ΤΑ ΓΡΑΜΜΟΧΩΡΙΑ στον εμφύλιο.
Γραμμοχώρια λέγονται τα πέντε χωριά που βρίσκονται ένθεν κακείθεν στον άνω ρου του Αλιάκμονα. Είναι κατά σειρά μετά το Νεστόριο, το Γλυκονέρι, το Λιβαδοτόπι (Όμοτσκο), το Γιαννοχώρι (Γιαννοβένι), το Μονόπυλο (Πλεκάτι) και η Σλίμνιτσα ή Τρίλοφος. Αυτά τα χωριά είναι συνδεδεμένα με τον Εμφύλιο στο Γράμμο και ιδιαίτερα με την έναρξή του. Σε αυτά τα χωριά στηρίχθηκε η πρώτη αντάρτικη ομάδα του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Γιώργη Γιαννούλη, τον Ιούνιο του 1946, όταν κατέβηκε από το Μπούλκες με αποστολή την κατάληψη του Γράμμου και την εδραίωση των δυνάμεων του σ’ αυτόν.
ΣΛΙΜΝΙΤΣΑ
Από την περιοχή της Σλίμνιτσας πέρασε η πρώτη αντάρτικη ομάδα στην Ελλάδα και σε αυτήν έκανε την πρώτη δημόσια εμφάνισή της. Μιλώντας σε ανοιχτή συγκέντρωση των κατοίκων του χωριού ο Γ. Γιαννούλης, αφού εξήγησε τους λόγους που ανάγκασαν τους παλιούς αντάρτες του ΕΛΑΣ να ξαναπάρουν τα όπλα και να αρχίσουν το δεύτερο αντάρτικο, ζήτησε την υποστήριξή τους.
Από τότε αυτά τα χωριά ταυτίστηκαν με το αντάρτικο και τον αρχηγό του Γράμμου Γ. Γιαννούλη. Σε δύο μήνες οι τρεις αντάρτες που έμειναν από την πρώτη 7 μελή ομάδα, θα γίνουν 67 και σε ένα χρόνο, το 1947 τον Ιούνιο θα γίνουν 4.500. Ο Γράμμος γέμισε με αντάρτες που τον ένοιωθαν σαν σπίτι τους.
Κινούμενοι διαρκώς, οι αντάρτες του Γιαννούλη ήταν πανταχού παρόντες. Παρουσιάζονταν στα χωριά, μιλούσαν στους χωρικούς και οργάνωναν το δίχτυ επαφών και συνδέσμων. Έστηναν ενέδρες, εξάρθρωναν και αφόπλιζαν δίκτυα ένοπλων παρακρατικών μηχανισμών της περιοχής, στρατιωτικά φυλάκια και σταθμούς χωροφυλακής.
Το δημοψήφισμα για τον Βασιλιά 1/9/46
Στις 1 Σεπτεμβρίου του 1946 θα γινόταν το δημοψήφισμα για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά Γεωργίου του Β΄ στην Ελλάδα. Το ΚΚΕ, ενώ έκανε αποχή από τις βουλευτικές εκλογές το Μάρτιο του 1946, στο δημοψήφισμα συμμετείχε. Τη μέρα του δημοψηφίσματος οι αντάρτες του Γράμμου αποφάσισαν να προχωρήσουν σε χτύπημα με πανελλαδικό αντίκτυπο. Αποφάσισαν να ματαιώσουν τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας στο εκλογικό κέντρο της Κοτύλης, που φρουρούνταν από το στρατό και τη χωροφυλακή. Με μία αιφνιδιαστική επίθεση και μετά από σύντομη μάχη, οι αντάρτες του Γιαννούλη αφόπλισαν τη διμοιρία του στρατού, αιχμαλώτισαν τους χωροφύλακες, διέκοψαν την ψηφοφορία και στη συνέχεια, αφού άφησαν τους στρατιώτες ελεύθερους, οδήγησαν τους χωροφύλακες στα Λιβάδια της Κοτύλης, όπου και τους εκτέλεσαν. Ο εμφύλιος πόλεμος για όσους ακόμη δεν το είχαν καταλάβει, είχε αρχίσει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο και μάλιστα με μία ενέργεια με πολλαπλά μηνύματα και με πολλούς αποδέκτες. Οι αντάρτες ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν το στρατό και τη χωροφυλακή και μάλιστα σε κατοικημένη περιοχή και ότι τραβούσαν έναν δρόμο χωρίς γυρισμό.
ΓΛΥΚΟΝΕΡΙ
Στους επόμενους μήνες η περιοχή θα ξαναβρεθεί στην επικαιρότητα. Το Γλυκονέρι όρισε ο Γ. Γιαννούλης ως τόπο συνάντησης το 1947, όταν ο τότε υπουργός άμυνας Φ. Δραγούμης, ζήτησε από το Γιαννούλη να συναντηθεί με απεσταλμένο του. Όλο το χωριό κινητοποιήθηκε και ανέλαβε την προστασία και την ασφάλεια του Γιαννούλη για τη διεξαγωγή της συνάντησης, που απέβη άκαρπη. Οι προτάσεις του υπουργού αποσκοπούσαν στην εξαγορά του Γιαννούλη και στη διαφυγή του στην Αμερική, πράμα που αρνήθηκε και κατήγγειλε δημόσια ο Γιαννούλης με το περίφημο ανοιχτό του γράμμα - απάντηση στον Φ. Δραγούμη.
Ο Γράμμος χαράχτηκε όσο κανένα άλλο βουνό από την ανθρώπινη ιστορία και μαζί του τα Γραμμοχώρια. Η περιοχή αποτέλεσε επί τρία χρόνο τη σκηνή που διαδραματίστηκαν οι πιο σκληρές και αιματηρές μάχες του Εμφυλίου και δέχθηκε τόνους από βόμβες και ναπάλμ από Αεροπορία και το Πυροβολικό.
Περίοπτη θέση στην περιοχή κατέχει η τοποθεσία, ο «Χάρος» της Κοτύλης, όπου σημειώθηκε η τραγική κατάληξη της σύγκρουσης μεταξύ τμημάτων του στρατού και των ανταρτών το 1947. Οι τρεις τελευταίοι εναπομείναντες αντάρτες αρνήθηκαν να παραδοθούν και να πέσουν ζωντανοί στα χεριά του αντιπάλου. Επέλεξαν να πέσουν στον γκρεμό.
Το 1948 η μόνη διάταξη των γραμμών του ΔΣΕ που δεν έσπασε και είχε απομείνει στο μέτωπο του Γράμμου που κατέρρευσε μετά από 72 μέρες μαχών, ήταν η διάταξη Νέας Κοτύλης (Γκουρούσια)- Πύργος Κοτύλης- Λιβάδια. Η 14η Ταξιαρχία του ΔΣΕ του Γ. Γεωργιάδη, που κρατούσε αυτές τις θέσεις, επέτρεψε να πραγματοποιηθεί η υποχώρηση των τμημάτων του ΔΣΕ από τον υπόλοιπο Γράμμο και να περάσουν από το Γράμμο στο Βίτσι.
Ο περίφημος αυτός ελιγμός των ανταρτών του ΔΣΕ από το Γράμμο στο Βίτσι τον Αύγουστο του 1948, εκτυλίχθηκε στη περιοχή των Γραμμοχωρίων, μπροστά από το χωριό Μονόπυλο.
Τέλος, τον Αύγουστο του 1949, στα υψώματα της «Αμμούδας», πάνω από το Γιαννοχώρι και το Λιβαδοτόπι, κατέφθασαν οι εκπρόσωποι της επίσημης Ελλάδας και των «συμμάχων» της με την κουστωδία τους: ο βασιλιάς Παύλος και ο αμερικανός στρατηγός Βαν Φλητ κάθισαν στις θέσεις που στήθηκαν ειδικά για να παρακολουθήσουν το «θέαμα», την τελευταία πράξη του αδελφοκτόνου δράματος στο Γράμμο.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Για τα Γραμμοχώρια, η λήξη του εμφυλίου δεν αποτέλεσε κανένα χαρμόσυνο γεγονός. αφού οδήγησε στον ολοκληρωτικό αφανισμό τους. Ο «εθνικός στρατός» ανατίναξε ένα προς ένα όλα τα πέτρινα τριώροφα και διώροφα σπίτια που είχαν απομείνει όρθια. Μπήκαν μπάρες στο δρόμο και στα μονοπάτια και σβήστηκαν τα χωριά από τους χάρτες. Οι δε κάτοικοί τους διασκορπίσθηκαν στην κυριολεξία στα τέσσερα σημεία του πλανήτη.
Οι κάτοικοι που βρέθηκαν με τους αντάρτες μετακινήθηκαν για κάνα δύο μέρες, όπως λέγονταν τότε, στην Αλβανία για λόγους προστασίας. Οι κάνα δύο μέρες για άλλους έγιναν 10 χρόνια, για άλλους μια ολόκληρη ζωή στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπου έγιναν πολιτικοί πρόσφυγες και τους αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και κατασχέθηκαν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Οι άλλοι κάτοικοι που είχαν μεταφερθεί στην Καστοριά, σκόρπισαν στην Αμερική και Αυστραλία για να ανταμώσουν με τους παλιότερους μετανάστες και κάποιοι έμειναν στην Καστοριά και την υπόλοιπη Ελλάδα. Ταυτόχρονα η περιοχή των Γραμμοχωρίων κηρύχθηκε απαγορευμένη ζώνη και δεν επιτρεπόταν ούτε καν η προσέγγισή της χωρίς ειδική άδεια.
Το βλέμμα του Οδυσσέα…
Τη δεκαετία του ‘80 επιτράπηκε η επιστροφή των πολιτικών προσφύγων. Όσοι γεμάτοι προσμονή περίμεναν πώς και πώς την ώρα της επιστροφής για να ξαναδούν το αγαπημένο τους χωριό και την γενέθλια γη, βρέθηκαν αντιμέτωποι για ακόμη μία φορά, με ένα ακόμη σοκ. Χωριό δεν υπήρχε. Το «βλέμμα του Οδυσσέα» αιωρούνταν στο κενό.
Χρειάστηκε άλλος αγώνας, για να έρθει ο ηλεκτρισμός, να φτιαχτεί το δίκτυο ύδρευσης, να ανοίξουν έστω χωμάτινοι δρόμοι ώστε να μπορεί να ξαναγίνουν από την αρχή τα χωριά και να αρχίσουν δειλά- δειλά να κτίζονται μικρά σπιτάκια για τη θερινή διαμονή, κυρίως στο Λιβαδοτόπι που είναι και το πιο κοντινό, αλλά και στα άλλα, με εξαίρεση το Μονόπυλο και το Γλυκονέρι, που έμειναν μόνο με την εκκλησία και από ένα σπίτι. Η ζωή άρχισε να επιστρέφει στα Γραμμοχώρια και μαζί να αναθερμαίνεται η δια πυρός και σιδήρου τιμωρημένη από το μετεμφυλιακό κράτος ιστορία της περιοχής.
Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων(ΕΔΙΑ) 1940 – 1974 Κεντρικής - Δυτικής Μακεδονίας
Θεοφίλου 13, Άνω Πόλη, Θεσσαλονίκη Τ.Κ. 546 33, τηλ. φαξ /2310-215552
Γραμμοχώρια: Δεν έμεινε ούτε το όνομά τους...
Κακουριώτης Σ.
ΑΥΓΗ, Κυριακή 12/08/2012
Εκεί όπου μια θάλασσα από βουνοκορφές διαμορφώνει τον ομαλό ορεινό όγκο του Γράμμου, ο σημερινός περιηγητής δύσκολα μπορεί με τη φαντασία του να σχηματίσει την εικόνα της αγριότητας που έζησε ο τόπος αυτός πριν από 65 περίπου χρόνια. Οι μάχες του εμφυλίου, που εδώ διεξάχθηκαν με τη μεγαλύτερή τους ένταση, το 1948 και το 1949, άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στον χώρο. Το εξασκημένο μάτι του παρατηρητή μπορεί να διακρίνει απομεινάρια οχυρωματικών έργων, διάσπαρτα μνημεία που ανέγειραν στη συνέχεια οι δύο πλευρές, αλλά και, περισσότερο απ’ όλα, την απουσία...
Κοιτώντας τον χάρτη της περιοχής, παρατηρεί κανείς τοπωνύμια που συνοδεύονται από τον προσδιορισμό «ερείπια»: Ερείπια Λιβαδοτόπου, Ερείπια Γκινοχωρίου, Ερείπια Μονοπύλου... Αυτό είναι το σημερινό όνομα τόπων που κάποτε, πριν τον πόλεμο, υπήρξαν χωριά ολοζώντανα, με εκατοντάδες κατοίκους και πλούσια οικονομική δραστηριότητα. Σήμερα από αυτά σώζονται κάποια εκκλησία, κάποια τειχία, κάποτε μονάχα μια πινακίδα ή ούτε καν αυτή... Ούτε το όνομά τους...
Σε κάποια από αυτά τα χωριά, στα Γραμμοχώρια, είναι αφιερωμένη η φετινή εκδήλωση που διοργανώνει η Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1940-74 Κεντρικής - Δυτικής Μακεδονίας, το Σαββατοκύριακο 18-19 Αυγούστου, με επίκεντρο το Νεστόριο της Καστοριάς.
«Γραμμοχώρια» λέγονται τα πέντε χωριά που βρίσκονται κατά μήκος του άνω ρου του Αλιάκμονα, ανάμεσα στις κορυφές Αλεβίτσα και Αμμούδα στα ΒΑ και Τσάρνο και Κόζακα στα ΝΔ, θέατρο σκληρών και αποφασιστικών μαχών και στις δύο μάχες του Γράμμου, χώρος ευθύνης της 107ης και 14ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ το 1948. Με αφετηρία το Νεστόριο, συναντά κανείς το Γλυκονέρι (Δράνοβο), το Λιβαδοτόπι (Όμοτσκο), το Γιαννοχώρι (Γιαννοβένι), το Μονόπυλο (Πελκάτι) και το Τρίλοφο (Σλίμνιτσα).
Τα Γραμμοχώρια είναι συνδεδεμένα όχι μονάχα με τις φονικές μάχες του τέλους του εμφυλίου αλλά και με την έναρξή του. Σε αυτά έφτασε από το Μπούλκες μέσω Αλβανίας, με εντολή του ΚΚΕ, η πρώτη επταμελής αντάρτικη ομάδα με επικεφαλής τον καταγόμενο από το Επταχώρι Γιώργη Γιαννούλη, στις αρχές Ιουλίου 1946, ενώ ακολούθησε και δεύτερη, ενδεκαμελής, με επικεφαλής τους Αχιλλέα Παπαϊωάννου και Γιάννη Πατσούρα στις 25 Αυγούστου. Ο Γιαννούλης αποκαθιστά επαφές με οργανώσεις και μέλη του ΚΚΕ στα χωριά, σύντομα η ομάδα του εμφανίζεται σε ανοιχτές συγκεντρώσεις σε αυτά, στήνουν τις πρώτες ενέδρες με στόχο την εκτέλεση παρακρατικών.
Στόχος του Γιαννούλη και της ομάδας του, που πολύ σύντομα ο αριθμός των ανταρτών της θα αυξηθεί, η εκδίωξη των κυβερνητικών δυνάμεων, στρατού και χωροφυλακής, η κατάληψη του Γράμμου και η εδραίωση των δυνάμεων του σ’ αυτόν.
Η ενέργεια της ομάδας του Γιαννούλη που θα προκαλέσει πανελλαδικό αντίκτυπο και θα φέρει τα ονόματα των χωριών στα πρωτοσέλιδα του αθηναϊκού Τύπου θα γίνει λίγο αργότερα, την 1η Σεπτεμβρίου 1946, ημέρα του δημοψηφίσματος για βασιλιά Γεωργίου Β'. Αποφάσισαν να χτυπήσουν το χωριό Κοτύλη, που το εκλογικό του κέντρο φρουρούνταν από τον στρατό και τη χωροφυλακή. Μετά από σύντομη μάχη, οι αντάρτες του Γιαννούλη αφόπλισαν τη διμοιρία του στρατού, αιχμαλώτισαν τους χωροφύλακες, διέκοψαν την ψηφοφορία και στη συνέχεια, αφού άφησαν τους στρατιώτες ελεύθερους, οδήγησαν εννέα εθελοντές χωροφύλακες στα Λιβάδια Κοτύλης, όπου και τους εκτέλεσαν.
Τα ονόματα των χωριών θα μείνουν στην επικαιρότητα για τα επόμενα τρία χρόνια, πριν χαθούν στην αφάνεια… Ο περίφημος ελιγμός του ΔΣΕ από τον Γράμμο στο Βίτσι τον Αύγουστο του 1948, εκτυλίχθηκε σε αυτήν την περιοχή, μπροστά από το χωριό Μονόπυλο κι εκεί, στις γειτονικές κορυφές, διεξήχθησαν οι αιματηρότερες μάχες... Αλλά και ο πρωτεργάτης του ΔΣΕ Γ. Γιαννούλης εκεί, στα Λιβάδια της Φούσιας, θα εκτελεστεί από τους συντρόφους του...
Τον Αύγουστο του 1949, στα υψώματα της Αμμούδας, πάνω από το Γιαννοχώρι και το Λιβαδοτόπι, ο βασιλιάς Παύλος και ο Αμερικανός στρατηγός Βαν Φλητ βρέθηκαν στο παρατηρητήριο που έστησε επί τούτου ο Εθνικός Στρατός προκειμένου να παρακολουθήσουν την τελευταία πράξη του αδελφοκτόνου δράματος...
Για τα Γραμμοχώρια, η λήξη του εμφυλίου σήμανε τον ολοκληρωτικό αφανισμό τους. Στα ερημωμένα χωριά, απ’ όπου οι κάτοικοι είχαν εκκενωθεί από τον ΔΣΕ, περνώντας «για λίγες μέρες» στην Αλβανία, ο στρατός ανατίναξε ένα προς ένα όλα τα πέτρινα τριώροφα και διώροφα σπίτια που είχαν απομείνει όρθια. Μπήκαν μπάρες στον δρόμο και στα μονοπάτια και σβήστηκαν τα χωριά από τους χάρτες. Η περιοχή κηρύχθηκε απαγορευμένη ζώνη και δεν επιτρεπόταν ούτε καν η προσέγγισή της χωρίς ειδική άδεια.
Η σύγκριση των στατιστικών στοιχείων του 1945 και αυτών της απογραφής του 1951 αφήνει να διαφανεί ένα τοπίο Αποκάλυψης στην όμορφη κοιλάδα του άνω ρου του Αλιάκμονα: Γλυκονέρι, 194 κάτοικοι (1945) / έρημο (1951), Λιβαδοτόπι, 200 / έρημο, Γιαννοχώρι, 460 / έρημο, Μονόπυλο 297 / 1, Τρίλοφο 345 / 7...
Η εκδήλωση της ΕΔΙΑ στο Νεστόριο θα κλείσει με την πρώτη προβολή της ταινίας του Νίκου Θεοδοσίου Περιμένοντας τη Ρόζα, που αφορά το ελληνικό χωριό Μπελογιάννης στην Ουγγαρία, που δημιούργησαν πολιτικοί πρόσφυγες καταγόμενοι από τα χωριά του Γράμμου. Ο σκηνοθέτης, που κατά τη διάρκεια της έρευνάς του για την ταινία είχε γυρίσει και τη μικρού μήκους Γράμμος, μαγικές εικόνες, η οποία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Δράμας το 2010, σημειώνει για την περιπλάνησή του στα έρημα χωριά του βουνού: «Πήγα εκεί για να βρω κάποια κατάλοιπα των φονικών μαχών. Κάποια πολυβολεία, κάποιες οχυρώσεις ίσως, εικόνες κινηματογραφικά ενδιαφέρουσες... Φύση παρθένα, υπέροχη. Τίποτα που να θυμίζει ότι αυτό ήταν το πεδίο των πιο φονικών μαχών στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου πόλεμου... Ο οδηγός σταμάτησε στο πρώτο χωριό. Χωριό δεν υπήρχε. Όλα ερείπια, ίσα με το χώμα. Αν δεν μας το 'δειχνε, ούτε που θα το βλέπαμε. Και το σοκ μεγάλωνε όταν το ένα ισοπεδωμένο χωριό διαδέχονταν το άλλο. Στο τελευταίο, πήγαμε με τα πόδια γιατί ούτε το 4Χ4 μπορούσε να φτάσει... Σ’ όλη τη διαδρομή ένα και μοναδικό ντόπιο συναντήσαμε... Δε μένει μόνιμα εκεί, πηγαίνει όμως κάθε Σαββατοκύριακο σε μια επίμονη προσπάθεια να συνδεθεί με το παρελθόν, να μην το αφήσει να σβήσει. Έστησε κι ένα μνημείο με τα ονόματα των νεκρών. Έψαξε και βρήκε πεταμένη μακριά τη καμπάνα της εκκλησίας και την ξανάβαλε στο καμπαναριό, το μόνο χτίσμα που έμεινε όρθιο μετά την ισοπέδωση».
Ο εμφύλιος και ο ολοκληρωτικός αφανισμός τους
Η εκδήλωση της ΕΔΙΑ (1940-74) Κ.-Δ. Μακεδονίας θα γίνει το Σάββατο 18/8 στο πρώην Ίδρυμα Εθνικής Νεότητας στο Νεστόριο Καστοριάς, στις 6.00 μ.μ. Μετά τους χαιρετισμούς από τον πρόεδρό της Τριαντάφυλλο Μηταφίδη και τον δήμαρχο Νεστορίου Χρήστο Γκοσλιόπουλο, θα ακολουθήσει ομιλία του ιστορικού Ραϋμόνδου Αλβανού, επιστημονικού συνεργάτη του ΤΕΙ Δυτ. Μακεδονίας, με θέμα «Τα Γραμμοχώρια της Καστοριάς στον 'σύντομο' εικοστό αιώνα», ενώ στη συνέχεια ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Νίκος Θεοδοσίου θα μιλήσει με θέμα «Το αόρατο χωριό: οδοιπορικό στις δολοφονημένες μνήμες». Θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό και στο δεύτερο μέρος, στις 8.00 μ.μ., θα προβληθεί η ταινία του Ν. Θεοδοσίου Περιμένοντας τη Ρόζα. Το διήμερο ιστορικών εκδηλώσεων θα ολοκληρωθεί την Κυριακή, στις 10.00 π.μ., με επίσκεψη στο Γλυκονέρι και στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, στα Λιβάδια Κοτύλης. Στον ιστότοπο της ΕΔΙΑ Κ.-Δ. Μακεδονίας (http://www.edia-makedonia.gr) μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να βρει περισσότερες πληροφορίες για τη μετάβαση και τη διαμονή.
Ο «πόλεμος της μνήμης» και ο «ιστορικός τουρισμός»
ΑΥΓΗ, 15/08/2012, Κακουριώτης Σ.
Αφήνοντας πίσω το Νεστόριο και παίρνοντας τον δρόμο που οδηγεί στην καρδιά του ορεινού όγκου του Γράμμου, με κατεύθυνση προς το χωριό Κοτύλη, συναντά κανείς έναν επιβλητικό γκρεμό, με το επίφοβο τοπωνύμιο «Χάρος». Εκεί, το 1947, σημειώθηκε ένα από τα πολλά τραγικά περιστατικά του εμφυλίου πολέμου: κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης τμημάτων του στρατού και μαχητών του ΔΣΕ, οι τρεις τελευταίοι εναπομείναντες υπερασπιστές του υψώματος αρνήθηκαν να παραδοθούν και να πέσουν ζωντανοί στα χεριά του Εθνικού Στρατού. Επέλεξαν να πέσουν στον γκρεμό...
Σε ανάμνηση της τραγικής χειρονομίας των τριών μαχητών (Γιάννης Δούρος, Νίκος Χατζηβασιλείου και Θάνος Δημητρίου ήταν τα ονόματά τους), υπήρχε παλιότερα στο έδαφος μια λιτή μαρμάρινη πλάκα που μνημόνευε τη θυσία τους. Σήμερα έχει αντικατασταθεί από μια ογκώδη αναθηματική στήλη που υψώνεται κάθετα στον ορίζοντα και, όπως η παλαιότερη, φέρει την επιγραφή «Τιμή και δόξα στους σταυραετούς του ΔΣΕ» μαζί με ανάγλυφες τρεις μορφές ενόπλων, προικισμένων με αγγελικές φτερούγες...
Συνεχίζοντας τον δρόμο του, ο περιηγητής μετά από λίγα χιλιόμετρα φτάνει στην τοποθεσία Λιβάδια Κοτύλης. Εκεί συναντά ένα άλλο μνημείο, πολύ παλαιότερο, διαφορετικής αισθητικής και ύφους. Πρόκειται για μια οριοθετημένη με σιδερένια περίφραξη τσιμεντένια βάση, στη μέση της οποίας υψώνεται ένας μαρμάρινος οβελίσκος. Είχε ανεγερθεί τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, στη μνήμη των «σφαγιασθέντων υπό των κομμουνιστοσυμμοριτών» εννέα εθελοντών χωροφυλάκων που εκτελέστηκαν εκεί από τα αντάρτικα τμήματα του Γιαννούλη, την 1η Σεπτεμβρίου 1946, όταν δυνάμεις του επιτέθηκαν στην Κοτύλη την ημέρα του δημοψηφίσματος για την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β'.
Τα δύο αυτά διαδοχικά μνημονικά σήματα που συναντά κανείς είναι ένα εύγλωττο δείγμα της «μάχης των μνημείων» που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια στον Γράμμο και αποτελεί, φυσικά, μέρος του «πολέμου της μνήμης» γύρω από τον Εμφύλιο.
Ανάμεσα στα δύο αυτά μνημεία, σε ένα αλπικό λιβάδι σε υψόμετρο 1450 μ., στεκόταν για είκοσι τουλάχιστον χρόνια ένα ανολοκλήρωτο συγκρότημα κτηρίων, κυριολεκτικά ένα κτήριο - φάντασμα περιτριγυρισμένο από ένα κατάφυτο τοπίο...
Αυτό το κάποτε άχρηστο κέλυφος σήμερα έρχεται να παίξει έναν δικό του ρόλο στον πόλεμο της μνήμης και των μνημείων στον οποίο αναφερθήκαμε. Σε αυτό στεγάζεται το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, το οποίο ιδρύθηκε και λειτουργεί υπό την εποπτεία του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
Το Πάρκο, με τη λειτουργία του, έχει διπλή στόχευση: αφενός, να αξιοποιήσει τα τεκμήρια της ιστορικής μνήμης και, αφετέρου, να αναδείξει τον σπάνιο περιβαλλοντικό πλούτο της περιοχής του Γράμμου και της Δυτικής Μακεδονίας. Με τη συνεργασία ειδικών επιστημόνων, τόσο ιστορικών όσο και περιβαλλοντολόγων, στις αίθουσές του φιλοξενούνται δύο μόνιμες εκθέσεις με φωτογραφικό και ψηφιακό υλικό. Στην έκθεση ιστορικού περιεχομένου «Γράμμος: Διαδρομές στην ιστορία» οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας από τα τέλη του 19ου αιώνα έως και τον Εμφύλιο Πόλεμο και να ενημερωθούν για τα βασικά ιστορικά γεγονότα της περιόδου, με έμφαση στην κρίσιμη δεκαετία του 1940.
Ταυτόχρονα, στην έκθεση «Γράμμος: Διαδρομές στη φύση» οι επισκέπτες θα περιηγηθούν στη φύση της περιοχής και θα μπορέσουν να θαυμάσουν ορισμένα από τα χαρακτηριστικότερα και ομορφότερα τοπία του ορεινού αυτού οικοσυστήματος, καθώς και φωτογραφίες από τα είδη των λουλουδιών, των πεταλούδων, των πουλιών και των ζώων που ζουν σε αυτήν. Και στις δύο εκθέσεις υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες όπου προβάλλονται ντοκιμαντέρ για την ιστορία και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής.
Παράλληλα, λειτουργεί βιβλιοθήκη με περίπου 1.000 τόμους έργων ιστορικού και οικολογικού περιεχομένου, που ο επισκέπτης μπορεί να διαβάσει στο αναγνωστήριο, ενώ παράλληλα υπάρχει η δυνατότητα της περιήγησης στο Διαδίκτυο, στους υπολογιστές που είναι διαθέσιμοι στο χώρο της βιβλιοθήκης.
Στους άμεσους στόχους του ΠΕΣ είναι η οργάνωση, στην χωρητικότητας 100 ατόμων αίθουσα εκδηλώσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, συνεδρίων, ημερίδων, συναντήσεων σε συνεργασία με εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού όχι μόνο για θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος αλλά και θέματα που αναδεικνύουν τον περιβαλλοντικό πλούτο του Γράμμου.
Τέλος, αλλ' όχι και λιγότερο σημαντικό, στο ΠΕΣ λειτουργεί εστιατόριο - καφέ και ξενώνας 12 δωματίων, τη διαχείριση των οποίων έχει αναλάβει ο Αγροτοτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Νεστορίου με την επωνυμία «Γεύσεις Γράμμου».
Τα επίσημα εγκαίνια του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης θα κάνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Παπούλιας, στις 20 Σεπτεμβρίου, αλλά ήδη, στον ένα περίπου μήνα λειτουργίας του, το έχουν επισκεφθεί και έχουν συμμετάσχει στις οργανωμένες ξεναγήσεις στις εκθέσεις που φιλοξενούνται στις αίθουσές του πάνω από 1.000 επισκέπτες. Αριθμός διόλου αμελητέος για την τοπική οικονομία μιας περιοχής που μπορεί να προσβλέπει μονάχα στην ήπια εναλλακτική τουριστική ανάπτυξη για να επανεγκατασταθούν στα ερημωμένα από τον Εμφύλιο και τη μετανάστευση χωριά κάποιοι νεότεροι άνθρωποι...
Κάτι που δεν φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη οι αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν για την ολοκλήρωση του Πάρκου (καθώς τα κτήρια είχαν χτιστεί εδώ και χρόνια). Με τις λαϊκίστικες αντιδράσεις που έκαναν λόγο για «σαλέ για βουλευτές» που έφτιαξε ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Φ. Πετσάλνικος δεν αξίζει να ασχοληθεί κανείς -μια επίσκεψη στο ΠΕΣ αρκεί... (χωρίς φυσικά να λησμονεί κανείς ότι η Καστοριά αποτελεί εκλογική περιφέρεια του κ. Πετσάλνικου). Περισσότερο βάσιμες οι ανησυχίες που διατύπωσαν οι Οικολόγοι Πράσινοι μέσω ερώτησης του ευρωβουλευτή Μ. Τρεμόπουλου προς την Κομισιόν, καθώς η περιοχή ανήκει στο Δίκτυο Natura 2000, παραγνωρίζουν όμως την ανάγκη για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων ήπιου εναλλακτικού τουρισμού (ιστορικού και οικολογικού) στην περιοχή, οι οποίες ανήκουν στις επιτρεπόμενες στις περιοχές Natura...
Πώς να φτάσετε ως εκεί
Η απόσταση από την Καστοριά μέχρι το ΠΕΣ (μέσω Νεστορίου - Πεύκου) είναι 50 χλμ. και ο απαιτούμενος χρόνος είναι περίπου μία ώρα. Λίγα χλμ. μετά το χωριό Πεύκο υπάρχει διασταύρωση στα αριστερά όπου αρχίζει ένας πολύ καλός χωματόδρομος, μήκους 4 χλμ., που οδηγεί στο ΠΕΣ. Επίσης μπορεί κάποιος να έρθει μέσω Κοτύλης. Λίγα χλμ. μετά την Κοτύλη ακολουθεί στα δεξιά του την ταμπέλα για Χρυσή - Γράμμο και μετά από 9 χλμ. χωματόδρομου φτάνει στο ΠΕΣ. Αυτή η διαδρομή προσφέρει τη δυνατότητα της επίσκεψης στην επιβλητική τοποθεσία Χάρος.
Οι ενδιαφερόμενοι έχουν τη δυνατότητα να επισκέπτονται το ΠΕΣ όλες τις ημέρες της εβδομάδας, ενώ για οποιαδήποτε πληροφορία και για το ωράριο λειτουργίας των εκθεσιακών χώρων και του καφέ - εστιατορίου μπορούν να απευθύνονται στα τηλέφωνα 24670-62136 και 24670-62137.
Οι ενδιαφερόμενοι έχουν τη δυνατότητα να επισκέπτονται το ΠΕΣ όλες τις ημέρες της εβδομάδας, ενώ για οποιαδήποτε πληροφορία και για το ωράριο λειτουργίας των εκθεσιακών χώρων και του καφέ - εστιατορίου μπορούν να απευθύνονται στα τηλέφωνα 24670-62136 και 24670-62137.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΣΥΛΛΥΠΗΤΗΡΙΟ ΨΗΦΙΣΜΑ για το θάνατο του Γιάννη Τριάρχου
Το Δ.Σ. της ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ 1940-1974 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ –ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ εκφράζει τη βαθιά του θλίψη για το θάνατο του Γιάννη Τριάρχου, βετεράνου αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, ιδρυτικού μέλους και τέως αντιπροέδρου της Εταιρείας μας.
Ο Γιάννης Τριάρχου αφιέρωσε όλη τη ζωή του στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, πληρώνοντας βαρύ τίμημα. Υπήρξε πηγή έμπνευσης και ιστορικής γνώσης για όσους πορεύθηκαν μαζί του. Είναι ανεκτίμητη η συμβολή του στην αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας για την πόλη μας, ιδιαίτερα για την κρίσιμη δεκαετία του’40.
Η ΕΔΙΑ 1940-1974 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ-ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ως ύστατο φόρο τιμής, αφιερώνει στη μνήμη του Γιάννη Τριάρχου την εκδήλωση-αφιέρωμα «τα Γραμμοχώρια, ο εμφύλιος πόλεμος και ο ολοκληρωτικός αφανισμός τους» (Νεστόριο Καστοριάς, 18-19 Αυγούστου 2012).
Ο Γιάννης Τριάρχου άφησε πίσω του ένα δυσαναπλήρωτο κενό και το πάντα αισιόδοξο χαμόγελό του θα μας λείψει πολύ.
Καλό ταξίδι, σ. Γιάννη.
Θεσσαλονίκη 12Αυγούστου 2012
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η Γ.ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΤΡ. ΜΗΤΑΦΙΔΗΣ ΕΛ. ΔΕΜΟΥΡΤΖΙΔΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου