαίσιο των ‘’αντιποίνων’’) και έσπειραν τον όλεθρο και το θάνατο.  

Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία, σπίτια και ποιμνιοστάσια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών: γιαγιάδες ανήμπορες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους και κατέκοψαν τα χέρια τους. Έκαψαν πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο. Ξεκοίλιασαν με τις ξιφολόγχες τους βοσκό.

13 άνθρωποι στο  Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι, 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη) και ένας (1) στο πυρπολημένο Μοσχοχώρι συνολικά 43, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.

Σύνεδροι-αδελφοί. Η αντίληψη-ιδεολογία της φυλετικής υπεροχής ενός λαού κάτω από συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες αιματοκύλισε τον κόσμο. Ο φυλετισμός δεν εικονίζει την αλήθεια ταυτότητας κανενός λαού. Ο Βίκτωρ Ουγκώ είπε ότι όλοι οι λαοί είναι ένας. Και ο Απόστολος Παύλος στην ομιλία του στον Άρειο Πάγο είπε στους Αθηναίους: ‘’εποίησέ τε εξ ενός αίματος παν έθνος ανθρώπων κατοικείν επί παν το πρόσωπον της γης’’ (Πράξεις, 17,26). Ο φυλετισμός αποτελεί μεταγενέστερο επικαθήμενο διαστροφικό φαινόμενο. Στην εποχή μας πολιτικά κόμματα και οργανώσεις (με θετικό, αρνητικό ή και ουδέτερο προς την Κυβέρνηση πρόσημο) διαποτισμένα από την αντίληψη-ιδεολογία του φυλετισμού δεν εκφράζουν την αλήθεια ταυτότητας κανενός λαού και καμιάς τοπικής κοινωνίας και πρέπει να συρρικνωθούν αριθμητικά και να αποδυναμωθούν ιδεολογικά.   

Η πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου:

Το Δεκέμβριο του 1943, ξημερώνοντας του αγίου Σπυρίδωνα, οι Γερμανοί ανέβηκαν από το Βελβεντό στο Παλαιογράτσανο. Είχε χιονίσει πολύ. Στο χωριό έγινε πανικός, οι κάτοικοι εγκατέλειψαν το χωριό και απομακρύνθηκαν προς το βουνό. Δυο-τρεις γεροντότεροι, ασθενείς και ανήμποροι, έμειναν στα σπίτια τους αφήνοντας τον εαυτό τους στο έλεος του Θεού και στα εναπομείναντα ψήγματα ανθρωπιάς στους γερμανούς στρατιώτες. Οι Γερμανοί έβαλαν φωτιά και έκαψαν όλα τα σπίτια, την εκκλησιά, το σχολείο, τα μαντριά, πυροβόλησαν και σκότωσαν ανθρώπους:

Ο Νικόλαος Νικόπουλος, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του. Η Ασιμήνα Στεφάνου, κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι της. Ο Γεώργιος Γεργούλας, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του. Τον Κωνσταντίνο Ζέρβα τον πυροβόλησαν στο δρόμο. Το Δημήτριο Χριστοδούλου τον πυροβόλησαν στο δρόμο. Την Αικατερίνη Ρήγα την πυροβόλησαν στο δρόμο. Τη Μαρία Ματοπούλου την πυροβόλησαν στο δρόμο. Το Δημήτριο Στεφάνου τον εκτέλεσαν στη θέση του παιδιού του. Οι  Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του και τον πήγαν για εκτέλεση. Ο πατέρας πήγε και παρακάλεσε να αντικαταστήσει το παιδί του. Εκείνοι συμφώνησαν. Ελευθέρωσαν το γιο και εκτέλεσαν τον πατέρα. Το Λάμπρο Κουτσιούκη τον εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο. Την Ελένη Στεργιοπούλου την εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο. Την Ελένη Ματοπούλου την εκτέλεσαν στα Κάτω Αλώνια. Τον Ιωάννη Ματόπουλο του κάψανε μαντρί και τα πρόβατα. Του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι, έπεσε κάτω και πέθανε ακαριαία. Η Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών, ξεπάγιασε από το κρύο μέσα στα χιόνια και τους πάγους στο ξωκλήσι του Αη-Γιάννη.

Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.

Η πυρπόληση της Αγίας Κυριακής (Σκούλιαρης).

Τα Χριστούγεννα του 1943 (το χιόνι πολύ, ο χειμώνας βαρύς) οι Γερμανοί ήρθαν στη Σκούλιαρη από το πυρπολημένο Καταφύγι. ‘’Βλέπαμε τη φωτιά στο Καταφύγι και καταλάβαμε ότι ήρθε και η σειρά μας. Αποφασίσαμε να φύγουμε προς το δάσος και να κρυφτούμε σε μια σπηλιά. Σ’ αυτήν μεταφέραμε τις κουβέρτες, τις κότες μας, το βιος μας, από την εκκλησία πήραμε τον πολυέλαιο, τις εικόνες, τα ευαγγέλια και τα δισκοπότηρα’’, μου αφηγήθηκαν όλοι οι αυτόπτες των γεγονότων στη Σκούλιαρη.  

Διηγείται η Μαρία Λ. Καρανάτσιου: Στο ένα χέρι κρατούσα την ασημένια εικόνα της Παναγίας και στο άλλο χέρι το κορίτσι μου, τη Βάγια, ήταν τότε μωρό 40 ημερών. Τις εικόνες και τον πολυέλαιο τα κρύψαμε στο πυκνό δάσος για να τα σώσουμε. Ο καθένας πήγαινε να κρυφτεί όπου μπορούσε. Εμείς πήγαμε στο μαντρί μας, που ήταν προς την πλευρά του Καταφυγίου. Βλέπαμε τους Γερμανούς με μεγάλα ζώα να κατευθύνονται προς τη Σκούλιαρη. Ήταν πάρα πολλοί. Οι αντάρτες είχαν φύγει στο βουνό. Αποφασίσαμε να φύγουμε από την καλύβα. Οι σφαίρες έπεφταν γύρω μας σαν χαλάζι. Ο άντρας μου, ο Λάμπρος, χτυπήθηκε λίγο στα πλευρά.

Στη Σκούλιαρη έχασαν τη ζωή τους: Ο Θωμάς Γκαρμπούνης, και ο Δημήτριος Γκαρμπούνης, πατέρας και γιος. Τους πυροβόλησαν και τους σκότωσαν έξω από το χωριό. Η Μαρία Ρήγα. Την πυροβόλησαν ενώ κουβαλούσε ψωμιά. Ο Γεώργιος Μίχος. Τον πυροβόλησαν. Ο Ευθύμιος Σεραφείμ. Τον πυροβόλησαν. Η Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου. Την πυροβόλησαν πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε.   Ο Απόστολος Ανδρεόπουλος. Τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.

Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.

Η πυρπόληση του Μοσχοχωρίου.

Πρακτικό του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοινότητας Μοσχοχωρίου (Αρ. 2/10-8-1945, με Πρόεδρο τον Αν. Τζούνα) που απαντά σε ‘’ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας’’, αναφέρεται και στην πυρπόληση που υπέστη το Μοσχοχώρι από τα στρατεύματα Κατοχής, ως εξής: ‘’- Ημερομηνία καταστροφής; 12 Δεκεμβρίου 1943. -Παρά τίνος; Γερμανών. –Διά τίνα τρόπο κατεστράφη η Κοινότης; Διά πυρκαϊάς. – Πόσες κατοικίες είχε προ της καταστροφής; 150 εις Μοσχοχώριο. –Πόσος πληθυσμός; 935. –Πόσες κατοικίες κατεστράφησαν ολοσχερώς; 53. –Πόσες υπέστησαν μερική καταστροφή; 20. –Πόσες δύνανται να επισκευασθούν; 20. –Πού παραμένουν σήμερα οι κάτοικοι; Εις τας μη καείσας των υπολοίπων’’.

Στο κάψιμο του Μοσχοχωρίου πληγώθηκε από τους πυροβολισμούς των Γερμανών η Γιαννούλα Τσιάπλα ηλικίας 2,5 ετών, μεταφέρθηκε από τους γονείς της στο Βελβεντό στο γιατρό Ιπποκράτη και πέθανε μετά από 7 ημέρες. (Πηγή: Γεώργιος Λαγογιάννης, Πρόεδρος τοπικής Κοινότητας Πλατανορέματος).

Αναφέρομαι επιγραμματικά, ενδεικτικά έστω και στη θυσία του συμπατριώτη μου Βελβεντινού παλικαριού Στάμκου Κλίγγου, που τον κρέμασαν οι Γερμανοί, αφού τον βασάνισαν, στο πλατάνι, στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού, τον Απρίλη του 1944.     

Κρατούμε ζωντανή τη μνήμη σε όλα αυτά: Πρόσωπα και άθλια γεγονότα. Θύτες, πωρωμένους εκτελεστές και αθώα, ανυπεράσπιστα θύματα. Ωστόσο ανοίγουμε την αγκαλιά μας και θερμαίνουμε την καρδιά μας για να τους συγχωρέσουμε όλους. ‘’Η βία στη βία ενισχύει το φαύλο κύκλο της βίας’’, έλεγε ο λατινοαμερικανός Επίσκοπος Χέντελ Καμάρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι προτείνουμε ως λύση τη σιωπή μπροστά στην εκμετάλλευση των αδύναμων και ανίσχυρων από τους δυνατούς και ισχυρούς. Κάθε άλλο. Ζητούμε γι’ αυτούς και για μας το έλεος του Θεού. Διότι ‘’οι καιροί ου μενετοί’’. Ο φόβος εκβάλλεται διά της ενεργούς αγάπης και της ανοιχτότητας προς το καθένα ανθρώπινο πρόσωπο όπου γης. Και η αγάπη είναι ο θεμέλιος λίθος και ο ιστός της αλλαγής του ανθρώπινου γένους. Ο Θεός είναι αγάπη, λέει το Ευαγγέλιο. Το μίσος και οι σφαγές συντηρούν τα κακώς κείμενα και καθυστερούν την αλλαγή.

Σύνεδροι-αδελφοί. Ας αποδυθούμε προσωπικά και εν συνόλω σε προσευχή και αγώνα ώστε ‘’οι ολίγοι, οι οποίοι ονομάζονται ηγέτες, τοκογλύφοι, φιλοπόλεμοι, αιμοχαρείς…’’, (Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Παύλος, Εγκύκλιος, Πάσχα 2016) και ο καθένας από εμάς ‘’να υπερβούμε το δερμάτινο χιτώνα του Εγώ μας…μεγαλύνοντάς το σε Εσύ και σε Εμείς’’ (Κωστής Μοσκώφ, Εφημερίδα Τα Νέα, Απρίλιος 1985). Σας ευχαριστώ. (25-6-2016).

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας,

παπαδάσκαλος.

27-6-2016