Ενας ερωτευμένος βασιλιάς στην Κοζάνη (ή Εσωτερική τοπική ανθρωπο - τοπιογραφία)

του Β. Π. Καραγιάννη

H νοτιοδυτική είσοδος- έξοδος της πόλεώς μας, καθίσταται μέρα τη μέρα, συν τω χρόνω δηλαδή, λίαν θελκτική περιοχή όπου συγκεράζεται το νέο με το παλιό -έως αρχαίο-, και υπάρχει σαν μια δυνάμει συγκερασμένη μουσικοχρονική διάσταση όπως λ.χ. του Μπαχ «Το καλώς συγκερασμένο κλειδοκύμβαλον», ας πούμε. Θα προσπαθήσω να τεκμηριώσω αυτό χαλαρά κάπως, περιφερόμενος στα επιφανή κτήρια της περιοχής τους τρόπους και την ιστοοία τους πιστεύοντας πως εδώ «εξυφαίνεται» η νέα πόλη και είναι το οικιστικό και αναβαθμισμένο μέλλον της.

Η νέα Δημοτική Βιβλιοθήκη χτίστηκε πάνω στα παλαιά κτήρια των αποθηκών σιτηρών και άλλων δημητριακών της Ενώσεως Γεωργικών Συνεταιρισμών. Συγγενή τα είδη. Πριν τροφή σώματος ελλόγων και αλόγων, νυν ψυχής αλλά μόνον ελλόγων. Από τότε που πήρε εμπρός το Υπερωκεάνειον της γνώσης άλλαξα δρόμο όταν πάω στο χωριό. Πριν ακολουθούσα την οδό Χαιρωνείας, μου φαίνεται σήμερα λέγεται Παπανδρέου (Ανδρέα εννοείται), ενώ τώρα παίρνω το δρόμο από τον ανακαινισμένο Γαλατά (στάση), την οδό Κ. Δαβάκη. Θέλω τοιουτοτρόπως να με χτυπάει η αύρα της τοπικής ιστορίας και των γραμμάτων της αφού εκεί είναι μαζεμένα όλα τα χρόνια αλλά και τα υλικά στοιχεία της διαδρομής της πόλεως (μαζί με τον άγιο Νικόλαο).

Η κατάληξη της κυρίας οδού Κ. Δαβάκη είναι η είσοδος του λυμφατικού πλέον (πληθυσμιακά) στρατοπέδου «Μακεδονομάχων» (κι εδώ ένα θέμα περί της ονομασίας προσεχώς θα το έχουμε). Εντός του και στης Β. Σ.Τ 900Α, το ημιυπόγειον του στρατιωτικού ταχυδρομείου πέρασα δύο χρόνια αλησμόνητα. Τώρα μια Παρασκευή των Χαιρετισμών όπως και μια ακολουθία της Μ. Εβδομάδος πηγαίνω στον άγιο Γεώργιο του στρατοπέδου, ακούων τους ωραίους ψάλτας του κ.κ. Αθανάσιο Καρανάνο και Βασίλειο Κωτούλα.

Στο παρακείμενο άλλοτε Εθνικό νυν Δημοτικό, Στάδιο τω καιρώ εκείνω, δηλ. μαθητής Γυμνασίου, μια Κυριακή παίζων στη θέση του σέντερ φορ (ήμουν ο μικρότερος της ομάδος «Μέγας Αλέξανδρος» άλλο θέμα κι αυτό προσεχώς) «Λευκοπηγής» σε φιλικό αγώνα με τη μεγάλη ομάδα της «Κοζάνης» η οποία είχε ήδη συγχωνεύσει Ολυμπιακόν και Μακεδονικόν, εσημείωσα το μοναδικόν τέρμα εις βάρος του τερματοφύλακά της κ. Αγγέλου Δήμου, όστις με «επείραζεν» δια το νεαρόν της ηλικίας. Ο δικός μας τερματοφύλαξ, δανεικός εκ της Λευκόβρυσης (Ιζβορος ή Ακ - Μπουνάρ παλιότερα) Αττίλιο, ή μήπως Αττίλας, δε θυμάμαι, έφαγε ολόκληρα 6 ολοστρόγγυλα τέρματα. Εκεί το Κολυμβητήριον, και το Μπασκετογήπεδον τα οποία χτίστηκαν στην άνω αλάνα του σταδίου που κάποτε λειτουργούσε και ως κοίλον (επίπεδον ) του ανύπαρκτου θερινού θεάτρου. Στο χώρο αυτό δόθηκε κάποτε η μεγάλη συναυλία του Νικόλα ‘Ασιμου (σε κάποια Λασσάνεια τον φέραμε- που ξεσήκωσε στην αρχή κάπου 3.000 νοματέους και στο τέλος έμειναν 100. Εκεί δινόταν και οι αρχαίες παραστάσεις σε μία δε ο Ευθύμνιος Καρακατσάνης είπε σε κάποιον θεατή που έφευγε από την παράσταση πρόωρα (παιζόταν «Θεσμοφοριάζουσες» ή «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη:

- Που πάτε κύριε μ.....α

Ανωθεν του Σταδίου κι έναντι της νέας Βιβλιοθήκης απλώνεται ηδυπαθής ως νέος και ωραίος ο δημοτικός κήπος με την επέκταση του έγχορτου παλαιού, στρατιωτικού γηπέδου, στο στίβο του οποίου ολημερίς φέρνουν γύρες, σώματα ανδρών τε και γυναικών προς αδυνατισμόν ή απλή σύσφιξη περιττών λιπών και κρεάτων. Ο κήπος κατέλαβε την πρώην στρατιωτική μονάδα 889 ΑΤΧ (ήγουν Αποθήκη Τμηματικών Χορηγήσεων). Από κει προμηθευόμασταν, οι υπηρετούντες στο Α’ ΣΣ σάρωθρα, κορδόνια αρβύλων, σχοινοκαθαριστήρες, βερνίκι μαύρο στιβλώσεως αρβυλών, σάπονας, πανιά εκκαθαρίσεως κάννης τυφεκίων, λάδι κ.λπ. Εργαζόταν σ’ αυτήν ο συμπαθής κυρ’ Θανάσης που εκών και υπερηφάνως έφερεν το προσωνύμιον «κράτος» στο χωριό αφού στην ιδιοκτησία του εκαυχάτο (ή του το λέγαν) πως έχει 7 κάσες τυρί, 7 πρόβατα και μιά γίδα κολοβή...

Στο λόφο που ξεκινάει από τον Κήπο προέκταση του γήλοφου του αγίου Νικάνορος, το νέο ανοιχτό θέατρον σκαμμένο στο βράχο. Οι σκίουροι του δασυλίου κάμνουν πάρτυ από πεύκο σε πεύκο χοροπηδώντες, καθώς παρακολουθούν αρχαίες τραγωδίες, νέες κωμωδίες και εφήμερα ωδικά συμβάντα.

Εδώ ας σταθώ λίγο, στο Δρίζειον οίκημα δηλαδή και δηλονότι.

Στο λαμπρόν νεοκλασσικόν λίγο πριν από το Στρατολογικό Γραφείο, σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό Ωδείον. Ηταν κατοικία του Κων. Δρίζη, μεγάλου ανδρός της πόλεως (γεννήθηκε το 1851) βουλευτού Κοζάνης στην οθωμανική Βουλή της Κωνσταντινουπόλεως το 1908, δωρητού κι ευεργέτου. Ο ιδιοκτήτης «εν τη φιλοπατρία του αφιέρωσε τον νεόδμητον και περικαλλή οίκον εις την Κοινότητα, προορίσας τούτον ως φιλανθρωπικόν ίδρυμα Νοσοκομείον μετά τον θάνατο αυτού» γράφει ο Π. Λιούφης στην «Ιστορία» του. Την περίοδο της ακώλυτης βασιλείας του Ε. Βενιζέλου (1928-1932) εις ένδειξιν λατρείας οι επιχώριοι οπαδοί του, στη αυλή του οικήματος ανήγειραν ανδριάντα, εν ζωή ακόμα του πολιτικού. Οταν αυτός επισκέφτηκε την Κοζάνη και το είδε, μια δυσφορία ένιωσε, ότι και στους πολιτικούς τα στερνά τιμούν τα προηγούμενα, έστω κι αν Αυτός αποτελούσε εξαίρεση. Μετά το αποτυχών κίνημα του 1935 του οποίου θεωρήθηκε ηθικός εμπνευστής ο Β. οι αντίπαλοί του στην πόλη, έκοψαν το κεφάλι του αγάλματος και το πέταξαν· κατρακυλώντας δε αυτό σαν μπάλα ποδοσφαίρου έφτασε μέχρι το λάκκο που σήμερα ορίζει η οδός Ζήση Γιαχνίκα. Τα γράφει αυτά κι ο Μ. Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του «Πέτρινη πόλη» εκδ. Εστία. (Με αφορμή τον Μιχ. Παπακωνσταντίνο του ξεχωριστού πολιτικού και συγγραφέα του τόπου έκαναν τις απαραίτητες συγκρίσεις με τους σημερινούς μας, κι αλίμονον...)

Τώρα μόνον ο τάφος του Κ. Δ υπάρχει, τρόπος του λέγειν δηλαδή και περί των λύχνων αφάς τρεμοφέγγει ένα καντήλι.

Στην είσοδο του κτηρίου μια εντοιχισμένη πινακίδα γράφει: «Το οίκημα τούτο εχρησιμοποιήθη ως κατάλυμμα της Α.Μ. του Βασιλέως Γεωργίου Α’ την 14-10- 1912 με την απελευθέρωσιν της Κοζάνης». Αλλά και κατάλυμα άλλων προσωπικοτήτων υπήρξε όπως του Χιλμή πασά, του υπουργού εσωτερικών άλλοτε Χατζηαδήλ βέη.

Διαβάζω στο βιβλίο του έγκριτου ιστορικού Γ. Θ. Μαυρογορδάτου «Τα γράμματα στην Πάολα· τι μας λένε για τον Κωνσταντίνο Α’| εκδ. Πατάκη. Περιλαμβάνει την αλληλογραφία του βασιλέως Κ. με την ερωμένη του, αρτίστα εξ Ιταλίας, Πάολα. Ο συγγραφέας προσπαθεί από τις μεταξύ τους επιστολές να βγάλει ιστορικές πληροφορίες, «καθότι υπάρχουν ερωτικές επιστολές που περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες γενικότερης σημασίας πέρα από τα ερωτόλογα, τις αναπολήσεις, τις φαντασιώσεις ή άλλες «γαργαλιστικές» αλλά ριζικά ιδιωτικές λεπτομέρειες». Ο Κωνσταντίνος διαδοχοβασιλεύς την 14η Οκτωβρίου βρίσκεται στην Κοζάνη και προφανώς στην οικία Δρίζη. Από εκεί γράφει αμέσως στην ερωμένη του, όπως της έγραφε συνεχώς όπου και να βρισκόταν στη διάρκεια του πολέμου. Η κυρία Π. του αναφέρει τους λογαριασμούς από μοδίστρες και άλλα έξοδα που «καλείται» να πληρώσει ο ερωτευμένος βασιλιάς, όπως συνήθως γίνεται και με τους μη βασιλείς πλην ερωτευμένους παντός καιρού, λάθρα ή σχεδόν φανερά. Φυσικά η κυρία τραγουδίστρια είχε κι άλλους χορηγούς κατά τη συνήθη πρακτική.

Λοιπόν, Κοζάνη 27- 10 - 1912 δηλαδή στις 14-10-1912 με το παλαιό ημερολόγιο. Απαντά ο διαδοχοβασιλεύς:

«Στα μέρη όπου βρίσκομαι δεν μπορώ να γράψω επιταγή, ελπίζω ότι θα μπορέσω να το κάνω σε μερικές μέρες, όταν θα έχουμε προχωρήσει περισσότερο, ελπίζω ότι αυτό που σου έστειλα θα σου φτάσει για μια ή δυό εβδομάδες. Δεν έχω πια χαρτονομίσματα των χιλίων, δεν έχω παρά των εκατό, και δεν μπορώ να βάλω πολλά μέσα σε ένα γράμμα, πιάνουν πολύ χώρο».

Οντως!

Η κυρία έδειξε προς στιγμήν κατανόηση διότι πλην των ερωτικών είχαμε και τα νικηφόρα κι απελευθερωτικά πολεμικά ζητήματα ως χώρα στο κάτω κάτω, αλλά γενικώς εταλαιπωρούσε τον εραστή της ότι αι γυναίκαι είναι άστατα, ευμετάβολα και αδηφάγα όντα όπως γνωμάτευσε κάποτε ο Κ. Χατζηχρήστος.

ΥΓ. Τους καταλαβαίνουμε τους ερωτευμένους Στρατηλάτη και Αρτίστα, πόσα χαρτονομίσματα να χωρέσουν σ’ ένα γράμμα; Αν και ημείς που κατά καιρούς λαμβάνουμε συνδρομή για την «Π» μέσα σε φάκελο με εν 20ευρον, περιτυλιγμένο ασφυκτικά δια το φόβο της τυχόν αποκαλύψεως άρα και υπεξαιρέσεώς του, αισθανόμαστε μ’ αυτά έστω, ιδιαίτερα όμορφα.