«Έσωσε την Ευρωζώνη ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε;»

Άρθρο Φίλιππου Σαχινίδη στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»

Δημοσιεύθηκε την Κυριακή 15 Οκτωβρίου 2017

Η​​ αποχώρηση του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε από τη θέση του υπουργού Οικονομικών δίνει την αφορμή για μια αξιολόγηση του ρόλου του στην αντιμετώπιση της κρίσης της Ευρωζώνης. Ανέλαβε καθήκοντα προς τα τέλη του 2009, όταν η χρηματοοικονομική κρίση είχε περάσει από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη και την απειλούσε μέσω κερδοσκοπικών επιθέσεων στα ομόλογα των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου.

Τα spreads άρχισαν να κινούνται ανοδικά από τις αρχές του 2009, αλλά η παρέμβαση του τότε ΥΠΟΙΚ της Γερμανίας Πέερ Στάινμπρουκ οδήγησε στην αποκλιμάκωση των spreads. Οι αγορές αξιολόγησαν ως αξιόπιστη την παρέμβασή του και προσωρινά σταμάτησε η κερδοσκοπία, χωρίς να ανακοινωθεί οποιαδήποτε παρέμβαση ή κάποιο σχέδιο για την αντιμετώπιση της κρίσης.

Mετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο κ. Σόιμπλε, και ενώ οι διαφορές αποδόσεων άρχισαν να κινούνται εκ νέου ανοδικά, δεν έδωσε αντίστοιχη διαβεβαίωση για στήριξη χωρών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. O κ. Σόιμπλε έδωσε προτεραιότητα στην αντιμετώπιση του «ηθικού κινδύνου», παρά στον κίνδυνο από τη διάχυση της κρίσης στις άλλες χώρες της Ευρωζώνης. Το πόσο καθοριστική υπήρξε αυτή η διαφορά στάσης επισημάνθηκε έγκαιρα από τον αρθρογράφο των FT, W. Münchau, «Greece can expect no gifts from Europe», 20/11/2009.

Ο κ. Σόιμπλε, προτάσσοντας το ζήτημα του «ηθικού κινδύνου» αλλά και των πολιτικών εξελίξεων στη Γερμανία, εξαιτίας των εκλογών σε γερμανικά κρατίδια στις αρχές του 2010, προχώρησε σε πρωτοβουλία στήριξης της Ελλάδας τον Απρίλιο του 2010. Η επιλογή αυτή αύξησε την αβεβαιότητα σε τρομακτικό βαθμό και το κόστος αντιμετώπισης της κρίσης.

Η Ελλάδα είχε κάνει λάθη μετά την ένταξη στην ΟΝΕ και ιδιαίτερα μετά το 2007, παραγνωρίζοντας τη σημασία αντιμετώπισης των μεγάλων δίδυμων ελλειμμάτων, του μεγάλου χρέους και της προώθησης των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Δεν κατανόησε την αλλαγή στάσης των αγορών μετά το ξέσπασμα της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης το 2008. Αλλά το 2009-2010 ήταν πολύ αργά για να χρησιμοποιηθεί για παραδειγματισμό για λάθη του παρελθόντος.

Τελικά, η κρίση ξέφυγε από κάθε έλεγχο και μετά την Ελλάδα προσέφυγαν στον αναγκαστικό δανεισμό η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Κύπρος. Η εξέλιξη της κρίσης στην Ευρωζώνη μπορεί να ήταν διαφορετική αν ο κ. Σόιμπλε ακολουθούσε το παράδειγμα του κ. Στάινμπρουκ.

Όμως, το πιο βασικό λάθος του κ. Σόιμπλε ήταν η άποψή του ότι η Ελλάδα πρέπει να εκδιωχθεί έστω και προσωρινά από την Ευρωζώνη. Ανεξάρτητα αν το πίστευε ή αν χρησιμοποιούσε ως απειλή το Grexit για να συνετίσει την Ιταλία που είχε μεγάλο χρέος, στην πράξη υπονόμευσε την αξιοπιστία της Ευρωζώνης.

Οι συντάκτες της συνθήκης του Μάαστριχτ δεν έβαλαν ρήτρα εξόδου για να καταστήσουν σαφές ότι η ΟΝΕ είναι μη αναστρέψιμη. Εκτίμησαν ότι έτσι το εγχείρημα θα αποκτούσε πρόσθετη αξιοπιστία.

Η άποψη του κ. Σόιμπλε για αποχώρηση της Ελλάδας ανέτρεπε ένα βασικό θεμέλιο της ΟΝΕ. Διότι, αν αποχωρούσε η Ελλάδα, τότε οι αγορές θα αξιολογούσαν ότι στο μέλλον οποιαδήποτε χώρα αντιμετώπιζε πρόβλημα θα μπορούσε να αποχωρήσει είτε εθελοντικά είτε να εκδιωχθεί.

Έτσι, μετά τις εκλογές του Μαΐου του 2012, που οδήγησαν σε πολιτικό αδιέξοδο στην Ελλάδα, η συζήτηση για το Grexit κορυφώθηκε, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η Ευρωζώνη. Την κατάρρευση απέτρεψε ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι, με τη δήλωση ότι «θα κάνω ό,τι χρειαστεί για να σώσω το ευρώ», η οποία θα μείνει σίγουρα στην ιστορία.

Τέλος, ο κ. Σόιμπλε ουδέποτε πρότεινε λύση για το πρόβλημα της ασύμμετρης προσαρμογής στην αντιμετώπιση των ελλειμμάτων-πλεονασμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών των χωρών της Ευρωζώνης. Στην πρόσφατη κρίση, το κόστος προσαρμογής το επωμίστηκαν οι χώρες με τα ελλείμματα και όχι οι χώρες με πλεονάσματα, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία. Η εμπειρία από νομισματικές ενώσεις του παρελθόντος δείχνει ότι, επειδή το κόστος το επωμίζονταν μόνο οι ελλειμματικές χώρες, οι ενώσεις αυτές δεν άντεξαν στον χρόνο.

Θετική υπήρξε η συνεισφορά του κ. Σόιμπλε στην αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, παρά τις αντιρρήσεις του προέδρου της ΕΚΤ κ. Τρισέ. Από συνομιλία μαζί του τον Σεπτέμβριο του 2011 κατάλαβα ότι είχε ήδη συνεννοηθεί με τον επερχόμενο πρόεδρο της ΕΚΤ ότι θα δεχόταν το ονομαστικό «κούρεμα» του ελληνικού χρέους τουλάχιστον κατά 50%.

Εξίσου θετική υπήρξε η στάση του στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης. Δεν είναι ο μόνος που ευθύνεται για τη μη ολοκλήρωσή της. Είναι προφανές ότι το μέγεθος της κρίσης της Ευρωζώνης ήταν τεράστιο και δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Το ατελές θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της κρίσης. Η Ευρωζώνη δεν διαλύθηκε, όπως πολλοί έσπευσαν να προδικάσουν, και ο Σόιμπλε συνέβαλε σε αυτό, αλλά οι απόψεις και η στάση του συνέβαλαν στη διάχυση και αύξησαν το κόστος αντιμετώπισής της.