Τα Πρακτικά του Γ’ Διεθνούς Συνεδρίου για την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα

Από τις Εκδόσεις Αρχονταρίκι κυκλοφόρησαν τα Πρακτικά του Γ’ Διεθνούς Συνεδρίου (Αθήνα 2015, 358 σελίδες) υπό τον τίτλο: ‘’Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητος - Νεομάρτυρες, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός – Επαναστατικά κινήματα’’.

Το Γ' Συνέδριο διοργανώθηκε (14-15 Νοεμ. 2014) από την ‘’Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητος’’ με απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος και εντάσσεται στη σειρά των 10 Συνεδρίων για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Η έκδοση των Πρακτικών του Γ’ Συνεδρίου του 2014 έγινε φέτος το 2015.

Στα Πρακτικά του Γ’  Συνεδρίου υπάρχουν τρεις θεματικές ενότητες:  

o   Α’ : ‘’Ορθόδοξη Εκκλησία και διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητος’’.

o   Β’ : ‘’Νεομάρτυρες. Επαναστατικά κινήματα’’.  

o   Γ’ : ‘’Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός’’. 

Στην Α’ ενότητα φιλοξενούνται οι Εισηγήσεις των πανεπιστημιακών καθηγητών: Χρίστου Κρικώνη, Γεωργίου Παναγόπουλου, Μαρίας Μαντουβάλου, Κωνσταντίνου Κωτσιόπουλου και του Σεβ. Μητροπολίτη Κένυας Μακαρίου.

Στη Β’ ενότητα, οι Εισηγήσεις των πανεπιστημιακών καθηγητών: Ηλία Νικολάου, Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Μεταλληνού, Δημητρίου Παπάζη, Αθανασίου Καραθανάση και των ερευνητών δρ Όλγας Δάσιου, δρ Χαράλαμπου Μηνάογλου και δρ Αθηνάς Κονταλή.

Στη Γ’ ενότητα, οι Εισηγήσεις των πανεπιστημιακών καθηγητών:  Βασιλείου Τσίγκου, Αθανασίου Ζωϊτάκη, Εμμανουήλ Βαρβούνη, Απόστολου Νικολαΐδη, των ερευνητών Γεωργίου Παπανικολάου, Ευδοξίας Αυγουστίνου, Ηλία Μογλενίδη και του Αρχιμανδρίτη δρ Χρυσοστόμου Παπαθανασίου. 

Οι Εισηγήσεις της α’  θεματικής ενότητας αναδεικνύουν το ρόλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και της ελληνικής γλώσσας στη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας των υποδούλων: ‘’Θεμέλιο της εθνικής συνείδησης και ενότητας των υποδούλων Ελλήνων σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρξαν η ακλόνητη πίστη τους στην Ορθοδοξία, η ακράδαντη θέλησή τους για απελευθέρωση και η διαχρονική εθνική τους γλώσσα’’. (Εισήγηση Μ. Μαντουβάλου σ. 57). 

Οι Εισηγήσεις της β’ θεματικής ενότητας παρουσιάζουν την παρουσία των Νεομαρτύρων στο λαό, την εμψύχωση των υποδούλων από αυτούς και τη διαφοροποίηση των Νεομαρτύρων από τους Εθνομάρτυρες: ‘’στους μεν Νεομάρτυρες το βάρος της μαρτυρίας πέφτει στην Πίστη … ενώ στην συνείδηση των Εθνομαρτύρων βαρύνει η απελευθέρωση της Πατρίδας’’ (π. Γεώργιος Μεταλληνός, σ. 112). Για την αποφυγή παρερμηνειών ο π. Μεταλληνός διευκρινίζει: ‘’περιπτώσεις κεκηρυγμένων αθέων ή τελείως αδιαφόρων ως προς την Πίστη Εθνομαρτύρων δεν τεκμηριώνονται και πρέπει μάλλον να είναι ανύπαρκτες σ’ αυτούς τους χρόνους’’ (π. Γ. Μεταλληνός, σ. 112). 

Η γ’ θεματική ενότητα είναι αφιερωμένη στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, που το έτος 2014 συμπληρώθηκαν και γιορτάστηκαν τα 300 έτη από την γέννησή του. Οκτώ (8) Εισηγήσεις είναι αφιερωμένες στον Πατρο-Κοσμά: ‘’Ο άγιος Κοσμάς είναι πεπεισμένος ότι η αλλαγή δεν έρχεται μέσω μιας τυφλής επανάστασης και από ανθρώπους χωρίς πίστη στην πρόνοια του Θεού και εθνική συνείδηση, αλλά από συνειδητοποιημένους πιστούς στην Εκκλησία και στην Πατρίδα’’ (Απόστολος Νικολαΐδης, σ. 358). Εκτιμάται ότι οι Διδαχές του αγίου Κοσμά που εκδίδονται από διαφόρους Εκδοτικούς Οίκους είναι μια μεγάλης αξίας παρακαταθήκη για τις σύγχρονες (και τις μελλοντικές) γενιές των Ελλήνων. 

Ένα σχόλιο για τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό από τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο τον Β’:

‘’Εκείνη την εποχή, ένας φωτισμένος άνθρωπος, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, που ζούσε σε ένα μοναστήρι του Αγίου Όρους, βλέποντας την κατάσταση του σκότους που υπήρχε στην Ελλάδα, είπε θα φύγω και με τα λίγα γράμματα που ξέρω -είχε κάνει αρκετές σπουδές για την εποχή του- θα γυρίσω να σκορπίσω το φως της διδασκαλίας του Χριστού στο σκλαβωμένο έθνος. Και έτσι έκανε. Γύρισε την Ελλάδα δύο και τρεις φορές και όταν πήγαινε στα χωριά το πρώτο που ρωτούσε δεν ήταν αν έχουν εκκλησία, αλλά αν έχουν σχολείο. Αν απαντούσαν αρνητικά, τους έλεγε ότι δε θα φύγει από εκεί αν δεν μαζέψουν ρεφενέ χρήματα, για να φτιαχτεί σχολείο και να έρθει δάσκαλος, για να μάθει τα παιδιά γράμματα. ‘’Μόνο αν μάθετε γράμματα θα μπορέσετε να μάθετε τι είναι ο Χριστός, τι είναι η διδασκαλία του, για να μπορέσετε να γίνετε άνθρωποι πνευματικοί, σωστοί’’, έλεγε ο Πατρο-Κοσμάς. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι αυτός ο άνθρωπος μόνος του έφτιαξε, κατά τους ιστορικούς, 250 σχολεία, μικρά και μεγάλα που έστελναν σε όλη την Ελλάδα το λίγο, αλλά δυνατό και ουσιαστικό φως. Εδώ είναι η ρίζα. Εδώ είναι το ξεκίνημα των παιδιών που έμαθαν και είδαν τι έχουν χάσει, τι τους πρέπει και πώς πρέπει να αγωνιστούν. Από αυτήν την φύτρα βγήκαν όσοι θυσιαστήκαν για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδος την Ελευθερία’’. (Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.  Ιερώνυμος ο Β’, ‘’Παιδεία και Εκκλησία δεν μπορούν να χωριστούν’’, 26-10-2015, ecclesia.gr)

Δυο μαρτυρίες για την επίσκεψη και τη σύντομη διαμονή του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Πολύφυτο και στο Καταφύγι:

Στο Πολύφυτο και στο Καταφύγι (της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης, και του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού) οι παλιότερες γενιές έχουν γευτεί καρπούς από την επίσκεψη και τις διδαχές του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στα χωριά τους.

Μαρτυρία Πολυφυτιανών: Η προφορική λ.χ. παράδοση των Πολυφυτιανών διατηρεί ζωντανή τη μνήμη από την επίσκεψη στα 1750 του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Πολύφυτο, όπου ο Πατρο-Κοσμάς εξομολόγησε τους Πολυφυτιανούς, κοιμήθηκε στο σπίτι του Βουλγαρόπουλου, έσφαξαν κριάρι, του έκαναν γεύμα φιλοξενίας, ο άγιος ζήτησε καρύδια με μέλι.

Μαρτυρία Καταφυγιωτών: Η παράδοση των Καταφυγιωτών αναφέρεται στην επίσκεψη του αγίου Κοσμά στο πετρόχτιστο με ξερολιθιά εξωκλήσι του αγίου Αθανασίου Καταφυγίου (που ‘’κρέμεται’’ στην πλαγιά των Πιερίων προς το Βελβεντό) στα 1750 όπου ο άγιος έμεινε δύο ημέρες, είπε προφητείες τις οποίες θυμούνται και επαναλαμβάνουν μέχρι σήμερα οι Καταφυγιώτες (‘’Το Καταφύγι’’, αρ. φύλλου 324-325, Ιούλιος-Αύγουστος 2006). Ο λαός δεν ξεχνά τον άγιο Κοσμά. Το ειρηνευτικό άρωμα του αγίου παραδίδεται από γενιά σε γενιά σαν πολύτιμο μύρο.

Τι λένε τα μαθητικά βιβλία της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού για τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό:

‘’Ο Κοσμάς ο Αιτωλός όργωσε την Ελλάδα διδάσκοντας. Απ’ όπου πέρασε ίδρυσε και από ένα σχολείο. Έφτασε να ιδρύσει διακόσια ‘’κοινά’’ σχολεία (δημοτικά, θα λέγαμε) και δέκα ‘’ελληνικά’’ (γυμνάσια). Ο λαός τον λάτρευε και τον τιμούσε σαν άγιο. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στην Ήπειρο (1779)’’ (Στα νεώτερα χρόνια, Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού, κεφ. 11_Τα σχολεία και οι δάσκαλοι του Γένους, σελ. 55, ΟΕΔΒ, έκδοση 2005). Το τεύχος αυτό δεν διδάσκεται πλέον, αντικαταστάθηκε από το επόμενο.

‘’Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας. Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία’’ (Ιστορία του νεώτερου και σύγχρονου κόσμου, ΣΤ’ Δημοτικού, κεφ. 7_Οι δάσκαλοι του Γένους, σελ. 53, ΟΕΔΒ, έκδοση 2012). Είναι το τεύχος που διδάσκεται στα σχολεία. Στη σελ. 52 υπάρχει ολόσωμη (και σε μεγάλο μέγεθος) η εικόνα του αγίου Κοσμά του Αιτωλού με την υποσημείωση: Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.

Τα Πρακτικά του Γ’ Συνεδρίου ενδιαφέρουν ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό με ιστορικούς και εκπαιδευτικούς προσανατολισμούς: τις Ενορίες, τα Μοναστήρια, τις βιβλιοθήκες Δήμων, Κοινοτήτων και συλλόγων και οπωσδήποτε τις σχολικές μονάδες της Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης.

Σε όλες τις Εισηγήσεις είναι ευδιάκριτη η σοβαρότητα στην πραγμάτευση των ζητημάτων, η ακριβής επιστημονική τεκμηρίωση των απόψεων των Εισηγητών και η συναγωγή συμπερασμάτων που προωθούν την εν γένει επιστημονική έρευνα χωρίς φόβο και χωρίς πάθος.

Το σκοπό και την ταυτότητα των δέκα (10) Συνεδρίων περιέγραψε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος στο Α’ Συνέδριο το 2012:

‘’Σκοπός μας είναι με τα συνέδρια αυτά ν’ ακουσθούν διαφορετικές γνώμες και απόψεις, χωρίς φανατισμούς και μονομέρειες. Γνωρίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια ακούσθηκαν και ορισμένες φωνές που εισήγαγαν καινά δαιμόνια στον όλο προβληματισμό. Δεν συμφωνούμε με την αποκαθήλωση των ηρώων και των μαρτύρων. Όμως, δεν ήλθαμε εδώ για να επαινέσουμε τον ρόλο του ορθόδοξου κλήρου. Το συνέδριο είναι επιστημονικό και κάθε άποψη αξίζει να κατατεθεί και να αξιολογηθεί… Σε μια δύσκολη εποχή οικονομικής και πνευματικής κρίσης η μελέτη της τουρκοκρατίας και του 1821 πιστεύω ότι θα μας βοηθήσει να πάρουμε διδάγματα και να αντλήσουμε ελπίδα ενθυμούμενοι με ποια θεμέλια και ποιες αξίες το ελληνορθόδοξο γένος μας επιβίωσε σε πολύ δύσκολες καταστάσεις’’ (Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος, Α’ Συνέδριο, 2012).

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας

παπαδάσκαλος

1-12-2015