Ήταν μια αλλιώτικη επέτειος η φετινή, Δεκέμβριος 2020 – Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Πιερίων – Δεκέμβριος 1943, στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω στο Βελβεντό της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης, 13-12-2020.
Οι δρόμοι έρημοι. Ο κόσμος κλεισμένος στα σπίτια. Το Πνευματικό όμως Κέντρο της Ενορίας, ο Ναός, φωταγωγημένος στο εσωτερικό του εξέπεμπε
αυτό το φως σε όλες τις οικογένειες, σε όλες τις κατ’ οίκον Εκκλησίες, τις οργανικά συνδεδεμένες, συν-προσευχόμενες και συλλειτουργούσες με το Κέντρο τους, τον Ενοριακό Ναό. Σε μια ακτινωτή ενότητα προσώπων εν Χριστώ Ιησού.Λόγω της πανδημίας του αόρατου, επιθετικού και φονικού ιού και των μέτρων του κράτους για την αποτροπή της διάδοσής του, η Θεία Λειτουργία (13-12-2020) στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού τελέστηκε κεκλεισμένων των θυρών χωρίς την παρουσία Λαού. Μετά το ‘’Δι’ ευχών’’, τη λήξη της Θείας Λειτουργίας, άνοιξαν οι θύρες του Ναού για την τέλεση του ι. Μνημοσύνου: ‘’Ολοκαύτωμα Πιερίων, Δεκέμβριος 1943 – Ημέρα Μνήμης, Δεκέμβριος 2020’’. Αριθμός παρισταμένων κάτω των εννιά (9). Παρόντες από την τοπική Αυτοδιοίκηση: ο Δήμαρχος του Δήμου Βελβεντού Μανώλης Στεργίου και ο αντιδήμαρχος Γιώργος Αχίλλας. Από τον εκπαιδευτικό κόσμο ο δάσκαλος Γιώργος Σεραφείμ. Από τους συνταξιούχους εκπαιδευτικούς ο πρώην διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού Γιάννης Τζινίκος. Την ανάγνωση του ‘’ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ’’ έκαναν ο Γιάννης Παπαγόρας και ο Γιάννης Τζινίκος. Η καθιερωμένη τελετή στο ΜΝΗΜΕΙΟ δεν έγινε φέτος για το λόγο που προανέφερα. Το Μνημείο στην πλατεία έλαμπε κάτω από τον Κυριακάτικο ήλιο, το αναδύον και ευωδιάζον θυμίαμα και από το στολισμό του από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο, τη νεωκόρο, το Φιλόπτωχο της Ενορίας. Στο οποίο εναπόθεσαν λουλούδια αγάπης και προσευχής όσοι περαστικοί και στεφάνι ο Δήμαρχος Βελβεντού.
Ολόκληρο το κείμενο του Ιστορικού που διαβάστηκε είναι το παρακάτω:
ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1943.
του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:
Το Δεκέμβριο του 1943 (από τη 12η Δεκεμβρίου και εξής) τα γερμανικά (ναζιστικά) στρατεύματα Κατοχής μπήκαν (όπως και στη χώρα μας) απρόσκλητα στα τρία ορεινά χωριά των Πιερίων, Παλαιογράτσανο, Καταφύγι και Αγία Κυριακή (προφανώς στο πλαίσιο των ‘’αντιποίνων’’) και έσπειραν τον όλεθρο και το θάνατο.
Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία, σπίτια και ποιμνιοστάσια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών: γιαγιάδες ανήμπορες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους. Έκαψαν πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο. Ξεκοίλιασαν με τις ξιφολόγχες βοσκό.
13 άνθρωποι στο Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι και 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη), συνολικά 42, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ:
Η πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου έγινε 11 προς 12 Δεκεμβρίου 1943, ξημερώνοντας του Αγίου Σπυρίδωνα.
Στο κάψιμο του Παλαιογρατσάνου τα θύματα ήταν 13:
Ο Νικόλαος Νικόπουλος, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Η Ασιμήνα Στεφάνου, κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι της.
Ο Γεώργιος Γεργούλας, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.
Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Χριστοδούλου. Τον πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Ρήγα. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Μαρία Ματοπούλου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Ο Δημήτριος Στεφάνου. Τον εκτέλεσαν στη θέση του παιδιού του. Οι Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του. Τον πήγαν για εκτέλεση. Ο πατέρας παρακάλεσε να αντικαταστήσει το παιδί του. Συμφώνησαν. Ελευθέρωσαν το γιο. Εκτέλεσαν τον πατέρα..
Ο Λάμπρος Κουτσιούκης. Τον εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Στεργιοπούλου. Την εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.
Η Ελένη Ματοπούλου. Την εκτέλεσαν στα Κάτω Αλώνια.
Ο Ιωάννης Ματόπουλος. Του κάψανε μαντρί και πρόβατα. Του βοσκού, του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Έπεσε κάτω και πέθανε ακαριαία.
Η Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών. Ξεπάγιασε από το κρύο μέσα στα χιόνια και τους πάγους. Πέθανε στο ξωκλήσι του Αη-Γιάννη.
Παλαιογράτσανο: Ο πατέρας που θυσιάζεται για το γιο του.
Ο Δημήτριος Στεφάνου συνελήφθη από τους Γερμανούς την ώρα που πήγε να πάρει τη μάνα του την Ασιμήνα που είχε καεί ζωντανή. Οι Γερμανοί τον πήγαν στην Κοζάνη, όπου ήταν εκεί αιχμάλωτος και ο γιος του Χρήστος καταδικασμένος σε θάνατο. Την ώρα της εκτέλεσης του γιου, ο πατέρας του Δημήτριος ζήτησε να εκτελεστεί αυτός στη θέση του παιδιού του. Το αίτημά του έγινε δεκτό. Ο Δημήτριος Στεφάνου εκτελέστηκε. Η σύλληψη του Χρήστου Στεφάνου συνδέεται με τον απαγχονισμό του Βελβεντινού Στάμκου Κλίγγου στο πλατάνι, στην τοποθεσία «Φιγκαταλώνια» Βελβεντού. Στην ομάδα των νέων που είχαν συλλάβει οι Γερμανοί ήταν και ο Χρήστος Στεφάνου.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ:
Οι Γερμανοί μπήκαν στο Καταφύγι στις 19 Δεκεμβρίου του 1943. Οι Καταφυγιώτες περίμεναν την εμφάνιση των Γερμανών. Είχε προηγηθεί το κάψιμο του Παλαιογρατσάνου και οι άνθρωποι στο Καταφύγι ήταν προετοιμασμένοι. Οι περισσότεροι είχαν φροντίσει να θάψουν το νοικοκυριό τους (ό,τι θάβονταν) για να το σώσουν. Με το πέσιμο των πρώτων ριπών οι νεότεροι βγήκαν στους δρόμους κι έφευγαν τρέχοντας προς το δάσος για να γλυτώσουν. Οι κατακτητές έβαλαν φωτιά στα σπίτια, σκότωσαν, κρέμασαν κι έκαψαν τους παρακάτω Καταφυγιώτες, στις 19 Δεκεμβρίου 1943:
Στο κάψιμο του Καταφυγίου τα θύματα ήταν 22:
Ο Ιωάννης Τάτσης, ετών 22. Ήταν το πρώτο θύμα. Τον ‘’γάζωσαν’’ στο καραούλι που φύλαγε.
Ο Παύλος Μιρλιαούντας. Τον κρέμασαν στην πλατεία και μετά τον έκαψαν.
Ο Ιωάννης Τζιόκας. Τον πυροβόλησαν μέσα στο σπίτι του.
Η Μαρία Παπλιόρη, γιαγιά κατάκοιτη στο κρεβάτι. Την πυροβόλησαν στο κεφάλι εξ επαφής.
Η Αγνή Γκάτζιου. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Βλαχοδήμος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Φίτσιου. Την πυροβόλησαν στο δρόμο.
Η Αικατερίνη Γκουτζιάνα. Την πυροβόλησαν.
Ο Αριστείδης Τσιουπλής. Τον πυροβόλησαν.
Η Ευθαλία Ζουζό. Την έκαψαν ζωντανή, αφού την τύλιξαν με άχυρα.
Η Αικατερίνη Ζουζό. Την πυροβόλησαν.
Ο Γρηγόριος Τσιτσιάνης. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Καράς. Τον πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Βαρβαρέζος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Βαρβαρέζου. Την πυροβόλησαν.
Ο Αστέριος Τσιάτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Η Αικατερίνη Ψαροδήμου. Την πυροβόλησαν.
Η Ευγενία Ζαραμπούκα. Την πυροβόλησαν.
Ο Δημήτριος Γκουτζιομπίνης. Τον πυροβόλησαν.
Η Γιάννω Καραλέκα. Την πυροβόλησαν.
Η Ευφροσύνη Δανιήλ. Την πυροβόλησαν.
Ο Ευάγγελος Τσιώτσιος. Τον πυροβόλησαν.
Αφηγήσεις-μαρτυρίες Καταφυγιωτών.
Αυτά έγιναν στο Καταφύγι στις 19 Δεκεμβρίου του 1943. Όσοι κάτοικοι είχαν προλάβει να φύγουν στο βουνό, επέστρεψαν την άλλη μέρα στο χωριό. Έπρεπε να φροντίσουν τους νεκρούς τους. Οι Γερμανοί είχαν φύγει για τη Σκούλιαρη. Με την επιστροφή των κατοίκων στο χωριό, επέστρεψαν και οι Γερμανοί. Πώς έγινε αυτό; ρωτούν σήμερα και απορούν οι Καταφυγιώτες.
Όσοι ήταν στο χωριό τους συνέλαβαν όλους. Έκλεισαν στο Ταπητουργείο τους μισούς και τους υπόλοιπους στο Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στις 23 Δεκεμβρίου τους έβγαλαν έξω και τους απομάκρυναν απ’ το χωριό. Τότε έβαλαν φωτιά σε όλα τα σπίτια και τα έκαψαν. Συνέβη και το εξής θαυμαστό: Τρεις φορές έβαλαν φωτιά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, αλλά η εκκλησία δεν κάηκε. Οι άλλες εκκλησίες κάηκαν. Κάηκε επίσης και το Σχολείο.
Αρκετοί Καταφυγιώτες βρήκαν τους νεκρούς τους καμένους, μόνο τα κόκκαλα είχαν απομείνει μέσα από τη φωτιά. Ό,τι βρέθηκε, τα λείψανά τους, θάφτηκαν στο νεκροταφείο του χωριού.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου κατέγραψε ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Ι. Τζινίκο, τη Μαριάνθη Καρασίμου, την Ερμιόνη Τσακνάκη και την Ευθαλία Λιάλιου.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ:
Από το Καταφύγι οι Γερμανοί πήγαν στη Σκούλιαρη. Οι κτηνοτρόφοι της Σκούλιαρης είδαν τη μεγάλη φωτιά στο Καταφύγι, ρώτησαν κι έμαθαν για το τι συνέβη εκεί και μετάφεραν τις πληροφορίες στο χωριό τους. Τότε οι κάτοικοι αποφάσισαν να εκκενώσουν το χωριό τους. Μια από τις πρώτες φροντίδες ήταν να σώσουν τις εικόνες της εκκλησίας τους.
Στο κάψιμο της Αγίας Κυριακής τα θύματα ήταν 7.
Στο δρόμο προς τη Σκούλιαρη οι Γερμανοί συνάντησαν 3 Σκουλιαριώτες. Αυτοί είναι:
Η Μαρία Ρήγα. Την πυροβόλησαν ενώ κουβαλούσε ψωμιά. Την ξέσχισαν με τα μαχαίρια.
Ο Δημήτριος Γκαρμπούνης του Θωμά, Του έκοψαν τα αυτιά και τον σκότωσαν.
Ο Θωμάς Γκαρμπούνης, πατέρας του Δημητρίου. Τον πυροβόλησαν.
Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στο χωριό το βρήκαν σχεδόν άδειο. Τρεις κάτοικοι έμειναν στο χωριό.
Ο Γεώργιος Μίχος. Τον πυροβόλησαν.
Ο Ευθύμιος Σεραφείμ. Τον πυροβόλησαν.
Η Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου. Την πυροβόλησαν πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε. Τα χέρια της μετά τα έφαγαν τα σκυλιά. Θέαμα φριχτό. Οι τρεις αυτοί ήταν στο ίδιο σπίτι. Εκεί τους σκότωσαν.
Ο Απόστολος Ανδρεόπουλος. Τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.
Το πρώτο σπίτι που έκαψαν ήταν του Αντώνιου Λανάρα. Έκαψαν κι άλλα σπίτια, την Εκκλησία, το Σχολείο. Ο υπόλοιπος κόσμος ήταν κρυμμένος στο βουνό. Κι είχαν μαζί τους τις, κότες, τα γουρούνια, το βιος τους. Το κρύο πολύ, παγωνιά, κρούσταλλο.
Η Μαρία Λ. Καρανάτσιου αφηγείται: ‘’Στο ένα χέρι κρατούσα την ασημένια εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου και στο άλλο χέρι το κορίτσι μου, τη Βάγια, ήταν τότε μωρό 40 ημερών. Τις εικόνες μαζί και τον πολυέλαιο τα κρύψαμε στο πυκνό δάσος για να τα σώσουμε. Ο καθένας πήγαινε να κρυφτεί όπου μπορούσε. Εμείς πήγαμε στο μαντρί μας, που ήταν προς την πλευρά του Καταφυγίου. Βλέπαμε τους Γερμανούς με μεγάλα ζώα να κατευθύνονται προς τη Σκούλιαρη. Ήταν πάρα πολλοί. Οι αντάρτες είχαν φύγει στο βουνό. Αποφασίσαμε να φύγουμε από την καλύβα. Οι σφαίρες έπεφταν γύρω μας σαν χαλάζι. Ο άντρας μου, ο Λάμπρος, χτυπήθηκε λίγο στα πλευρά’’.
Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.
ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΒΕΛΒΕΝΤΙΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ:
Εκτελέσεις από τα στρατεύματα Κατοχής έγιναν και στο Βελβεντό:
Ο Γεώργιος Μπαλάνης, και ο Μάρκος Σαμαράς, εκτελέστηκαν στο πίσω (βόρειο) προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού.
Ο Ζήνων Τζατζάρης, ο Αντώνιος Καραδήμος, ο Ελευθέριος Μαργαρίτης, ο Γεώργιος Κακούλης, και ο Χριστόδουλος Μαρκάλας, εκτελέστηκαν στην παλιά Γέφυρα του Αλιάκμονα στη Νεράιδα.
Ο Γεώργιος Χατζηιωάννου ή Μπαχασιώτας. Εκτελέστηκε.
Ο Περικλής και ο Ευθύμιος Λάπας πατέρας και γιος, εκτελέστηκαν στην περιοχή Προύτσιαβο.
Ο Ζορμπάς. Το μικρό του όνομα δεν μας δόθηκε. Εκτελέστηκε.
Δύο αδερφοί Μπουντιό. Εκτελέστηκαν σε ύψωμα κοντά στην εκκλησία Παναγία της Κοζάνης.
Ο Δημήτριος Μπαχτσές του Νικολάου, ετών 44. Εκτελέστηκε. (Η πληροφορία δόθηκε στον π. Κ. από τη Γαλάτεια Μπαχτσέ-Παπανώτα)
Ο Στάμκος Κλίγκος: Τον βασάνισαν σκληρά και τον κρέμασαν σ’ ένα από τα πλατάνια στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού. Αυτόπτης μάρτυρας ο Γρηγόριος Φωκίδης.
Τα στοιχεία για το Βελβεντό δόθηκαν στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τον Μάρκο Μπαλάνη, (10-12-2005), ο οποίος τα κατέγραψε από τον Μάρκο Σιώμο, 90 ετών και την Άννα Μπαλάνη 93 ετών (Οκτώβριος 2005).
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΜΟΣΧΟΧΩΡΙΟΥ:
Αναφορά στην πυρπόληση του Μοσχοχωρίου.
Πρακτικό του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοινότητας Μοσχοχωρίου (Αρ. 2/10-8-1945, με Πρόεδρο τον Αν. Τζούνα) απαντά σε ‘’ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας’’ και αναφέρεται στην πυρπόληση που υπέστη το Μοσχοχώρι από τα στρατεύματα Κατοχής, ως εξής: ‘’Ερώτηση: - Ημερομηνία καταστροφής; Απάντηση: -12 Δεκεμβρίου 1943. Ερώτηση: -Παρά τίνος; Απάντηση: Γερμανών. Ερώτηση: –Διά τίνα τρόπο κατεστράφη η Κοινότης; Απάντηση: Διά πυρκαϊάς’’.
Στο κάψιμο του Μοσχοχωρίου πληγώθηκε από τους πυροβολισμούς των Γερμανών η Γιαννούλα Τσιάπλα ηλικίας 2,5 ετών, μεταφέρθηκε από τους γονείς της στο Βελβεντό στο γιατρό Ιπποκράτη Παπαγεωργίου και πέθανε μετά από 7 ημέρες. (Πηγή: Γεώργιος Λαγογιάννης, Πρόεδρος τοπικής Κοινότητας Πλατανορέματος).
Αδίκως χαμένοι, 1943 (ποιητής Γιάννης Παπαγόρας)
Μάρτυρες – ήρωες, // λόγια ταυτόσημα, // γι’ αυτές τις ψυχές.
Σκιές Ελλήνων, // μες στου Δεκέμβρη, // τις κρύες νύχτες, // αγγίζουν το νου μας, // και τις καρδιές.
Μας βλέπουν ελεύθερους // από πάνω ψηλά, // μας βλέπουν και χαίρονται. // Άγιες ψυχές.
Ελάτε αδέρφια, // ένα κεράκι, μια προσευχή, // δυο κόμπους δάκρυα, // ενός λεπτού σιγή, // στους μάρτυρες-ήρωες, // στους ήρωες-μάρτυρες.
Το Ολοκαύτωμα των Πιερίων – Δεκέμβριος 1943 (Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής, Μοσχοχωρίου) παρουσιάστηκε με εισηγήσεις του π. Κωνσταντίνου Ι. Κώστα και του κ. Ζήνωνα Σατραζέμη φιλολόγου στο 1ο Συνέδριο Ανάδειξης Μαρτυρικών Σημείων, που διοργάνωσε η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στις 24 και 25 Ιουνίου 2016, στη Στέγη Ποντιακού Ελληνισμού στην Κοζάνη και φιλοξενείται ως θέμα στον εκδοθέντα Τόμο ‘’Πρακτικά 1ου Συνεδρίου 24 & 25 Ιουνίου 2016’’ με θέμα: ‘’Ανάδειξη Μαρτυρικών Σημείων. Μαρτυρίες και Μαρτυρικοί Τόποι, 1941-1944. Καταγραφή, Ανάδειξη, Αναγνώριση, Διεκδίκηση’’. (Έκδοση 2019. Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας – Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης. Επιμέλεια Πρακτικών: Ιωάννης Γ. Δημαρχόπουλος, φιλόλογος-ιστορικός. Στέγη Ποντιακού Πολιτισμού, Ευξείνου Λέσχης Κοζάνης, 2019).
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
14-12-2020
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου