Το Πανεπιστήμιο Τότε και Τώρα. Γράφει ο Χαρίσιος Μπουντούλας

από την εφημερίδα ΚΟΖΑΝΗ
«And the end of all of our exploring
Will be to arrive where we started
And know the place for the first time»
T.S. Eliot
«Και όλης μας αυτής της εξερεύνησης το τέλος
Θα’ ναι να φτάσουμε εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε
Και να αναγνωρίσουμε για πρώτη φορά το μέρος»
Το Ελληνικό Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα το Α.Π.Θ. το έχω ζήσει για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 όταν ήμουν φοιτητής της Ιατρικής, τη δεύτερη φορά ως ειδικευόμενος στην εσωτερική παθολογία και καρδιολογία κι αργότερα ως μέλος του Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού στις δεκαετίες του 1960 και αρχές της δεκαετίας του 1970, και την Τρίτη φορά ως μέλος του Συμβουλίου του Α.Π.Θ. τη δεκαετία του 2010.
Φυσικά ποτέ δεν είχα διακόψει την επαφή μου με τις ιατρικές σχολές των Ελληνικών Πανεπιστημίων με τις οποίες συνεργαζόμουν όλα αυτά τα χρόνια. Η εμπειρία όμως που αποκτά κάποιος από την άμεση και συνεχή επαφή, είναι τελείως διαφορετική από αυτή που αποκτά από τη συνεργασία εκ του μακρόθεν. Επιπλέον, όταν κάποιος ζει στο ίδιο περιβάλλον συνεχώς, αρκετές φορές είναι δύσκολο να παρατηρήσει αλλαγές, ιδίως αν αυτές γίνονται βαθμιαία. Επίσης αν η σταδιοδρομία ή οποιοδήποτε προσωπικό, κοινωνικό, πολιτικό ή άλλο συμφέρον ενός ατόμου εξαρτάται από το Πανεπιστήμιο,
ενδεχομένως το άτομο αυτό να μην είναι σε θέση να εκτιμήσει τα γεγονότα τελείως αντικειμενικά. Αντίθετα, αν η τύχη κάποιου δεν εξαρτάται καθόλου από το Πανεπιστήμιο και δεν έχει να κερδίσει κάτι προσωπικό από αυτό, τότε βλέπει το Πανεπιστήμιο όχι μόνο πιο αντικειμενικά αλλά και με άλλα μάτια.
Από τότε που μπήκα στο Πανεπιστήμιο ο κόσμος κυριολεκτικά έχει αλλάξει. Μέσα σε όλες αυτές τις αλλαγές, φυσικό ήταν να αλλάξει και το Πανεπιστήμιο, και πιο συγκεκριμένα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπως τουλάχιστον μαρτυρούν οι κτιριακές εγκαταστάσεις. Όταν ήμουν φοιτητής οι παραδόσεις των μαθημάτων συνήθως γίνονταν στο εντυπωσιακό κτήριο της παλιάς φιλοσοφικής σχολής, γιατί οι αίθουσες διδασκαλίας ήταν πολύ περιορισμένες. Ενώ πριν υπήρχαν λίγα μόνο κτήρια σήμερα έχει δημιουργηθεί ολόκληρη Πανεπιστημιούπολη. Τα δέντρα που υπάρχουν ανάμεσα στα κτήρια θα μπορούσαν να του δίνουν μία ιδιαίτερη χάρη και ομορφιά. Δυστυχώς όμως η πανεπιστημιούπολη δεν είναι καθαρή όπως ήταν παλιά το Πανεπιστήμιο με τα λίγα κτήρια. Παντού υπάρχουν συνθήματα γραμμένα σε γραφίτη σε όλα τα χρώματα της ίριδος. Όταν κάποιος επισκέπτης μπαίνει μέσα σε αυτό το χώρο, έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε «γκέτο» και όχι σε ακαδημαϊκό περιβάλλον Πανεπιστημιούπολης. Κρίμα! Δυστυχώς όμως στην όψη της Πανεπιστημιούπολης αντικατοπτρίζεται και το «πνεύμα» του Πανεπιστημίου, κι αυτό είναι ένα άλλο κρίμα, δηλαδή δύο φορές κρίμα!
Η νοοτροπία, δηλαδή το πνεύμα στο Πανεπιστήμιο, δεν έχει αλλάξει και πολύ ή μάλλον τουλάχιστο δεν έχει αλλάξει προς το καλύτερο, για να μην πω πως έχει αλλάξει προς το χειρότερο από τότε που ήμουν φοιτητής. Τότε δεν υπήρχε μια μακροχρόνια στρατηγική, αλλά ούτε και σήμερα υπάρχει. Το «απόψε αυτοσχεδιάζουμε» που ίσχυε τότε, ισχύει και τώρα. Ο εκάστοτε διευθυντής μονάδας ή τομέα χαράζει την πορεία του τομέα στον οποίο είναι υπεύθυνος, ανάλογα με το ηθικό του ανάστημα, τη γνώση που έχει, την όρεξη και το όραμά του. Η κυβέρνηση, όπως τότε έτσι και τώρα, επεμβαίνει στην καθημερινή λειτουργία του Πανεπιστημίου. Το «αυτοδιοίκητο» του Πανεπιστημίου είναι ένα από τα μεγαλύτερα ψέματα το οποίο έχουν επινοήσει τις τελευταίες δεκαετίες οι πολιτικοί και οι κομματικοποιημένοι πανεπιστημιακοί για να εξυπηρετούν τους δικούς τους σκοπούς, γιατί το Πανεπιστήμιο μόνο αυτοδιοίκητο δεν είναι. Αρκετοί καθηγητές τότε έκαναν αυθαιρεσίες χωρίς να ελέγχονται, όπως και σήμερα ορισμένοι καθηγητές λειτουργούν αυθαίρετα. Τότε οι φοιτητές πλήρωναν για να εγγραφούν στο Πανεπιστήμιο και ήταν υποχρεωμένοι να αγοράζουν τα βιβλία ορισμένων καθηγητών. Σήμερα η παιδεία είναι δωρεάν και τα βιβλία παρέχονται δωρεάν. Αυτό αποτελεί στοιχείο σημαντικής προόδου. Δυστυχώς όμως οι παροχές αυτές γίνονται χωρίς κανένα έλεγχο ή περιορισμό και γι’ αυτό το λόγο δεν προωθούν την προσπάθεια, δεν επιβραβεύουν τη αριστεία, κατάχρηση δε αυτών, σε ορισμένες περιπτώσεις οδηγεί στη δημιουργία του «αιώνιου φοιτητή» και όχι μόνο. Η φωνή των φοιτητών τότε ήταν αδύνατη ή σχεδόν ανύπαρκτη. Αντίθετα, από τότε που άρχισε ο κομματικοποιημένος συνδικαλισμός στο Πανεπιστήμιο, η φωνή των φοιτητών, οι οποίοι δυστυχώς τις περισσότερες φορές μεταδίδουν τη φωνή οργανωμένων πολιτικών οργανώσεων, είναι πολύ δυνατή και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αυτή η φωνή που καθορίζει και τη λειτουργία του Πανεπιστημίου. Εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ φοιτητών και πανεπιστημιακών δασκάλων είναι απαραίτητη και δυνατόν να είναι πολύ παραγωγική. Φωνή όμως από κομματικοποιημένους φοιτητές, που εκφράζουν προκαθορισμένες και δογματικές απόψεις πολιτικών κομμάτων, όχι μόνο  δεν είναι εποικοδομητική αλλά καταστέλλει και την ελεύθερη σκέψη.
Κομματικοποιημένοι συνδικαλιστές σε πολλές περιπτώσεις εκλέγουν τους ηγέτες του Πανεπιστημίου, οι οποίοι με τη σειρά τους προσπαθούν να ικανοποιήσουν τα αιτήματα τους και έμμεσα αυτά των πολιτικών κομμάτων. Αναξιοκρατία που υπήρχε τότε, συνεχίζει να υπάρχει και τώρα. Ο θεσμός του Συμβουλίου δεν υπήρχε τότε αλλά στην ουσία ούτε και σήμερα υπάρχει. Το Πανεπιστήμιο της δεκαετίας του 1950 ήταν καθαρό, ενώ σήμερα θυμίζει «γκέτο». Έτσι, ακαδημαϊκοί δάσκαλοι και φοιτητές, που υποτίθεται ότι εργάζονται σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον, σχεδόν δεν γνωρίζουν τι σημαίνει ακαδημαϊκό περιβάλλον. Πολλές από αυτές τις «καταστρεπτικές» θα έλεγα αλλαγές που έχουν γίνει στο Πανεπιστήμιο, έχουν γίνει σιγά-σιγά και για αυτό το λόγο όσοι ζουν συνεχώς μέσα σ’ αυτό το χώρο, είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουν τι ακριβώς συμβαίνει. Είναι δηλαδή ένα είδος «Μιθριδατισμού» που όλοι συνηθίζουν στο «δηλητήριο».
Αυτό μου θυμίζει την εξής διδακτική ιστορία των Βεδουίνων. Μία μέρα ο πατέρας αντιλήφθηκε ότι η καλύτερη γαλοπούλα είχε κλαπεί. Αμέσως κάλεσε τους γιούς του και τους είπε να ψάξουν να βρουν την γαλοπούλα. Αυτοί άρχισαν αν γελούν και είπαν ότι για μια γαλοπούλα θα κάνουμε τόση φασαρία; Μετά από λίγο καιρό είχε κλαπεί η καμήλα. Οι γιοι αυτή τη φορά πήγαν στον πατέρα και τον ρώτησαν τι να κάνουν για την καμήλα που είχε κλαπεί. Ο πατέρας τους είπε ψάξτε να βρείτε τη γαλοπούλα. Μετά από μία εβδομάδα είχε κλαπεί το άλογο. Οι γιοι ξαναρώτησαν τον πατέρα τι να κάνουν για το άλογο που είχε κλαπεί, κι αυτός τους είπε ψάξτε για τη γαλοπούλα. Μετά από λίγες εβδομάδες έγινε απαγωγή της κόρης του. Ο πατέρας τότε κάλεσε τους γιούς του και τους είπε ότι όλα άρχισαν από τότε που μας κλέψανε την γαλοπούλα. Όταν μας έκλεψαν την γαλοπούλα και δεν αντιδράσαμε καθόλου, οι κλέφτες κατάλαβαν ότι εύκολα θα μπορούσαν να κάνουν ότι θέλουν. Η γαλοπούλα στο Πανεπιστήμιο νομίζω πως ήταν ο κομματικοποιημένος συνδικαλισμός. Αυτός έφερε τις συναλλαγές με τους ηγέτες του πανεπιστημίου από τους οποίους (συνδικαλιστές) εξαρτιόταν η εκλογή τους, αυτός έφερε το πανεπιστημιακό άσυλο το οποίο έδωσε άδεια για σημαντικές καταστροφές στην περιουσία του Πανεπιστημίου και σε ορισμένες περιπτώσεις «επιτρέπει» το εμπόριο απαγορευμένων προϊόντων και διακίνηση ναρκωτικών στον πανεπιστημιακό χώρο χωρίς να έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει η αστυνομία αυτεπάγγελτα, αυτός έδωσε τη δυνατότητα να γίνονται καταλήψεις και να διακόπτονται τα μαθήματα, αυτός έδωσε άδεια στους λίγους να έχουν απαιτήσεις χωρίς υποχρέωση και πολλά άλλα, «Ενός κακού μύρια έπονται» είχε επισημάνει ο Σοφοκλής.
Ευτυχώς η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών μπαίνει στο Πανεπιστήμιο όταν ο χαρακτήρας τους έχει σχεδόν διαμορφωθεί από το οικογενειακό και το άμεσο περιβάλλον τους, και πολλοί από τους φοιτητές διατηρούν τις ανθρωπιστικές αξίες με τις οποίες μεγάλωσαν και τις οποίες το Πανεπιστήμιο αντί να τις καλλιεργεί τις καταστέλλει. Δυστυχώς όμως αυτή η σιωπηρή πλειοψηφία των φοιτητών δεν κατάφερε να βάλει στη θέση τους τους λίγους που εξυπηρετούν συμφέροντα άλλων. Επίσης, δυστυχώς απόφοιτοι του Πανεπιστημίου οι οποίοι έχουν σταδιοδρομήσει σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, δεν κατάφεραν να αλλάξουν τη νοοτροπία, δηλαδή το πνεύμα του Πανεπιστημίου. Τι ακριβώς συμβαίνει δεν είμαι σε θέση να καθορίσω ακριβώς. Αδιαφορία, έλλειψη θέλησης και προσπάθειας, μη ανταπόκριση στα ερεθίσματα από τους ιθύνοντες, συνδυασμός των παραπάνω; Εύχομαι οι «υποδοχείς» που είναι υπεύθυνοι για την οποιαδήποτε αλλαγή να υπολειτουργούν και να μην έχουν καταστραφεί τελείως, ώστε να ανταποκριθούν στο μέλλον σε πιο δυνατά ερεθίσματα.
Χαρίσιος Μπουντούλας
MD, Dr, Dr Hon
Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus)
The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Honorary Professor, Academician (an. men.)