Σεισμογραφίες

Με αφορμή τα 20 χρόνια από τον σεισμό της 13ης Μαίου 1995 στην Κοζάνη και την περιοχή ετοιμάζεται μια μελέτη για το φαινόμενο αυτό στη Λογοτεχνία. Παρακάτω δημοσιιεύεται  πρόλογός της

B.Π.Κ.

Από το Θάνατο μιας πόλης της Καίης Τσιτσέλη (2000) 

στα 6,6 της σκηνοπηγίας του Βασίλη Καραγιάννη (2000)

Μάριος-Κυπαρίσσης Μώρος

I. «υπέρ του διαφυλαχθήναι…από σεισμού, καταποντισμού» και άλλων τινών

ή άλλως, μικρή εισαγωγή

Ο σεισμός, κοντά στις λοιπές μεγάλες καταστροφές, για τις οποίες η Εκκλησία θεσπίζει ειδικές ευχές, ώστε το ποίμνιό της να προστατευθεί από αυτές, αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος για τη συλλογική φαντασία από αρχαιοτάτων χρόνων, όταν και στο φυσικό αυτό φαινόμενο δόθηκαν θεϊκές διαστάσεις· στην αρχαιοελληνική μυθολογία ο Εγκέλαδος, η «προσωποποίηση» του σεισμού, γιος του Τάρταρου και της Γης, φέρεται ως αρχηγός των γιγάντων, ο οποίος σκοτώθηκε κατά την Γιγαντομαχία1 είτε από το Δία, που τον κατακεραυνώνει, είτε από την Αθηνά, όπου είναι και ο επικρατέστερος μύθος προσφέροντας ποικιλία θεμάτων σε διάφορους καλλιτέχνες, με τη θεά να ρίχνει επάνω στο γίγαντα το άρμα της.

Από εκεί και ύστερα, ο σεισμός θα εμφανιστεί σε διάφορες εποχές με διάφορες μορφές σε όλες τις τέχνες. αναφέρω ενδεικτικά τις οθωμανικές γκραβούρες με τον σεισμό του 1754, που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της Κωνσταντινούπολης, το γλυπτό με την απεικόνιση του Εγκέλαδου έξω από της Βερσαλλίες του Gspard Marsy (1675-1676) κ.ά.

Μία σημαντική άνθιση στην εμφάνιση του συγκεκριμένου θέματος παρατηρείται το Μεσαίωνα, όπου το συλλογικό βρήκε στο σεισμό τη θεία τιμωρία για τις αμαρτίες του· κι ο σεισμός δεν ήταν μόνος, αφού κοντά του φωτιές, πλημμύρες, επιδρομές άλλων λαών κ.ό. χαρακτηρίστηκαν θεήλατα σε ένα ποίμνιο αμαρτωλό, που δεν αρκούσε να αναμείνει τη Δευτέρα Παρουσία για την Κρίση, αλλά χρειαζόταν κάτι πιο άμεσο και χειροπιαστό. Αναφέρω ενδεικτικά, και εντελώς δειγματοληπτικά, δύο έργα που σχετίζονται με δύο μεγάλους σεισμούς στην ιστορία της Ευρώπης: την αφήγηση του Καντίντ του Βολταίρου για το σεισμό στη Λισσαβόνα2 και το χρονολογικά πρώτο ποίημα του Μανόλη Σκλάβου Της Κρήτης ο χαλασμός για το σεισμό που καταστρέφει το 1508 ένα μεγάλο μέρος της βενετοκρατούμενης Κρήτης. 

Στην παρούσα μελέτη, θα τεθούν υπό εξέταση τα έργα δύο μεταπολεμικών πεζογράφων που αφορούν δύο μεγάλους σεισμούς της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, σεισμούς που οι συγγραφείς τους έζησαν και για τους οποίους έγραψαν χρονικά πολύ κοντά στο ίδιο το γεγονός∙ χρονικά πρώτη, η Καίη Τσιτσέλη (1926-2001) με το έργο της Ο Θάνατος μιας πόλης (2000) και ο Βασίλης Π. Καραγιάννης (1953) με τα 6,6, της σκηνοπηγίας (2000). Στα έργα αυτά θα αναζητηθούν τα διακειμενικά νήματα που τα φέρνουν σε συνομιλία και ο τρόπος με τον οποίο ο σεισμός ως γεγονός επιδρά στη ψυχοσύνθεση των ηρώων, οδηγεί και υποβάλλει συμπεριφορές.