Η πανδημία θα προωθήσει τον αυτοματισμό και τη ρομποτική

Του Νίκου A. Παπανδρέου

Το τρίτο κύμα της βιομηχανικής επανάστασης που βιώνουμε, δηλαδή η όλο και μεγαλύτερη ψηφιοποίηση των πάντων, μας έχει φέρει σε αχαρτογράφητα νερά. Ως πολίτες, παρακολουθούμε τις εξελίξεις στον χώρο της τεχνολογίας με απορία, θαυμασμό και φόβο. Από την άλλη, ορισμένες επιχειρήσεις το αντιμετωπίζουν σαν πρόκληση και πρόσκληση για ραγδαία μετάβαση σε μια νέα εποχή. Για παράδειγμα, ήδη βλέπουμε πως η πανδημία ενισχύει τη δύναμη των νέων τεχνολογικών κολοσσών που έχουν εισβάλει στην καθημερινότητά μας, τύπου Facebook και Google. 

Για του λόγου το αληθές, ο CEO (τσέο στην αργκό) και οι ιδρυτές της Google, δηλαδή οι κκ. Schmidt, Brin και Page, εδώ και μία δεκαετία υπερασπίζονται το δικαίωμά τους στην ελευθερία από τον νόμο, παρά το γεγονός ότι η Google είναι η μεγαλύτερη εταιρεία του κόσμου. Τι λένε; Ότι η τεχνολογία κινείται πιο γρήγορα από την ικανότητα της κυβέρνησης να κατανοήσει και να παρακολουθήσει αυτές τις αλλαγές. Γι’ αυτό, η οποιαδήποτε προσπάθεια να ελέγξει και να ρυθμίσει τη συγκεκριμένη αγορά θα είναι από λανθασμένη έως και «ηλίθια». Η ανομία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την τεχνολογική καινοτομία. Ο CEO της INTEL είχε πει μάλιστα ότι η υψηλή τεχνολογία λειτουργεί τρεις φορές πιο γρήγορα από τις κανονικές επιχειρήσεις, ενώ η κυβέρνηση τρέχει τρεις φορές πιο αργά από τις κανονικές επιχειρήσεις. Έτσι, έχουμε μια διαφορά έξι φορών… Πρέπει, λοιπόν, να βρούμε τρόπο ώστε να μην μας εμποδίζει και να μην μας καθυστερεί η οποιαδήποτε κυβέρνηση.

Στον δικό μου ταπεινό νου, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πανδημία θα ενισχύσει τις τάσεις αυτές στο έπακρο. Όλες αυτές οι μεγαλοεπιχειρήσεις που βασίζονται στις ηλεκτρονικές συναλλαγές, τύπου Facebook, Amazon, Apple, Netflix και Google (συλλογικά λέγονται FAANG, από τα αρχικά τους γράμματα), έχουν καταγράψει τεράστια κέρδη το τελευταίο τρίμηνο. Αυτή είναι η άμεση συνέπεια της αυξημένης χρήσης των υπηρεσιών τους την εποχή της πανδημίας.

Και φυσικά, εάν η πρώτη ώθηση ώστε να παραμεριστούν οι δισταγμοί όσον αφορά τη χρήση προσωπικών δεδομένων ξεκίνησε μετά την τρομοκρατική ενέργεια της 11ης Σεπτεμβρίου, ήρθε η πανδημία να δώσει το τελειωτικό χτύπημα. Ποιος διαφωνεί με τη χρήση δεδομένων αν είναι να βρούμε λύση για τον κορονοϊό; Για παράδειγμα, εάν η Νότια Κορέα και ίσως και η Κίνα κατάφεραν να μειώσουν και να ελέγξουν τη διασπορά της ασθένειας αυτής, αυτό οφείλεται στο ότι δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες με τρόπο που κατέρριψε το απόρρητο των προσωπικών δεδομένων. Όμως, αυτό έγινε με τη σύμφωνη γνώμη και την άδεια των ίδιων των προσώπων. Οι ερευνητές που παρακολουθούν την εξάπλωση της λοίμωξης ανακάλυψαν ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τα δεδομένα τους όταν υπάρχει σοβαρός λόγος. Η εφαρμογή Corona 100 meters της Νότιας Κορέας προειδοποιεί τους χρήστες της όταν βρίσκονται σε απόσταση 100 μέτρων από φορείς. Ένα εκατομμύριο Νοτιοκορεάτες την κατέβασαν μέσα σε διάστημα δέκα ημερών. Μια παρόμοια εφαρμογή στο Ηνωμένο Βασίλειο βασίστηκε σε δεδομένα που δόθηκαν εθελοντικά από χρήστες – έτσι, για παράδειγμα, εξακριβώθηκαν δύο απ’ τα συμπτώματα της ασθένειας: η αοσμία και η αγευσία. 

Η χρήση προσωπικών δεδομένων με καινοτόμο τρόπο ίσως θα έχει και άλλες –πιο πολιτικές– συνέπειες, εφόσον θα καμφθούν οι κοινωνικές αντιδράσεις απέναντι στη χρήση αυτή. Δυστυχώς, είμαι από εκείνους που πιστεύουν ότι ήδη έχουμε παραδώσει τα σκήπτρα εδώ και καιρό. Κάθε φορά που κάνουμε Google search, με κάθε ανάρτησή μας στο Facebook, με το κάθε like στο YouΤube, με κάθε αγορά σε οποιοδήποτε σχεδόν μαγαζί, μέσω ηλεκτρονικής παραγγελίας ή με φυσική παρουσία, δίνουμε με ένα κλικ του ποντικιού όλα τα ιστορικά αλλά και μελλοντικά δεδομένα της ύπαρξής μας.

Έχει υπολογισθεί ότι, αν διαβάζαμε σε βάθος όλα τα νομικά κείμενα που υπογράφουμε κάθε φορά που πατάμε «συμφωνώ» στην οθόνη για να διαβάσουμε ένα κείμενο στο διαδίκτυο, αυτό θα μας έπαιρνε πάνω από μία εβδομάδα ανά έτος. Και εμείς έχουμε, όπως όλες οι χώρες, «επιτροπή» για τον έλεγχο της παράνομης χρήσης προσωπικών δεδομένων απαρτιζόμενη από νομικούς… Δεν μπορούμε να κάνουμε τους ανήξερους όταν σήμερα το σύστημα υγείας σε οποιαδήποτε χώρα «εκμεταλλεύεται» την τεχνολογία (π.χ. το αυτοκόλλητο πια κινητό, που μεταφέρει τις κινήσεις μας) για το γενικότερο καλό μας. 

Άρα, μια σημαντική συνέπεια της κρίσης θα είναι η ακόμα μεγαλύτερη συναίνεση όσον αφορά τη χρήση των προσωπικών μας δεδομένων, πρωτίστως για το καλό όλων μας, αλλά γνωρίζοντας ότι έτσι προωθούνται παράλληλα τα κέρδη και η ισχύς των εταιρειών τύπου FAANG.

Άλλη σημαντική συνέπεια της πανδημίας είναι η εντατικοποίηση της ψηφιακής οικονομίας. Αυτό το έχουμε δει και στην Ελλάδα με την επιτυχημένη και ευπρόσδεκτη πλατφόρμα gov.gr. Εδώ υπάρχουν επιτέλους σε ψηφιακή μορφή μια σειρά βεβαιώσεων (ως και ψηφιακή υπογραφή!) που έως τώρα, για να τις λάβεις από το κράτος, το μόνο βέβαιο ήταν ότι ξόδευες χρόνο και εισέπραττες ταλαιπωρία. Η ταχύτητα των αλλαγών αυτών έχει άμεση σχέση με την πίεση της κρίσης, όπου η ίδια η δημόσια διοίκηση –σε άλλες εποχές ίσως να αντιδρούσε– σήμερα έχει αποδεχτεί τη χρήση του διαδικτύου για την καλυτέρευση της καθημερινότητάς μας.

Αντιμέτωπη με την κοινωνική απομάκρυνση, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες των ασθενών για τις επαφές με οποιονδήποτε γιατρό, η Εθνική Υπηρεσία Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NHS) έπρεπε να ενορχηστρώσει μια άμεση μετάβαση στη χρήση βιντεοσκοπήσεων και την τηλεϊατρική, μια τεράστια επιχείρηση. Βλέποντας έναν τέτοιο τεράστιο οργανισμό να εφαρμόζει μια τέτοια ψηφιακή πολιτική σχεδόν εν μία νυκτί, οι παλιές προκαταλήψεις σχετικά με το πόσο χρόνο χρειάζεται για να λειτουργήσει η ψηφιακή μορφή ιατρικής ανατράπηκε. Μέσα σε 15 και μόνο μέρες η NHS επανασυστήθηκε σε ψηφιακή βάση.

Αλλά το ίδιο γίνεται και στον ιδιωτικό τομέα. Οι αναγνώστες της Οικονομικής Επιθεώρησης γνωρίζουν καλά ότι ο καπιταλισμός, ως σύστημα, έχει τρομερή αντοχή και προσαρμοστικότητα. Βρίσκει πάντα τον τρόπο να αλλάζει κατεύθυνση και να ανακαλύπτει νέες αγορές και τεχνολογίες όπου υπάρχει κέρδος. Η πανδημία ήδη έχει προκαλέσει τέτοιες αλλαγές.

Με την υποχρέωση να τηρούμε την πολιτική της κοινωνικής αποστασιοποίησης, όποιες εταιρείες δίσταζαν στο παρελθόν να εντατικοποιήσουν τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και τη ρομποτική τώρα θα αισθάνονται την πίεση να παράγουν με όσο λιγότερη ανθρώπινη επαφή γίνεται. 

Ήδη έχουν εδραιωθεί επιχειρήσεις που βρήκαν τρόπο να λειτουργήσουν υπό τους εξαιρετικούς περιορισμούς που επέβαλε η πανδημία. Ορισμένες επιχειρήσεις έπρεπε να καινοτομήσουν μέσα σε μία νύχτα, να ολοκληρώσουν ψηφιακούς μετασχηματισμούς σε εβδομάδες, παρά σε μήνες ή χρόνια, και να ξεκινήσουν νέα προϊόντα μέσα σε λίγες μέρες. 

Η κρίση έχει οδηγήσει στην ταχεία μετάβαση στην εξ αποστάσεως παροχή υπηρεσιών, όπως γιατρών και εκπαιδευτικών. Η τάση αυτή μάλλον θα εξαπλωθεί πολύ πέρα από τις αίθουσες εξετάσεων και διδασκαλίας. Οι δικηγόροι, οι αρχιτέκτονες και οι έμποροι θα αρχίσουν να παρέχουν και εκείνοι με τη σειρά τους τις υπηρεσίες τους με νέους τρόπους, από τη βασική τηλεδιάσκεψη έως την εικονική πραγματικότητα και τον αυτοματισμό. Άλλες και ίσως απρόβλεπτες χρήσεις της τεχνολογίας έχουν εμφανιστεί σε μια αγορά όπου δεν το περιμέναμε: εκείνη των ακινήτων, όπου προσφέρονται και εξ αποστάσεως ξεναγήσεις τύπου virtual reality.

Ο φόβος άλλης αντίστοιχης κρίσης θα επιτείνει την τάση αυτή. Είναι μη ανατρέψιμη. Η τεχνητή νοημοσύνη θα εισβάλει πολύ πιο γρήγορα στην καθημερινότητά μας απ’ ό,τι προβλέπαμε πριν από μόλις τρεις μήνες, οδηγώντας αντιστάσεις και αντιδράσεις σε κατάρρευση με την ισχύ μπουλντόζας.

Συνιστώ σε όσους από εμάς θεωρούμε τους εαυτούς μας ακόμη μάχιμους και θέλουμε να φανούμε «χρήσιμοι» στην κοινωνία να εκμεταλλευτούμε το σημερινό «downtime της καραντίνας» (όσοι έχουμε) για να βελτιώσουμε τις ψηφιακές μας γνώσεις, να βελτιώσουμε δηλαδή τις δεξιότητές μας σε αυτό τον τομέα, ώστε να μπορούμε εμείς και τα παιδιά μας να συμμετάσχουμε ενεργά και παραγωγικά στο νέο σύστημα καπιταλισμού που ανατέλλει μπροστά στα μάτια μας.

Οικονομική Επιθεώρηση, Μάιος 2020, τ. 994
ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ του Νίκου Παπανδρέου

https://www.economia.gr/