Μπορεί ο COVID-19 να αλλάξει τον κόσμο;

Του Ευάγγελου Καρλόπουλου

Για σχεδόν 1000 χρόνια, η Φεουδαρχία αποτέλεσε το κυρίαρχο σύστημα διακυβέρνησης στην Ευρώπη. Συγκριτικά, η αθηναϊκή Δημοκρατία διήρκησε περίπου 150 χρόνια, ο Εθνικοσοσιαλισμός μόλις 12 και ο υπαρκτός Σοσιαλισμός δεν άντεξε περισσότερο από 70.

Η Φεουδαρχία ήταν ένα σύστημα χωρίς βαθυστόχαστο θεωρητικό υπόβαθρο, δεδομένου ότι κλήθηκε να καλύψει το κενό εξουσίας που άφηνε η κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τα φέουδα ήταν οικονομικά αυτοσυντηρούμενες δομές, βασιζόμενα πρωτίστως στην αγροτική παραγωγή, με ελάχιστες εμπορικές συναλλαγές. Κυριαρχούσαν δύο κοινωνικές τάξεις με σχέσεις υποτέλειας, οι φεουδάρχες και οι δουλοπάροικοι.

Η εξουσία του Φεουδάρχη/Άρχοντα ήταν απόλυτη και ανελέητη, ενώ οι κατά καιρούς εξεγέρσεις των δουλοπάροικων πνιγόντουσαν στο αίμα. Στη συνείδηση των ανθρώπων του Μεσαίωνα, η Φεουδαρχία παγιώθηκε σταδιακά ως «θεϊκή επιλογή» περί τάξης των πραγμάτων. Φάνταζε άτρωτη και απόρθητη.

Τα πράγματα όμως θα άλλαζαν άρδην. Ένας φονικός και αόρατος βάκιλλος, θα άλλαζε την ιστορία της Ευρώπης και του κόσμου ολόκληρου.

Για πολλούς ιστορικούς, το σωτήριο έτος 1396 θεωρείται ως η τραγικότερη χρονιά στην ιστορία της Ευρώπης. Το Μάιο του 1396 άρχισε να βρέχει σχεδόν κάθε μέρα, για περίπου τέσσερις μήνες. Καταστράφηκαν όλα τα σιτηρά και η τιμή των τροφίμων εκτοξεύτηκε σε τέτοια ύψη που καταγράφονται ως τα υψηλότερα στην παγκόσμια ιστορία, καταδικάζοντας εκατομμύρια ευρωπαίους σε βασανιστική λιμοκτονία.

Δυστυχώς, το κακό δεν σταμάτησε εκεί. Ακολούθησε η επέλαση της πανώλης, γνωστής και ως πανούκλα ή «μαύρος θάνατος». Μέσα σε μια πενταετία εξαφάνισε ολόκληρες πόλεις και κόστισε τη ζωή σε 40 εκ ανθρώπους.

Πέραν όμως από τις τραγικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, οι επιπτώσεις της φονικής επιδημίας ήταν μακροχρόνιες, αλυσιδωτές και πρωτόγνωρα ανατρεπτικές.

Αμέσως μετά την επέλαση της πανώλης, όσοι επέζησαν, είχαν μια τελείως διαφορετική προσέγγιση για τη ζωή. Απομυθοποίησαν παντελώς τις έννοιες του Θανάτου και της «Κόλασης». Τα ήθη κατέρρευσαν και κυριαρχούσε η πεποίθηση ότι ήρθε η συντέλεια του κόσμου. Οι συμπεριφορές των ανθρώπων υπήρξαν εφιαλτικά και αποκρουστικά ανάλογες.

Σταδιακά όμως, λειτούργησαν τα αρχέγονα ένστικτα της συλλογικής επιβίωσης. Η κοινωνία άρχισε να ισορροπεί σε μια εντελώς διαφορετική βάση. Αρχικά, η μεγάλη έλλειψη αγροτικών χεριών ανάγκασε τους φεουδάρχες να διπλασιάσουν τις απολαβές των δουλοπάροικων, παρέχοντάς τους ειδικά προνόμια για να παραμείνουν στα φέουδα.

Στη συνέχεια, η αγροτική παραγωγή ανέκαμψε και η τιμή των τροφίμων έγινε περισσότερο από προσιτή. Δεδομένου όμως ότι υπήρξε τεράστια απώλεια ανθρώπων, μεγάλο μέρος των σιτηρών που παράγονταν στην κεντρική Ευρώπη παρέμεναν αδιάθετα. Δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη για εμπορικές συναλλαγές μεγάλης κλίμακας και ένας πρώιμος καταμερισμός παραγωγικής εξειδίκευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

 Η Αγγλία εξειδικεύτηκε στην προβατοτροφία και στα συναφή παραπροϊόντα. Η Γαλλία στο κρασί, η Γερμανία στη μπύρα και τα σιτηρά και η Σουηδία με την Ολλανδία στα γαλακτοκομικά. Αναπτύχθηκαν σταθερά εμπορικά δίκτυα και δημιουργήθηκαν ανάγκες για αξιόπιστα χρηματοπιστωτικά δίκτυα συναλλαγών.

Ως συνέπεια, οι έμποροι απέκτησαν πλούτο και εξουσία. Ενώ για παράδειγμα ένας εργάτης γης αμειβόταν με 8 σελίνια, οι έμποροι του πρόσφεραν 12 προκειμένου να δραστηριοποιηθεί στο εμπόριο και τη μεταποίηση. Δρομολογήθηκε μια ραγδαία αστικοποίηση, φέρνοντας στο επίκεντρο των εξελίξεων την Αστική Τάξη. Η πανίσχυρη, χιλιόχρονη, κλειστοφοβική και «ελέω Θεού» Φεουδαρχία, άρχισε να καταρρέει σα χάρτινος πύργος.

Επιπρόσθετα, η επιδημία της πανώλης στοίχισε τη ζωή σε χιλιάδες χαμηλόβαθμους ιερωμένους και στο 35% των καρδινάλιων. Η Καθολική Εκκλησία αναγκάστηκε να χειροτονεί απαίδευτους, ακόμη και αγράμματους κληρικούς, ανίκανους όμως να προσαρμοστούν στη νέα τάξη πραγμάτων. Αυτό έδωσε ζωτικό χώρο σε αναδυόμενες, αναθεωρητικές προσεγγίζεις, ανοίγοντας το δρόμο για τη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση. Η παντοδύναμη Καθολική Εκκλησία θα κλονιζόταν συθέμελα.

Εν κατακλείδι, ένας αόρατος βάκιλλος από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας, άλλαξε για πάντα τον διοικητικό, οικονομικό, κοινωνικό και θρησκευτικό χάρτη της Ευρώπης.

Κατά συνέπεια, το ερώτημα αναδύεται αβίαστα. Θα μπορούσε σήμερα ο κορωνοϊός να αλλάξει την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας με ανατρεπτικό τρόπο και να θέσει σε αμφισβήτηση, για παράδειγμα, την Παγκοσμιοποίηση και τον Φιλελευθερισμό; Τα ιστορικά δεδομένα συνηγορούν μάλλον για το αντίθετο.

Το 1918 χτύπησε η πανδημία της ισπανικής Γρίπης, η φονικότερη ίσως πανδημία στην παγκόσμια ιστορία, η οποία κόστισε τη ζωή σε 70 εκ ανθρώπους. Τα συστήματα διακυβέρνησης ΔΕΝ ανατράπηκαν αλλά αντέδρασαν στις νέες, πρωτόγνωρες απαιτήσεις.

Αρχικά, ήδη από το 1918 στη Ρωσία, ο γιατρός και δάσκαλος Nikolai Semashko γίνεται ο πρώτος κομισάριος (υπουργός) Δημόσιας Υγείας στην παγκόσμια ιστορία. Ακολουθούν το 1920 η Γερμανία, Αγγλία και Γαλλία οι οποίες θεσμοθετούν υπουργεία Δημόσιας Υγείας με συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο και με δημόσια χρηματοδότηση. Η Ελλάδα ακολούθησε τον Αύγουστο του 1922.

 Παράλληλα, το 1919 δημιουργείται στη Βιέννη το Παγκόσμιο Γραφείο Καταπολέμησης των Επιδημιών υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, το οποίο εξελίχθηκε σταδιακά στον σημερινό Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Από το 1918 μέχρι το 1930, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι δημόσιες επενδύσεις σε δομές και υποδομές Υγείας αλλά και σε εξειδικευμένα κέντρα έρευνας, ξεπέρασαν για πρώτη φορά τις δαπάνες για πολεμικούς εξοπλισμούς!.

Σε κάθε περίπτωση, η ατζέντα των επερχόμενων προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ αλλά και οι αναμενόμενες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα δώσουν ένα ξεκάθαρο στίγμα για το πώς θα πορευτούμε μετά τον COVID-19. Εάν θα έχουμε κατανοήσει το πρόβλημα στη ρίζα του, αναθεωρώντας αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές «φεουδάρχη» απέναντι στο Περιβάλλον, αλλάζοντας προτεραιότητες και πρακτικές, ξεπερνώντας κλειστοφοβικά πρότυπα, στηρίζοντας την Παγκοσμιοποίηση της Γνώσης, ή αν θα συνεχίσουμε στις αδιέξοδες λογικές  «business as usual».

Ευάγγελος Καρλόπουλος

Χημικός Μηχανικός

Υ.Γ. Ζούμε σε ένα ακραία μη φιλόξενο Σύμπαν, στο οποίο οι πιθανότητες που υπήρχαν να δημιουργηθεί ΖΩΗ στη Γή αλλά και να εξελιχθεί με τον θαυμαστό τρόπο που γνωρίζουμε σήμερα, δεν ξεπερνούσαν το 0,0000000000001%. Δυστυχώς, όχι χωρίς τίμημα. Είτε λόγω Θεϊκής Επιλογής είτε μέσα από μια χαοτικά ντετερμινιστική διαδικασία εξέλιξης, ο κάθε “COVID-X” υπήρξε και παραμένει δομικό στοιχείο της ΖΩΗΣ. Ας το έχουμε πάντα κατά νου…