Εισήγηση του Αντώνη Βγόντζα στην εκδήλωση της Ν.Ε. ΠΑΣΟΚ Κοζάνης "Μνήμη & Προοπτική"

Ι. Τριάντα έξι χρόνια μετά

Ανέλαβα το καθήκον να μιλήσω 36 περίπου χρόνια μετά τη μεγαλειώδη νίκη του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου τον Οκτώβριο του 1981. Δεν θα σας περιγράψω την ιστορική διαδρομή, ούτε θα την εξιστορήσω. Θα περιοριστώ στις νομοθετικές επιλογές εκείνης της μεγάλης Αλλαγής. 

Χαίρομαι για την τιμητική πρόσκλησή σας. Εμπεριέχει και έναν βαθύ και πλούσιο συμβολισμό. Στην Αιανή δημιουργήθηκε η πρώτη Τοπική Οργάνωση του ΠΑΣΟΚ. 

Ετοίμασα έναν πίνακα για να παρουσιάσω τη νομοθετική αυτή πραγματικότητα σε αριθμούς. Υπολόγισα ότι οι κανονιστικές διατάξεις νόμων και προεδρικών διαταγμάτων έχουν καλύψει μία τεράστια έκταση 112.040 σελίδων! Και 10 εκατομμυρίων λέξεων!

II. Ο αναγκαίος εσωτερικός πολιτικός έλεγχος

Ποια είναι τα βασικά κείμενα για να προβούμε σε εσωτερικό πολιτικό έλεγχο; Το βασικό, το πιο θεμελιακό είναι το «Συμβόλαιο με το Λαό». Παρουσιάστηκε στις 4 Οκτωβρίου 1981. Πρέπει να αναφερθώ στις προγραμματικές δηλώσεις όλων των Πρωθυπουργών του ΠΑΣΟΚ. Συγκεκριμένα:

    - στις Προγραμματικές Δηλώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου στις 22 Νοεμβρίου 1981, στις 22 Ιουνίου 1985 και στις 23 Οκτωβρίου 1993. 

    - στις Προγραμματικές Δηλώσεις του Κώστα Σημίτη στις 10 Οκτωβρίου 1996 και 22 Απριλίου 2000 και 

    - στις Προγραμματικές Δηλώσεις του Γιώργου Παπανδρέου στις 16 Οκτωβρίου 2009. 

Τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης είναι: 

    - η συνέπεια των νομοθετικών πρωτοβουλιών με τα πιο πάνω κείμενα, 

    - η σαφήνεια και η καθαρότητα των στόχων, 

    - η καταλληλότητα των μέσων, 

    - η πληρότητά τους και 

    - η ενότητα και η συμβατότητά τους με γενικούς στόχους. 

Καταγράφω τα κριτήρια αυτά για να διευκολύνω την αξιολόγηση που πρέπει να κάνει ο καθένας μας. Είτε παραμένει στον χώρο του ΠΑΣΟΚ είτε όχι. 

ΙΙI. Οι πρωτοβουλίες του ΠΑΣΟΚ για την εμβάθυνση και τον εμπλουτισμό της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

(i) Είχαμε εξαιρετικά ενεργό συμμετοχή στις διαδικασίες σύνταξης του Συντάγματος του 1975. Παρά το ολιγάριθμο της Κοινοβουλευτικής μας Ομάδας, πετύχαμε έτσι ώστε το αρχικό σχέδιο, που παρουσίασε η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, να μην είναι αυτό που καταχωρήθηκε στην επίσημη Εφημερίδα της Κυβέρνησης.

Το Σύνταγμα του 1975, στο σύνολό του, το είχαμε απορρίψει. Και από την πρώτη στιγμή είχαμε υποσχεθεί την αναθεώρησή του. Πολλές όμως διατάξεις εκείνου του Συντάγματος φέρουν την σφραγίδα δωρεάς του Ανδρέα Παπανδρέου και των συνεργατών του. 

(ii) Είχαμε την ευθύνη της αναθεώρησης του Συντάγματος του 1985-1986. Καταργήσαμε τις υπερβολικές εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας. 

(iii) H Αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001 μας ανήκει. Και ιδεολογικά και πολιτικά:

    - επιβεβαιώθηκαν συνταγματικά οι μεγάλες – δικές μας – θεσμικές αλλαγές,  όπως το ΑΣΕΠ και οι Ανεξάρτητες Αρχές, 

    - κατοχυρώθηκαν τα δικαιώματα των αντιρρησιών συνείδησης, 

    - προστατεύτηκε η βιολογική ταυτότητα,

    - διευρύνθηκε η προστασία του απορρήτου του ιδιωτικού βίου,

    - διασφαλίστηκε η πρόσβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας,

    - κατοχυρώθηκαν τα κοινωνικά δικαιώματα με στόχο την προστασία της οικογένειας, τη δημογραφική πολιτική και τα άτομα με ειδικές ανάγκες.  

(iv) Με μία μεγάλη σειρά διατάξεων προωθήσαμε σύγχρονες αντιλήψεις στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

(v) Θεωρώ κορυφαία τη συνταγματική κατοχύρωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σ’ αυτήν περιλαμβάνεται και η ένταξή μας στη ζώνη του ευρώ. 

(vi) Εκδώσαμε όλους τους εκτελεστικούς του Συντάγματος νόμους. Ακόμα και εκείνους για τους οποίους η Νέα Δημοκρατία είχε αδρανήσει, είχε διστάσει, δεν είχε τολμήσει. Αναφέρω ως κορυφαίο το νόμο για τον ποινικό κολασμό των βασανιστηρίων (ν. 1500/1984). Και ακολουθεί ο νόμος 1782/1988 «Κύρωση της Σύμβασης κατά των βασανιστηρίων και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας». 

(vii) Προωθήσαμε τη συμμετοχική Δημοκρατία με μια μεγάλη σειρά νόμων: 

    - για το συνδικαλισμό (ν. 1264/1982) 

    - για τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς (ν. 1257/1982, 1541/1985, 4015/2011)

    - για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Aπό το 1982 μέχρι και το 2010. Αλλάξαμε το τοπίο. Εμείς είχαμε την ευθύνη του «Καποδίστρια», εμείς είχαμε την ευθύνη και του «Καλλικράτη».

    - ενθαρρύναμε τους πολίτες να συμμετέχουν στα κοινά. Όχι μόνο στις καθαρά πολιτικές διαδικασίες. Αυτό έγινε με την κοινωνικοποίηση των επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα (ν. 1365/1983)

    - θεσμοθετήσαμε την ψήφο στα 18 (ν. 1224/1981). Ως ελάχιστη αναγνώριση του πρωταγωνιστικού ρόλου της νεολαίας στο αντιδικτατορικό αγώνα

    - διαμορφώσαμε συνθήκες ελεύθερης πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Ολοκληρώσαμε τη Διοικητική Δικαιοσύνη, που μέχρι τότε πολλοί την αποκαλούσαν “φορολογική” (ν. 1406/1983). 

IV. Οργάνωση του Κράτους και του Πολιτικού Συστήματος

(i) Ενισχύσαμε τα κοινοβουλευτικά κόμματα: 

    - με τη διασφάλιση της κρατικής χρηματοδότησής τους (ν. 1443/1984, 2429/1996, 3023/2002). Μια στρατηγικής σημασίας επιλογή για να αποτρέψουμε τη διαπλοκή της πολιτικής με τα οικονομικά συμφέροντα. 

    - με τον έλεγχο του πολιτικού χρήματος με σειρά διατάξεων από το 1996 έως και το 2002. 

    - με την πολυφωνία στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ν. 1730/1987, 2328/1995).

    - με τη διευκόλυνση της προεκλογικής αναμέτρησης (ν. 3023/2002).

(ii) Επανέρχομαι για την αλλαγή στο τοπίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Πολλαπλασιάστηκαν οι αρμοδιότητες των τοπικών αρχόντων και ενισχύσαμε τις διαδικασίες αποκέντρωσης. 

(iii) Κάναμε βαθιές τομές στο χώρο της Δημόσιας Διοίκησης, με τη θεσμοθέτηση – το 1994 – του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) (ν. 2190/1994 και 2527/1997). Η Κυβέρνηση, το είπαμε από τότε ρητά, «αποξενώθηκε από τις προσλήψεις». Ήταν ένα ισχυρό και ηχηρό πλήγμα στο πελατειακό σύστημα.

(iv) Λάβαμε μέτρα για τη διασφάλιση της Διαφάνειας και της πρόσβασης του πολίτη στα δημόσια έγγραφα (ν. 1599/1986). 

(v) Εισάγαμε τη «Διαύγεια» και την υποχρεωτική ανάρτηση νόμων και πράξεων κυβερνητικών, διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων στο διαδίκτυο (ν. 3861/2010). Καμιά διοικητική πράξη δεν μπορεί να εκτελεστεί και να εφαρμοστεί αν δεν έχει πρώτα αναρτηθεί στο διαδίκτυο. 

(vi) Ιδρύσαμε τα «Κέντρα Εξυπηρέτησης των Πολιτών» (ΚΕΠ) (ν. 3013/2002).

(vii) Θεσπίσαμε τη «δημόσια διαβούλευση» των νομοθετημάτων (άρθρο 85 του Κανονισμού της Βουλής). 

(viii) Αγωνιστήκαμε σκληρά, και όχι με όρους υποκριτικούς, για την καταπολέμηση της διαφθοράς:

    - Το 2003 τροποποιήσαμε το νόμο για το «πόθεν έσχες» (ν. 3213/2003). Μια ριζοσπαστική τροποποίηση έτσι ώστε να μην υπάρχουν εμπόδια στον έλεγχό του. 

    - Ψηφίσαμε το κρίσιμο έτος του 1987 - και θυμόμαστε πολλοί γιατί ήταν «κρίσιμο έτος» - έκτακτες διαδικασίες για την τιμωρία των ενόχων και την ανάκριση των επιλήψιμων και σκανδαλωδών πράξεων (ν. 1738/1987). 

    - Το 2011 ψηφίσαμε το νόμο για την ταχεία ανάκριση και εκδίκαση των πράξεων διαφθοράς επί υποθέσεων όχι μόνο πολιτικού, αλλά και μεγάλου κοινωνικού ενδιαφέροντος (ν. 4022/2011). Με το νόμο αυτό ενισχύσαμε τη δικαστική εξουσία δίδοντάς της αρμοδιότητες που δεν είχαν ποτέ μέχρι τότε προταθεί από κανένα πολιτικό φορέα και κόμμα. Όποιο σκάνδαλο σήμερα ερευνάται, ερευνάται στο πλαίσιο αυτής της νομοθεσίας του 2011. 

    - Το 2012 ψηφίσαμε το νόμο για τη «δίκαιη δίκη» (ν. 4055/2012). Ο Έλληνας πολίτης μπορεί πια να ζητήσει αποζημίωση, όταν η δικαιοσύνη βραδύνει. 

(ix) Ο «Οργανισμός των δικαστηρίων» - πάνω στον οποίο στηρίζεται όλο οικοδόμημα της δικαιοσύνης - είναι αποτέλεσμα δικής μας πρωτοβουλίας του 1988 (ν. 1756/1988). Παρά τις όποιες ατυχείς υπουργικές παρεμβάσεις στελεχών που είτε έφυγαν είτε τους ζητήσαμε να φύγουν. 

Ψηφίσαμε και θεσμοθετήσαμε το «αυτοδιοίκητο των δικαστηρίων» (ν. 2172/1993). Βέβαια δείξαμε κάποια ατολμία στο θέμα της επιλογής των ηγεσιών των Ανωτάτων Δικαστηρίων. 

V. Κατάργηση του παρακράτους – Εθνική Συμφιλίωση

(i)  Καταργήσαμε στα έτη 1982 και 1985 όλη την εμφυλιοπολεμική νομοθεσία. 

(ii) Καταργήσαμε τα διαβόητα «κοινωνικά φρονήματα». Και τα «πιστοποιητικά» της. Οι νεώτερες γενιές ίσως να μην ερμηνεύουν ή να μην κατανοούν τη λειτουργία του παρακράτους στη χώρα μας μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου. Ας ρωτήσουν!

(iii) Αναγνωρίσαμε, επιτέλους, την «εθνική αντίσταση» το 1982 (ν. 1285/1982). 

Η Νέα Δημοκρατία, να το θυμίσω, απεχώρησε από τη Βουλή. 

Συνολικά επιβάλλαμε τους όρους μιας άλλης ανάγνωσης της πρόσφατης ιστορίας μας. 

VI. Κοινωνική απελευθέρωση και κοινωνική δικαιοσύνη

(i) Θεσπίσαμε τον πολιτικό γάμο (ν. 1250/1982).

(ii) Προωθήσαμε ένα νέο οικογενειακό δίκαιο (ν. 1329/1983). Με έννοιες και αξίες πρωτόγνωρες για την ελληνική πραγματικότητα. Εξαφανίσαμε λέξεις από την καθημερινή λαλιά του απλού πολίτη (νόμιμα και μη νόμιμα τέκνα, προίκα, πατρική εξουσία). Λέξεις που σήμερα, ευτυχώς, δε σημαίνουν τίποτα. 

(iii) Αναβαθμίσαμε το ρόλο της γυναίκας στην εργασία, με νόμο ήδη από το 1983, αλλά και το 1984 (ν. 1342/1983 και 1414/1984). 

(iv) Συμβάλλαμε στον αυτοπροσδιορισμό της (ν. 1609/1986). Η γυναίκα δεν εκβιάζεται πια, ακόμα και στις στιγμές απόφασης ή συναπόφασης για το δικαίωμά της στη μητρότητα. 

VII. Κοινωνικό κράτος

Αν κάποτε απέκτησε έννοια αυτός ο όρος, αυτό συνέβη στις μέρες μας:

(i) Στην Παιδεία και στην Έρευνα: 

     - με τον νόμο – πλαίσιο για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα του 1982 (ν. 1268/1982). Και την αναμόρφωσή του το 2011 (ν. 4009/2011). 

    - με το νόμο για τη γενική παιδεία του 1985 (ν. 1566/1985). Καθιερώθηκε, ανάμεσα στα άλλα, η υποχρεωτική εκπαίδευση μέχρι και το γυμνάσιο. 

    - με το νόμο για την έρευνα του 1985 (ν. 1514/1985). Χάρη σε αυτόν – και τους εργαζόμενους σε αυτά – τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας μας απολαμβάνουν διακρίσεις. Δωδέκατο (12ο) σε σειρά αξιολόγησης το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας σε όλη την Ευρώπη, όπως και άλλα σημαντικά ερευνητικά ιδρύματα στη χώρα μας, που έχουν πετύχει αξιόλογες θέσεις στη διεθνή και ευρωπαϊκή κατάταξη.

(ii) Στην Υγεία. Με την οικοδόμηση του τιτάνιου έργου του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) (ν. 1397/1983). Και με τον εκσυγχρονισμό του (ν. 2519/1997). Το ΕΣΥ αποτέλεσε και την ομπρέλα στο σχεδιασμό, μελέτη, κατασκευή και λειτουργία ενός εκτεταμένου δικτύου νοσοκομειακών και νοσηλευτικών μονάδων ευρωπαϊκού επιπέδου. 

(iii) Επεκτείναμε την κοινωνική ασφάλιση σε ανασφάλιστες ομάδες ήδη από το 1982 (ν. 1296/1982). Και την εκσυγχρονίσαμε με το νέο ασφαλιστικό σύστημα του 2010 (ν. 3863/2010). Αλλά και με διαρθρωτικές αλλαγές το 2011 (ν. 3918/2011).

(iv) Θεσπίσαμε νέες μορφές κοινωνικής προστασίας, για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, με σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών (ν. 2643/1998, 2956/2001, 2972/2001, 3051/2002). 

(v) Και νέους θεσμούς, όπως: 

    - η «βοήθεια στο σπίτι» (YA Π4Β/5814/1997, ν. 2646/1998)

    - τα ΚΑΠΗ (ν. 1416/1984, 2345/1995) 

    - το ΕΚΑΣ για τους χαμηλοσυνταξιούχους (ν. 2434/1996). 

(vi) Διαμορφώσαμε το δίκαιο υπέρ των δικαιωμάτων του καταναλωτή (ν. 2251/1994). Μια τεράστια πρωτοβουλία η οποία έφερε μια άλλη πραγματικότητα στις σχέσεις καταναλωτή και προμηθευτή - πωλητή. 

(vii) Θεσπίσαμε ένα νέο νόμο για την προστασία του περιβάλλοντος (ν. 1650/1986). Ο νόμος αυτός παραμένει μέχρι σήμερα ισχυρός. Και αποτελεί το ερμηνευτικό εργαλείο για τα δικαστήρια. 

(viii) Αντικαταστήσαμε τον αρχαιολογικό νόμο, που τότε διάνυε μισό περίπου αιώνα, με ένα σύγχρονο πλαίσιο (ν. 3028/2002). Με το νόμο αυτό προστατεύσαμε και διασφαλίσαμε πιο ολοκληρωμένα και πιο αποτελεσματικά τις αρχαιότητες και, πιο γενικά, την πολιτιστική μας κληρονομιά.

VIII. Οικονομία 

Το ΠΑΣΟΚ πέρασε γρήγορα από τις Διακηρύξεις στην πράξη:

(i) Θεσμοθετήσαμε τον δημοκρατικό προγραμματισμό (ν. 1622/1986).

(ii) Επιχειρήσαμε εντίμως την αναμόρφωση της φορολογικής νομοθεσίας:

    - με τις αντικειμενικές αξίες στα ακίνητα (ν. 1473/1984)

    - με τον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (ν. 2214/1994). 

    - με την ίδρυση του Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος (ν. 2343/ 1995). 

(iii) Δώσαμε μια άλλη δυναμική στην ελληνική οικονομία με την εισαγωγή του θεσμού των συγχρηματοδοτούμενων έργων. Έτσι φέραμε μία νέα αντίληψη για την πραγματοποίηση των πιο σύγχρονων δημόσιων έργων. Του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος» στα Σπάτα (ν. 2338/1995). Της Αττικής Οδού. Της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου. Των αυτοκινητοδρόμων. Και δεκάδων άλλων δημοσίων έργων.

(iv). Θεσμοθετήσαμε το Κτηματολόγιο (ν. 2308/1995). Και το υποστηρίξαμε θαρραλέα. Παρά τις όποιες παρεκκλίσεις ή αδυναμίες στην εφαρμογή του.

(v) Ιδρύσαμε τον Οργανισμό Ανασυγκρότησης των Επιχειρήσεων (ΟΑΕ, ν. 1386/1983). Είχαμε για αυτόν μεγάλες φιλοδοξίες. Για να πάρουμε πάνω μας την ευθύνη της θετικής εξέλιξης των παγωμένων πιστώσεων και των νεκρών επιχειρήσεων. Δυστυχώς, κάπου βαλτώσαμε.

IX. Η θέση μας στην Ευρώπη 

(i) Μετά τους πρώτους δισταγμούς, ο Ανδρέας Παπανδρέου διακήρυξε αυθεντικά - ήδη με το «Συμβόλαιο με το Λαό» - ότι φιλοδοξία μας ήταν «να γίνει η Ελλάδα το σταυροδρόμι της συνεργασίας και της φιλίας ανάμεσα στους Λαούς των Βαλκανίων, της Μεσογείου και της Ευρώπης».

(ii) Είχαμε και έχουμε εντατική συμμετοχή στις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης:

    - Τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ) αποτέλεσαν τη βάση των επόμενων πακέτων συνοχής και στήριξης της χώρας μας. Τα Προγράμματα αυτά ήταν πρόταση του ίδιου του Ανδρέα Παπανδρέου ήδη από τον Μάρτιο του 1985 και διατυπώθηκαν και πέρασαν στην εσωτερική έννομη τάξη με το ν. 1682/1987.

    - Ακολούθησε η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ν. 1681/1987).

    - Καταφέραμε να διευρύνουμε  επί Ελληνικής Προεδρίας την Ευρώπη από τα 12 κράτη μέλη στα 15 στη Σύνοδο Κορυφής του 1994 στην Κέρκυρα. 

    - Ενταχθήκαμε στη Ζώνη του Ευρώ από τους πρώτους (23-24.3.2000, Σύνοδος Κορυφής της Λισαβώνας).

    - Και καταφέραμε, επίσης, τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα 15 κράτη μέλη στα 25 – και πάλι επί Ελληνικής Προεδρίας την άνοιξη του 2003 στην Αθήνα. Ανάμεσα σε αυτά και η Κύπρος.

X. Συνολική αποτίμηση του νομοθετικού έργου

Αναμφισβήτητα συνιστά μία ιστορική προσφορά. Δημιουργήσαμε θεσμούς με αντοχές στο χρόνο:

    - Καθιερώσαμε ένα πλήρες και σύγχρονο σύστημα ελευθεριών και δικαιωμάτων. 

    - Δώσαμε στην Τοπική Αυτοδιοίκηση σημαντικό ρόλο και στη βιώσιμη ανάπτυξη. 

    - Δημιουργήσαμε καθαρές διαδικασίες πραγματικής αποκέντρωσης. 

    - Θεσπίσαμε σύγχρονους θεσμούς στην υγεία, στην παιδεία, στο περιβάλλον, στον πολιτισμό. Ένα οικογενειακό δίκαιο. Πολύ πιο μπροστά από τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Ξαφνιασμένη, παρόλ’ αυτά, η ελληνική κοινωνία, συναίνεσε και το αποδέχθηκε. 

    - Καταργήσαμε το παρακράτος και νομίζω ότι καταφέραμε και την εθνική συμφιλίωση. 

ΧI. Το νομοθετικό έργο του ΠΑΣΟΚ και οι άλλες πολιτικές δυνάμεις

Η Νέα Δημοκρατία, όσους θεσμούς δημιουργήσαμε, δεν τους κατάργησε. Παρόλο που τους πολέμησε. Αυτό είναι σημαντικό. Αν και δε συνέργησε στην ψήφισή τους, σε αρκετές περιπτώσεις επιχείρησε να τους συμπληρώσει ή και να τους προωθήσει. Πάντως ποτέ δεν μετέβαλε την ταυτότητά τους. 

Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε, κατά κανόνα, και η παραδοσιακή Αριστερά. Προσχηματικά «Ριζοσπαστική» και μη. 

Το ΠΑΣΟΚ, πρέπει να το παραδεχθούν και οι αντίπαλοί μας, έτρεξε πιο γρήγορα από την εποχή του. Με επιτυχία τις πιο πολλές φορές. Συνδιαμόρφωσε και τέθηκε μπροστά σε ένα μεγάλο πλειοψηφικό πολιτικό, κοινωνικό και ιδεολογικό ρεύμα, που ζητούσε ριζοσπαστικές λύσεις και αλλαγές στη νομοθεσία, σε βασικούς τομείς της.

Τίποτα, όμως, δεν επιχειρήθηκε χωρίς αντιστάσεις. Ιδίως στην πρώτη οκταετή διακυβέρνηση. Δεχθήκαμε πολλές αντιστάσεις. Και από πολιτικούς σχηματισμούς και από κοινωνικούς φορείς. 

ΧΙI. Σκοντάψαμε

Και κάπου σκοντάψαμε, αν θέλουμε να είμαστε έντιμοι με τους εαυτούς μας, τους φίλους και την ιστορία μας:

    - Δεν προβλέψαμε και έτσι δεν διατυπώσαμε εγγυήσεις κατά της κατάχρησης ή της υπερβολής ή της στρέβλωσης των νέων θεσμών. 

    - Δεν ενισχύσαμε τους μηχανισμούς εποπτείας των νέων θεσμών. 

    - Δεν εγκαταστήσαμε ένα μόνιμο, δίκαιο, αποτελεσματικό και δραστικό φορολογικό σύστημα. Αφεθήκαμε στη χαοτική λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. 

    - Δεν αποτρέψαμε τον κομματισμό και την πελατειακή λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης. Η επέμβασή μας στη Δημόσια Διοίκηση -  με αξιόλογες εξαιρέσεις τη θεσμοθέτηση του ΑΣΕΠ, της διαφάνειας, της Διαύγειας και των ΚΕΠ - δεν είχε στρατηγική. Οι πιο φιλόδοξοί μας στόχοι, όσες φορές καταγράφηκαν νομοθετικά, πριονίστηκαν και εγκαταλείφθηκαν. 

    - Δεν αντιμετωπίσαμε με τρόπο αποτελεσματικό, απέναντι στην κοινωνία και την κοινή γνώμη, τη διαφθορά και την ανομία σε όλες της τις μορφές. 

    - Δεν καταφέραμε να διαφυλάξουμε την ταυτότητά μας τόσο έναντι στελεχών που αμάρτησαν, όσο και έναντι της πίεσης από κοινωνικά στρώματα ή ομάδες με ξεχωριστή πολιτικοκοινωνική ισχύ.

ΧΙΙI. Η ταυτότητά μας

Ο πολιτικός και θεσμικός λόγος και χώρος του ΠΑΣΟΚ είναι υπαρκτός, είναι διαχρονικός, είναι ιστορικός. Έχουμε ταυτότητα:

    - στους δημοκρατικούς θεσμούς, 

    - τις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα, 

    - το κράτος δικαίου, 

    - το κοινωνικό κράτος 

    - την οικονομία. 

Απαιτείται, όμως, η αναδιατύπωσή του. Μακριά από τον πειρασμό της νομοθετικής ρητορείας και φλυαρίας του παρελθόντος. Ο κόσμος όλος, η ανθρωπότητα, άλλαξαν ριζικά τα τελευταία σαράντα χρόνια. 

ΧΙV. Ο δύσκολος διάλογος

Ο διάλογος με τις νέες γενιές είναι εξαιρετικά δύσκολος. Πρέπει να τους εξηγήσουμε με εντιμότητα και να το αποδείξουμε παράλληλα, ότι δεν είμαστε κόμματα – εταιρείες, που έχουμε δήθεν αναχωρήσει από το στίβο των μαχών των ιδεών. Ούτε λειτουργούμε κατά τις διατάξεις για τη «διοίκηση αλλότριων». 

Και πρέπει, παράλληλα και φυσικά, να τους υποδείξουμε ότι η ιστορία μας - η νομοθετική και η πολιτική - είναι αναφαίρετο μέρος της αναζήτησης της ταυτότητάς μας. Και, επιπλέον, είναι αφετηρία της νέας περιπέτειάς μας για την ανανέωση της πολιτικής και ιδεολογικής μας ταυτότητας και τον εμπλουτισμό της. 

XV. Δεν έχουμε μνημόσυνο σήμερα. Ούτε γιορτή μνήμης

Τιμούμε όσους καλέσαμε. Αντιστεκόμαστε στη διαδικασία ευνουχισμού της πολιτικής συνείδησής μας, που επιχειρείται με την ταύτισή μας, με την καταστροφική κρίση. 

Είμαστε περήφανοι για το έργο μας στη Μεταπολίτευση. Ιστορικά είναι η καλύτερη και η πιο δημιουργική περίοδος στα 200 χρόνια της ιστορίας μας, ως Νεοελληνικό Κράτος. 

Είμαστε ενεργοί και παρόντες. Δεν κουραστήκαμε. Χωρίς να αγνοούμε το ρόλο κάθε νέας γενιάς και την αξία της διαδοχής των γενεών, η μία μετά την άλλη. 

Στην αυτοκριτική λέμε «Ναι». Στις «αγιογραφίες», «Όχι»! Και να θυμίσω αποσπάσματα από την Πασχαλινή ευχή του Χρυσοστόμου με την οποία μας ξεπροβοδίζουν οι παπάδες μας για να μεταλάβουμε στο πασχαλινό τραπέζι και χαρά: «Νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες. Και εκείνοι που ήρθαν πρώτοι και έγκαιρα. Και εκείνοι που έφτασαν τελευταίοι». 

Δεν έχουμε επετηρίδες στο ΠΑΣΟΚ!