Δεκαπενταύγουστος: Η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή των Ελλήνων!

Χρόνια Πολλά σε όλο τον Ελληνισμό!

Οι πλατείες των χωριών "φοράνε τα καλά τους", οι κοινότητες και οι πολιτιστικοί σύλλογοι στήνουν γλέντια για να τιμήσουν τη Μεγαλόχαρη και οι πιστοί προσεύχονται και ευχαριστούν για το "θαύμα" της Παναγίας.

Η μεγαλύτερη, κάθε καλοκαίρι, θρησκευτική γιορτή των Ελλήνων, στην "καρδιά" των διακοπών, δίνει την ευκαιρία σε όλους να βγουν στην ύπαιθρο, στα ξωκλήσια και στις εκκλησιές. 

Ημερήσια, διήμερα, ακόμη και τριήμερα πανηγύρια και εκδηλώσεις οργανώνονται σε όλη τη χώρα.

Η παράδοση των πανηγυριών συνδέεται κυρίως με τον αγροτικό χώρο, με επίκεντρο τόσο τις εκκλησίες των οικισμών όσο και τα υπαίθρια ξωκλήσια.

Παλαιότερα, την οργάνωση των πανηγυριών αναλάμβαναν οι κοινότητες, οι επαγγελματικές συντεχνίες, καθώς και οι γεωργικοί και κτηνοτροφικοί σύλλογοι. Σήμερα, τη διοργάνωσή τους αναλαμβάνουν στις περισσότερες περιπτώσεις πολιτιστικοί σύλλογοι που προσπαθούν να αναβιώσουν και να διατηρήσουν τα ιδιαίτερα έθιμα κάθε τόπου. 

Εντονα θρησκευτικός ο χαρακτήρας των πανηγυριών σε παλαιότερες εποχές, σήμερα έχει περισσότερο ψυχαγωγικό χαρακτήρα, η συμμετοχή όμως παραμένει η ίδια, ίσως και μεγαλύτερη. Χιλιάδες Ελληνες τα καλοκαίρια παρακολουθούν και συμμετέχουν σε πανηγύρια της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Πελοποννήσου και φυσικά των νησιών του Αιγαίου, όπου η Παναγία η θαλασσινή έχει την τιμητική της.

Εκτός από την Παναγία της Τήνου, την Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο και την Παναγία την Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, που τον Δεκαπενταύγουστο προσελκύουν πλήθος προσκυνητών, στην υπόλοιπη Ελλάδα διοργανώνονται μικρά και μεγάλα πανηγύρια που αξίζουν ιδιαίτερη προσοχή.

Για την ιδιαίτερη φήμη του, την ειδυλλιακή τοποθεσία, το χαμηλότερο μέσο όρο ηλικίας συμμετεχόντων, αξίζει προσοχής το πανηγύρι στην εκκλησία της Κοιμήσεως, στη Φολέγανδρο, όπου στήνεται ένα και μοναδικό τραπέζι για όλους, ντόπιους κι επισκέπτες.

Το πανηγύρι της Παναγίας της Καστριανής, στην Τζιά, διοργανώνεται κάθε χρόνο στον απότομο βράχο στα βορειοανατολικά της Ιουλίδας, που ατενίζει από ψηλά τα κύματα του Αιγαίου.

Στην Παναγία την Πανοχωριανή, στην Αμοργό, το πανηγύρι ξεχωρίζει για τις τοπικές σπεσιαλιτέ πατατάτο και ξιδάτο, και βέβαια για τα θρυλικά αμοργιανά ρακόμελα, όπως και στην Παναγία τη Θαλασσινή της Άνδρου, για τη φρουτάλια και την ντόπια σουμάδα. Στην Πέτρα της Λέσβου, το πανηγύρι ξεχωρίζει, εκτός των άλλων, για τη σπιτική σπεσιαλιτέ, που σερβίρεται σε όλους τους παρευρισκόμενους, το κισκέσι, ταύρο βρασμένο με σιτάρι, ενώ στην Παναγία την Πορταΐτισσα της Αστυπάλαιας σερβίρεται γεμιστό αρνί που οι ντόπιοι ονομάζουν λαμπριανό.

Στα μεγαλύτερα σε διάρκεια πανηγύρια ξεχωρίζουν αυτά της Παναγίας της Σπηλιανής στη Νίσυρο, όπου οι εορτασμοί για το Δεκαπενταύγουστο διαρκούν εννέα μέρες. Το πανηγύρι στο Τσεπέλοβο, στην Τύμφη Ιωαννίνων, διαρκεί τρεις ημέρες. Παραπάνω από μία ημέρες κρατάει και το πανηγύρι στην Αγιάσο της Λέσβου, οι προετοιμασίες για το οποίο ξεκινούν ήδη από τις αρχές Αυγούστου.

Το πανηγύρι της Παναγιάς στη Σέριφο, κρατά τρεις ολόκληρες ημέρες, με το παλιό έθιμο να θέλει το ζευγάρι που "ανοίγει" το χορό γύρω από την ελιά της εκκλησίας να παντρεύεται μέσα στο χρόνο. Επειδή, όμως, το ποιο ζευγάρι θα είναι το τυχερό, δεν είναι μόνο θέμα ταχύτητας, οι καβγάδες που στήνονταν εδώ γι' αυτόν ακριβώς το λόγο έδωσαν στο πανηγύρι το εύγλωττο όνομα «της Ξυλοπαναγιάς».

Στην Αλόννησο, οι παρευρισκόμενοι έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την αναβίωση του παραδοσιακού γάμου, δοκιμάζοντας τοπικά γλυκά και συνοδεύοντας τη σπεσιαλιτέ της ημέρας, γίδα με μακαρόνια, με άφθονο ντόπιο κρασί.

Κανένα πανηγύρι δεν είναι το ίδιο χωρίς την παραδοσιακά μουσική: στην Παναγία της Κάσου, ακούγονται παραδοσιακές λύρες και λαούτα, ενώ σε τέσσερα χωριά της Καρπάθου -τις Μενετές, τις Πυλές, το Απέρι και τον Όλυμπο- το ρυθμό δίνουν λαούτα, λύρες και τσαμπούνες.

Στο Μαρκόπουλο και την Πάστρα της Κεφαλονιάς παρατηρούνται το Δεκαπενταύγουστο δύο μοναδικά φαινόμενα: στο πρώτο εμφανίζονται μέσα στην εκκλησία της Παναγίας της Λαγκουβάρδας μικρά ακίνδυνα φίδια με σταυροειδές σημάδι στο κεφάλι, τα οποία θεωρείται ότι φέρνουν καλή τύχη, ενώ στο δεύτερο οι κρίνοι που τοποθετούνται στην εικόνα της Παναγίας της Γραβαλιώτισσας ανθίζουν για δεύτερη φορά μέσα στο χρόνο. Και στα δύο χωριά τα πανηγύρια συγκεντρώνουν πλήθος κόσμου και θεωρούνται, μαζί με το πανηγύρι των πυροτεχνημάτων της Περλιγκού, από τα καλύτερα του νησιού.

Παμπελοποννησιακοί διαγωνισμοί λαϊκών χορών και τραγουδιών, αγώνες στίβου "Αλέαια" (αναβίωση των αρχαίων αγώνων), χορευτικές εκδηλώσεις, Παντεγεατικό Συνέδριο με ομιλίες-εισηγήσεις σε διάφορα θέματα που αφορούν την Τεγέα και την Αρκαδία, δεξίωση στον κήπο της Οικοκυρικής Σχολής, βράβευση μαθητών, ομιλίες και θεάματα, είναι μερικές μόνο από τις εκδηλώσεις που πλαισιώνουν, μαζί με την τεράστια εμπορική έκθεση, το πανηγύρι στο ναό της Επισκοπής της Τεγέας, στην Αρκαδία, οι οποίες διαρκούν μία ολόκληρη εβδομάδα, από τις 13 έως τις 20 Αυγούστου.

Στη Μακεδονία, σαράντα οκτώ χιλιόμετρα βορειοδυτικά από την πόλη των Γρεβενών και σε υψόμετρο 1.650 μέτρων βρίσκεται το μεγαλύτερο και πιο φημισμένο βλαχοχώρι της Ελλάδας, η Σαμαρίνα. Κάτω από το δάσος της Κιούριστας ο παραδοσιακός οικισμός του χωριού είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στις ανατολικές πλαγιές της υψηλότερης κορυφής της Πίνδου, του Σμόλικα, με υψόμετρο 2.637 μέτρων, του δεύτερου υψηλότερου βουνού μετά τον Ολυμπο.

Τον Δεκαπενταύγουστο γίνεται ένα ονομαστό πανηγύρι. Οι χοροί και τα τραγούδαι ξεκινούν στις 14 Αυγούστου και διαρκούν μέχρι τις 16 του μήνα. Εντυπωσιακό είναι επίσης και το πανηγύρι που γίνεται στις 15 Αυγούστου στη Βλάστη, ένα γραφικό ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης. Υπήρξε ένα από τα σημαντικά προπύργια του Ελληνισμού και ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας. Το πανηγύρι κρατάει τρεις ημέρες.

Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο μετά τη Θεία Λειτουργία γίνεται περιφορά της εικόνας στην κοινότητα. Και τις τρεις ημέρες του πανηγυριού οι πανηγυριστές χορεύουν κυρίως τον παραδοσιακό χορό που ονομάζουν «τρανό». Στη Σιάτιστα οι πανηγυριστές του Δεκαπενταύγουστου δίνουν εξαιρετική σημασία στο έθιμο των καβαλάρηδων. Την ημέρα αυτή μεγάλες παρέες με στολισμένα τα άλογα πηγαίνουν στο μοναστήρι του Μικροκάστρου για να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας και το μεσημέρι επιστρέφουν στη Σιάτιστα, όπου ακολουθεί γλέντι και χορός στις πλατείες και στα σπίτια ως τις πρωινές ώρες.

Στην Πλατριθειά Ιθάκης γίνεται κάθε χρόνο το φημολογούμενο καλύτερο πανηγύρι του Ιονίου, που διατηρεί αλώβητο το παραδοσιακό του χρώμα. Το πανηγύρι στα Κουφονήσια έχει, επίσης, άρωμα νησιώτικης παράδοσης, με τα τηγανιτά ψάρια να έχουν τον πρώτο λόγο στα τραπέζια, ενώ το πανηγύρι στο παλιό σχολείο στο χωριό της Χάλκης μοιάζει με ταξίδι στο χρόνο.

Το ιστορικό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Για την Εκκλησία μας η Θεοτόκος είναι «του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις, των δακρύων της Εύας η λύτρωσις». Βοήθησε στη σάρκωση του Χριστού, εξυπηρέτησε την παγκόσμια σωτηρία γιατί μ' αυτήν πραγματοποιήθηκε η προαιώνια απόφαση του Θεού: η σάρκωση του Λόγου και η δική μας σωτηρία(Ιω. Δαμασκηνός). 

Από τις Θεομητορικές εορτές ξεχωρίζει η εορτή της Κοιμήσεως (15 Αυγούστου). Με αυτήν η Εκκλησία μας εορτάζει την Κοίμηση της Θεοτόκου που περιλαμβάνει, πρώτο, το θάνατο και την ταφή της και, δεύτερο, την ανάσταση και τη μετάστασή της στους ουρανούς. Όπως λέει το κοντάκιο της εορτής, «τάφος και νέκρωσις ουκ εκράτησε (τη Θεοτόκο), ως γαρ ζωής μητέρα, προς την ζωήν μετέστησεν ο μήτραν οικήσας αειπάρθενον». 

Ο Κύριος δηλαδή που είναι η πηγή της αληθινής ζωής, πήρε την ανθρώπινη σάρκα στην κοιλιά της Θεοτόκου και γεννήθηκε από αυτήν. Έτσι έκαμε την Παναγία Μητέρα του, μητέρα της ζωής, πηγή της ζωής.

Αφού ο Κύριος με το σταυρικό του θάνατο πάτησε και κατάργησε το θάνατο, ήταν φυσικό να ανεβάσει στους ουρανούς τη Μητέρα του και να της χαρίσει τη δόξα της αιωνιότητας. Όπως λένε τα τροπάρια της Κοιμήσεως, ο θάνατός της προμνηστεύεται τη ζωή. Αυτή που γέννησε τη ζωή, έχει μεταβεί στη ζωή. Έτσι ο θάνατός της ονομάζεται «αθάνατος Κοίμησις». Και όλα αυτά γιατί η Παναγία πρώτη μεταξύ των ανθρωπίνων πλασμάτων πραγματοποίησε τη θεοποίηση του ανθρώπου, που είναι η συνέπεια της σάρκωσης. 

Όπως ακριβώς το είπαν οι Πατέρες «Ο Θεός ενηθρώπησεν, ίνα ημείς θεοποιηθώμεν». «Άνθρωπος γίνεται Θεός ίνα Θεόν τον Αδάμ απεργάσηται» (Μ. Αθανάσιος, ΒΕΠ 30, 119. Δοξαστικό αίνων, 25 Μαρτίου). Αυτήν τη θεοποίηση έδειξε η Θεοτόκος, γιατί, όπως λέει ο ιερός Καβάσιλας, φανέρωσε τον άνθρωπο όπως ήταν στην αρχή στον Παράδεισο, και όπως έπρεπε στη συνέχεια να γίνει. Με την Κοίμησή της προπορεύτηκε στη δόξα που μας περιμένει. 

Ωραία παρατηρήθηκε, «αυτή είναι δόξα μεγαλύτερη από όλαις τις δόξαις, οπού έλαβε η Θεοτόκος, να αναστηθεί πρωτύτερα από τον καιρό της αφθαρσίας, να δοξασθή προτού να γίνει η κρίσις και η εξέτασις, να λάβη την ανταπόδοσιν προτού να έλθη η ημέρα της ανταποδόσεως, να τιμηθή τέλος πάντων με προνόμια, όμοια με εκείνα του υιού της» (Νικήφόρος Θεοτόκης). Εκείνο δηλαδή που θα απολαύσουν οι πιστοί μετά τη δεύτερη έλευση του Κυρίου και γενική κρίση, προαπολαμβάνει κατεξοχήν η Μητέρα του Θεού. Έτσι εξηγείται γιατί η εορτή της Κοιμήσεως είναι στη συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας, ένα δεύτερο Πάσχα. Της «άλλης βιοτής της αιωνίου, την απαρχήν» που εορτάζουμε το Πάσχα, ο πρώτος καρπός είναι η δόξα της Υπεραγίας Θεοτόκου.

Για την Κοίμηση της Θεοτόκου δεν έχουμε πληροφορίες από την Καινή Διαθήκη. Γι' αυτή μαθαίνουμε από την «Απόκρυφον διήγησιν του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου περί της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μαρίας», από το σύγγραμμα «Περί θείων ονομάτων» του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, από τα «Εγκώμια εις την Κοίμησιν» Πατέρων της Εκκλησίας όπως των αγίων Μόδεστου Ιεροσολύμων, Ανδρέα Κρήτης, Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιωάννη Δαμασκηνού κ.ά., καθώς και από τα τροπάρια που ψάλλει η Εκκλησία μας. Στα κείμενα αυτά διασώζεται η «αρχαία και αληθεστάτη» παράδοση της Εκκλησίας μας γι' αυτό το Θεομητορικό γεγονός. Ένα κομμάτι της παράδοσης είναι άλλωστε και η ορθόδοξη εικονογραφία.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μάς δίνουν τα παραπάνω κείμενα, η Θεοτόκος ειδοποιήθηκε από άγγελο του Θεού για τον επικείμενο θάνατό της. Αφού στη συνέχεια ανέβηκε στο όρος των Ελαιών για να προσευχηθεί, κατέβηκε στο σπίτι της. 

Εκεί γνωστοποίησε στους γνωστούς της την αναχώρησή της απ' αυτόν τον κόσμο και ετοίμασε τα της ταφής της. Γύρω από την κλίνη της Θεοτόκου συγκεντώθηκαν όλοι οι απόστολοι, εκτός από το Θωμά. Δύναμη του Αγίου Πνεύματος με σχήμα νεφέλης τους άρπαξε από τα διάφορα μέρη της οικουμένης, όπου κήρυσσαν και τους συγκέντρωσε στα Ιεροσόλυμα. «Το δε θεοδόχον αυτής σώμα μετά αγγελικής και αποστολικής υμνωδίας εκκομισθέν και κηδευθέν, εν σορώ τη εν Γεσθημανή κατετέθη, εν ω τόπω επί τρεις ημέρας η των αγγέλων χοροστασία και υμνωδία διέμεινεν άπαυστος. 

Μετά δε την τρίτην ημέραν της αγγελικής υμνωδίας παυσαμένης, παρόντες οι απόστολοι, ενός αυτοίς απολειφθέντος (του Θωμά που έλειπε) και μετά την τρίτην ελθόντος και το θεοδόχον σώμα προσκυνήσαι βουληθέντος, ήνοιξαν την σορόν. Και το μεν σώμα αυτής το πανύμνητον ουδαμώς ευρείν ηδυνήθησαν, μόνα δε αυτής τα εντάφια κείμενα ευρόντες και της εξ αυτών αφάτου ευωδίας εμφορηθέντες (= γέμισαν από την ανείπωτη ευωδία που έβγαζαν) ησφάλισαν την σορόν». (Ιωάννου Δαμασκηνού, Β' Εγκώμιον εις την πάνσεπτον Κοίμησιν της Θεομήτορος, 18). 

Ο Υιός της που είχε σαρκωθεί από αυτήν, είχε δεχτεί στους ουρανού το άχραντο σώμα της και την αγία της ψυχή. Την ευσεβή αυτή παράδοση της Εκκλησίας μας συνοψίζει άριστα το εξαποστειλάριο της εορτής της Κοιμήσεως, «Απόστολοι εκ περάτων, συναθροισθέντες ενθάδε, Γεσθημανή τω χωρίω, κηδεύσατέ μου το σώμα, και συ Υιέ και Θεέ μου, παράλαβέ μου το πνεύμα».

Από το βιβλίο

«Ο μυστικός κόσμος των Βυζαντινών Εικόνων»

τόμος α'

Χρήστου Γ. Γκότση

Εκδ. Αποστολική Διακονία