Υπάρχει διέξοδος για την Ελλάδα από την τέλεια ηλεκτρενεργειακή καταιγίδα; Υπάρχει “φως” για τη Δυτική Μακεδονία που πλήττεται από την απολιγνιτοποίηση;

Του Χρήστου Γ. Παπαγεωργίου

Είναι γνωστό ότι πριν 20 χρόνια η χώρα μας είχε κατά κανόνα τη φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια (Η.Ε.) στην τότε Ε.Ε.-15 χάρις στην πολύ υψηλή συμμετοχή των εγχώριων πόρων στο ηλεκτρικό ισοζύγιο που ανέρχονταν, π.χ. κατά μέσο όρο (μ.ο.) σε ~80% τη 10ετία 1996-2005 (λιγνίτης Πτολ/δας 60%, λιγνίτης Μεγαλόπολης 10,4% και υδατοπτώσεις 9,4%).

Αντίθετα, σήμερα, βιώνουμε περίοδο μεγάλης αύξησης στην τιμή των καυσίμων διεθνώς και ιδιαίτερα του φυσικού αερίου (φ.α.),με τις προβλέψεις να διατηρούν  το υψηλό επίπεδο τιμών έως και τον ΑΠΡ 2022. Ως αποτέλεσμα, στο 4μηνο ΑΥΓ- ΝΟΕ 2021 σημειώνονται στη χώρα μας οι υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής μεγαβατώρας (MWh) στη χονδρική αγορά Η.Ε. μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.-27. Ενδεικτικά, για τις 18-11-2021 η Ελλάδα εμφανίζει τη μεγαλύτερη τιμή-ρεκόρ €276 / MWh στη χονδρική αγορά Η.Ε., με συμμετοχή των εγχώριων πόρων μόλις στο ~30% (ΑΠΕ 13,5%, λιγνίτης 9,6% και ΥΗΣ 6,3%), του εισαγόμενου φ.α. στο 49,3% και των εισαγωγών Η.Ε. στο 18,2%,  ενώ η Πολωνία τη μικρότερη τιμή (€103/MWh)  με το λιγνίτη – λιθάνθρακα στο ~70% του ηλεκτρικού της ισοζυγίου. Ας σημειωθεί ότι στην περίοδο 2015 έως 2019 η τιμή της ηλεκτρικής MWh για τον έλληνα οικιακό καταναλωτή ανέρχονταν στο 70%-80% του μ.ο. της Ε.Ε.-28.

Η  σκληρή αυτή πραγματικότητα αποδεικνύει ότι η αποκλειστική στήριξη στο φ.α. ως καυσίμου – γέφυρα  κατά τη μετάβαση της χώρας σε ουδέτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι εν τη γενέσει της αδιέξοδη και καταστροφική για την ελληνική οικονομία. Ωστόσο, συγχρόνως σηματοδοτεί και την ευκαιρία για άμεση λήψη διορθωτικών μέτρων τόσο στον έλεγχο και τη θεσμική παρέμβαση για τη διαφανή λειτουργία της χρηματιστηριακής αγοράς Η.Ε καθώς και  στην άμεση αναθεώρηση της πολιτικής της πρόωρης και βίαιης απολιγνιτοποίησης  με ταχεία λήψη των σχετικών αποφάσεων. Πρέπει να ληφθούν, κατά τη γνώμη μου, οι ακόλουθες καταρχήν αποφάσεις:

α) Για πλήρη κατά το δυνατό ένταξη σε λειτουργία στην τρέχουσα  χειμερινή περίοδο των  διαθέσιμων (7) λιγνιτικών μονάδων καθαρής ισχύος 2001 MW (μόλις 40% της προ 20ετίας ισχύος), αφού οι λιγνιτικές μονάδες παραγωγής Η.Ε. είναι σήμερα φθηνότερες από τις μονάδες με καύσιμο το εισαγόμενο φ.α.

β) Για κάθε δυνατή επίσπευση της ένταξης σε λειτουργία της νέας μονάδας Πτολ/δα 5 εντός του 2022 καθώς πρόκειται για τη θερμική μονάδα με το μικρότερο μεταβλητό κόστος.

γ) Για αναθεώρηση της απόφασης της πρόωρης και βίαιης απολιγνιτοποίησης ώστε να συνεχιστεί η λειτουργία πέραν του 2028 τουλάχιστο των τριών (3) νεότερης τεχνολογίας και περιβαλλοντικά συμβατών μονάδων Αγ. Δημητρίου 5,  ΑΗΣ Μελίτης και νέας μονάδας Πτολ/δα 5 στη Δ. Μακεδονία, συνολικής καθαρής ισχύος ~1240 MW με προοπτική απόσυρσης την περίοδο 2038-2049, σύμφωνα με το πρότυπο των χωρών της Ε.Ε.-27 που διαθέτουν στερεά καύσιμα (Γερμανία, Πολωνία, Βουλγαρία κ.α.), καθώς και  της Μεγαλόπολης 4 στην Πελοπόννησο έως το 2032. Έτσι, εκτιμάται ότι επιτυγχάνονται τα εξής:

1) Δραστική ενίσχυση της επάρκειας, της ασφάλειας και της οικονομικότητας της τροφοδοσίας με ηλεκτρική ενέργεια (Η.Ε.). Στο τρέχον έτος (2021) αποκαλύφθηκαν εκκωφαντικά οι αδυναμίες του ηλεκτρικού ισοζυγίου της χώρας τόσο στα μέσα ΦΕΒ με τη χιονόπτωση «Μήδεια» όσο και στο α΄ 10ήμερο του ΑΥΓ με τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Ειδικότερα, τέθηκαν εσπευσμένα σε λειτουργία όλες οι διαθέσιμες λιγνιτικές μονάδες για να μην καταρρεύσει πλήρως η ηλεκτρική τροφοδοσία εξαιτίας της αδυναμίας των ΑΠΕ να παράγουν ικανή ποσότητα Η.Ε., παρόλο που σημειώθηκε αισθητή μείωση της ζήτησης Η.Ε. στην περιοχή της Β-Α Αττικής λόγω των διακοπών τροφοδοσίας από τη χιονόπτωση (ΦΕΒ) και τις πυρκαϊές (ΑΥΓ), αντίστοιχα. Η διαλείπουσα (ασυνεχής) παραγωγή Η.Ε. από ΑΠΕ (αιολικά, Φ/Β), οι ασήμαντες δυνατότητες αποθήκευσης Η.Ε. στο διασυνδεδεμένο σύστημα (Δ.Σ.) και η μικρή σχετικά ισχύς των διασυνδέσεων μεταφοράς Η.Ε. με τις γειτονικές χώρες αποτελούν τις μόνιμες παθογένειες του ηλεκτρικού ισοζυγίου. Η τεχνικοοικονομική επίλυση των προβλημάτων αυτών απαιτεί τεράστιες δαπάνες και ικανό χρονικό διάστημα.

2)Τήρηση των δεσμεύσεων της Ελλάδας για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με στόχο το 2030 αλλά και αργότερα. Σημειώνεται ότι η χώρα μας εξομάλυνε  τη διαφορά των εκπομπών ισοδυνάμου διοξειδίου του άνθρακα (tCO2  eq/κάτοικο) ως προς τον αντίστοιχο μ.ο. των χωρών της Ε.Ε.-28, από 112% το 2010 στο 98,9% το 2016 και στο 102% το 2018, με υπερδιπλάσια από την τρέχουσα ηλεκτροπαραγωγή από λιγνίτη στο ηλεκτρικό ισοζύγιο ( 14.898 GWh το 2016, 14.907 GWh το 2018 και μόλις 5.722 GWh το 2020). Ωστόσο, πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τους ιθύνοντες της χώρας τα εξής:

-Υπάρχει αδήριτη αναγκαιότητα για σταθερή τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) με αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων της Ε.Ε.-27, ώστε να αποτελεί εργαλείο αποφάσεων και προγραμματισμού, κι όχι πεδίο χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας, γεγονός που δεν αξιολογήθηκε επαρκώς στο παρελθόν από τη χώρα μας. Ειδικότερα, στη διάσκεψη κορυφής της Ε.Ε.-28 (ΝΟΕ 2014) αποφασίστηκε να απαλλαγούν από την υποχρέωση αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών CO2 για την περίοδο 2013-2020 οι χώρες  των οποίων το ΑΕΠ ήταν < 60% του μ.ο. της Ε.Ε.-28 στις 31.12.2013, όπως π.χ. Πολωνία, Τσεχία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβακία κ.α. Το ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν στο 62% του μ.ο. της Ε.Ε.-28 για το 2013, ενώ το 2014 στο 59,7%, δηλ. < 60%. Κατά συνέπεια στη  συζήτηση του ΝΟΕ 2014, εν μέσω μνημονίων, ήταν εύκολο να συμπεριληφθεί και η Ελλάδα στη ρύθμιση αυτή. Τούτο δεν τέθηκε από την Ελλάδα με τα γνωστά αποτελέσματα.

-Οι συχνές περιοδικές αποφάσεις της Ε.Ε.-27 για μείωση των ποσοτήτων των δικαιωμάτων εκπομπών CO2 οδηγούν σε αύξηση της τιμής των και δυσανάλογη επιβάρυνση της λιγνιτικής MWh. Έτσι, από το 2013 που εφαρμόζεται και στη χώρα μας το σύστημα εμπορίας εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της Ε.Ε. (ΕΤS), παρατηρείται σχεδόν συνεχής αύξηση των τιμών των εκπομπών CO2 που ξεπέρασαν το 2021 την τιμή των €60/τόνο. Αυτό επέβαλε τη βαθμιαία μείωση  του λιγνίτη στο ηλεκτρικό ισοζύγιο (παραγωγή +εισαγωγές Η.Ε.), δηλ. από 38,7% (2013), 33% (2015), 24%(2018) σε 10,1% (2020). Αντίστροφα, σημειώθηκε ετεροβαρής ενεργειακή εξάρτηση της χώρας από εισαγωγές ( φ.α., πετρέλαιο και Η.Ε.) στο ηλεκτρικό ισοζύγιο, δηλ. από 37,1% (2013),  41,4% (2015),  49,7% (2018) σε 58,5% (2020), γεγονός που «ερμηνεύει»  τη σημερινή αδυναμία αντίστασης στην τεράστια αύξηση της τιμής της Η.Ε., παρά την αύξουσα συμμετοχή των εγχώριων ΑΠΕ από 14,8% (2013), 18,2% (2018) σε 26,2% (2020). Κατά συνέπεια, η όποια λύση του προβλήματος της πανάκριβης ηλεκτρικής MWh πρέπει να μεγιστοποιεί τη συμμετοχή των εγχώριων πόρων (ΑΠΕ+ λιγνίτης+ υδροηλεκτρικά) στο ηλεκτρικό ισοζύγιο σε πολύ υψηλά επίπεδα.                                                                                                                                                   

–Οι μεγάλες εταιρείες ηλεκτρικής ενέργειας των χωρών της Ε.Ε.-27 αντισταθμίζουν εδώ και χρόνια τις αυξήσεις των τιμών εκπομπών CO2 προαγοράζοντας έγκαιρα δικαιώματα εκπομπών με μακροχρόνια συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (ΣΜΕ), όταν οι τιμές είναι χαμηλές, ενώ αυτό δεν επιτρέπονταν στη ΔΕΗ ΑΕ από την ελληνική πολιτεία.

3) Διευκολύνεται τα μέγιστα η ομαλή, με τους λιγότερους δυνατούς κοινωνικούς και οικονομικούς τριγμούς, ορθολογική τεχνικοοικονομικά και ασφαλής μετάβαση στη μετά λιγνίτη εποχή της περιοχής της Δ. Μακεδονίας, της οποίας η οικονομία είναι σε υψηλό ποσοστό άρρηκτα συνδεδεμένη με τη λιγνιτοενεργειακή δραστηριότητα. Παρέχεται, δηλ. ο αναγκαίος χρόνος για την ανάπτυξη των εμβληματικών αναπτυξιακών δραστηριοτήτων («πράσινο υδρογόνο», ηλεκτρολύτες – αποθήκευση Η.Ε. κλπ), των σύγχρονων έργων του πρωτογενούς τομέα καθώς και έργων βασικών υποδομών που λείπουν εμφατικά από την περιοχή. Εάν και εφόσον υλοποιηθούν έγκαιρα οι δραστηριότητες αυτές, ενδέχεται να αποτραπεί η οικονομική υποβάθμιση και η κοινωνική αποδιάρθρωση της περιοχής με την υψηλότατη ανεργία, τη μετανάστευση κλπ. λόγω της απολιγνιτοποίησης.

Στα πλαίσια αυτά προτείνεται, αντί για την προβλεπόμενη εγκατάσταση μεγαΦ/Β πάρκων ισχύος ~2.000MW από την κοινοπραξία της γερμανικής RWE (51%) και της ΔΕΗΑΝ ΑΕ(49%), που θα απαξιώσει πλήρως εκτάσεις 50.000 στρεμ. εύφορης  γεωργικής γης στις εκτάσεις των ορυχείων του ΛΚΔΜ/ΔΕΗ ΑΕ προσφέροντας υποτυπώδη απασχόληση, να διατεθούν οι εκτάσεις αυτές για την ανάπτυξη δυναμικών γεωργικο-κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Έτσι θα ενισχυθεί σημαντικότατα ο πρωτογενής τομέας με σύγχρονους όρους και θα εξασφαλιστεί η απασχόληση χιλιάδων ανέργων της περιοχής στο διηνεκές. Επιτέλους, ας διδαχθούμε ως χώρα από τη γερμανική RWE αναφορικά με την αποκατάσταση των εδαφών στα λιγνιτωρυχεία της στη Β. Ρηνανία – Βεστφαλία (σχετ. δημοσιεύσεις, όπως π.χ. RWE Power The post-mining landscape Recultivation in the Rhineland).

Η γονιμότητα των αποκατεστημένων εδαφών των λιγνιτωρυχείων του ΛΚΔΜ είναι δεδομένη και γνωστή στους κατοίκους της Δ. Μακεδονίας, έχει αποδειχθεί διαχρονικά με την ταχύτατη ανάπτυξη αυτοφυούς βλάστησης, από τις μισθώσεις γεωργικών εκτάσεων σε ιδιώτες, από τις πολυετείς συστηματικές και ποικίλες πειραματικές καλλιέργειες από τη ΔΕΗ σε συνεργασία με αρμόδιους επιστημονικούς φορείς και επισφραγίζεται από πολλές  επιστημονικές μελέτες, όπως π.χ. από την «Εδαφολογική Μελέτη των Αποκαταστηµένων Εκτάσεων του Λιγνιτικού Κέντρου ∆υτικής Μακεδονίας (Λ.Κ.∆.Μ.) της ∆.Ε.Η. Α.Ε., Εθνικό  Ίδρυµα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.), Ινστιτούτο Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης, (2010)».                                                                                                                                       Ως εκ τούτου προτείνεται να γίνει «ανταλλαγή» εδαφών μεταξύ της ΔΕΗ ΑΕ και της πολιτείας, δηλ. παραχώρηση από τη ΔΕΗ ΑΕ των κατάλληλων εκτάσεων του ΛΚΔΜ για ανάπτυξη δυναμικών γεωργικο-κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων και αντίστοιχη «ισοδύναμη» παραχώρηση άγονων εκτάσεων σε επίπεδο χώρας, π.χ. δημόσιων ή/και κοινοτικών, ακόμη δε και θαλάσσιων περιοχών στη ΔΕΗ ΑΕ για άμεση εγκατάσταση Φ/Β πάρκων χερσαίων ή πλωτών, διασφαλίζοντας  πλήρως τα συμφέροντα της ΔΕΗ ΑΕ, της περιοχής της Δ. Μακεδονίας και της χώρας γενικότερα. Η διαδικασία της ανταλλαγής εδαφών «ισοδύναμης» αξίας είναι η πάγια πρακτική της RWE στις απαλλοτριώσεις εκτάσεων στα ορυχεία της στη Β. Ρηνανία – Βεστφαλία για πολλές δεκαετίες.

 Τέλος, η ύπαρξη μεγάλης ισχύος δικτύου υψηλής τάσης στη  Δ. Μακεδονία διευκολύνει τα μέγιστα τη λύση της αδειοδότησης για εγκατάσταση Φ/Β στέγης μεγάλης κλίμακας σε όλους τους κατοίκους της περιοχής, σε συνεταιρισμούς, ΟΤΑ κλπ.  

  Ιδού, λοιπόν η Ρόδος, ιδού και το πήδημα, για τους ιθύνοντες της χώρας που πρέπει να επιλύσουν τάχιστα το γόρδιο δεσμό της τέλειας ηλεκτρενεργειακής καταιγίδας και να απαλλάξουν τη Δ. Μακεδονία από τον εφιάλτη της κοινωνικοοικονομικής κατάρρευσης!

ΧΡΗΣΤΟΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

 τ. Δ/ντης ΛΚΔΜ/ΔΕΗ                                                         

Λευκόβρυση Κοζάνης 18 ΝΟΕ 2021