Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς άφησε τα ίχνη του (και) στην περιοχή μας.

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα 

Την Β’ Κυριακή της Μ. Σαρακοστής (φέτος 12-3-2017) τιμάται από την Εκκλησία ‘’ο στύλος της Πίστεως, (και) της Εκκλησίας ο πρόμαχος’’ (Τριώδιον, Κυριακή Β’ των Νηστειών, Κανών του Αγίου, Ωδή α’) Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη – κοιμήθηκε το 1360 στη Θεσσαλονίκη και αγιοκατατάχτηκε αμέσως) με τη σοφία του Αγίου Πνεύματος αχρήστευσε την πλάνη των κακοδόξων, διατράνωσε την πίστη των ορθοδόξων και φώτισε τον κόσμο: ‘’Την πλάνην κατέφλεξας, των κακοδόξων Σοφέ, την πίστιν ετράνωσας, των ορθοδόξων καλώς, και κόσμον εφώτισας’’. (Κάθισμα στον Όρθρο μετά την γ’ Ωδή).

‘’Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς άφησε τα ίχνη του και στην περιοχή μας’’. Αυτή η φράση στριφογύριζε στο μυαλό μου καθώς τελούσα τη Θεία Λειτουργία στον ιερό ναό του Αγίου Διονυσίου  Βελβεντού, την Κυριακή Β’ των Νηστειών (12-3-2017).  

Το έτος 1326 ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ήρθε και ασκήτεψε στη Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου της Βέροιας. Σ’ αυτήν ο Άγιος (ζητώντας το θείο φωτισμό με την ευχή ‘’Κύριε, φώτισόν μου το σκότος’’) κατόρθωσε να ανακεφαλαιώσει τη θεολογία όλων των πριν από αυτόν Αγίων Πατέρων και διαμόρφωσε νέο κεφάλαιο στη θεολογία: Τη θεολογία του ακτίστου φωτός και των ακτίστων ενεργειών του Θεού. Κατέστησε σαφές ότι ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει, να συναντήσει το Θεό και να ενωθεί μαζί Του. Έδωσε έτσι λύση στο άλυτο δράμα του Βαρλαάμ, που έλεγε ότι ο άνθρωπος μέσα από λογικά και φιλοσοφικά επιχειρήματα μπορεί απλώς και μόνο να συμπεράνει την ύπαρξη του Θεού. 

Η εμπειρική θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που τη διαμόρφωσε μέσα από την προσωπική του μετοχή του στο γεγονός της Εκκλησίας, δεν εξανεμίστηκε μετά την κοίμησή του το 1360. Παρέμεινε στη Σκήτη η θεολογία του και έδωσε τους καρπούς της μέσα σ’ αυτήν και έξω από αυτήν.

Ο Άγιος Διονύσιος (ο εν Ολύμπω) 200 χρόνια μετά (το έτος 1524) έρχεται στην Σκήτη της Βέροιας, εδράζεται πάνω στη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και ως Ηγούμενος μετατρέπει τη Σκήτη σε κοινοβιακή Μονή. Παράλληλα περιτρέχει τους παραποτάμιους του Αλιάκμονα πληθυσμούς μεταγγίζοντάς τους την εμπειρία του ακτίστου φωτός και την εμπειρία της γεύσης των ακτίστων ενεργειών του Θεού.

Μέσα σ’ αυτούς τους τοπικούς πληθυσμούς που δέχτηκαν την επίσκεψη του Αγίου Διονυσίου ως Ηγουμένου του Τιμίου Προδρόμου Βέροιας είναι και η γενέτειρά μου το Βελβεντό. Ο επηρεασμός που δέχτηκαν όλοι οι πληθυσμοί από τον Άγιο και τη θεολογία, της οποίας ήταν φορέας, υπήρξε αποφασιστικός στην ανάπτυξη βαθιάς σχέσης ποιοτικής τόσο, που η διατήρησή της εξακολουθεί ως τις μέρες μας.

Οι παππούδες μας λ.χ. ξεκινούσαν από το Βελβεντό για προσκύνημα στο Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου της Βέροιας ταξιδεύοντας με τα ζώα της εποχής τους: με μουλάρια, άλογα και γαϊδουράκια, ώρες και μέρες πολλές, διαδρομή δύσκολη, με στάσεις για ξεκούραση στα χωριά τα κατά μήκος του Αλιάκμονα.  

Από την άλλη πλευρά του Αλιάκμονα κι από την ακρόπολη της Ζάβορδας την ίδια εποχή (1524) ο Άγιος Νικάνωρ ως Ηγούμενος του Μοναστηριού του, καλλιέργησε και ανάπτυξε, με θεμέλιο τη θεολογία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, το ίδιο εμπειρικό βίωμα του εκκλησιαστικού γεγονότος και στη Μονή, την οποία κατέστησε κοινοβιακή, όπως ο Άγιος Διονύσιος στη Βέροια. Εμπειρικό βίωμα που μετέφερε ο ίδιος και στους πληθυσμούς όλης της ζώνης του Αλιάκμονα και των Καμβουνίων ως τα Σέρβια, τα οποία ευεργετήθηκαν από τον Άγιο απαλλάσσοντας τους κατοίκους από τη θανατηφόρα πανώλη, όπως αναφέρει το Συναξάρι του Αγίου Νικάνορα. 

Διονύσιος και Νικάνωρ φορείς κι οι δυο της θεολογίας του ακτίστου φωτός (μαθητές-συνεχιστές της εμπειρικής θεολογίας του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά με παράλληλη κοινωνικο-κοινοβιακή προέκταση του μυστηρίου της εν Χριστώ αγάπης και κοινοκτημοσύνης) έγιναν στα (όντως) πολύ δύσκολα χρόνια της πρώιμης Τουρκοκρατίας οι τροφείς και οι μεταμορφωτές των πληθυσμιακών κοινοτήτων από τη Βέροια μέχρι τη Ζάβορδα.

Στην Αιανή (την οποία χάριτι Θεού διακόνησα ως Εφημέριος από τον Φεβρουάριο του 1977 ως τον Οκτώβριο του 1984) είδα, γνώρισα (και συγκλονίστηκα από) τη βαθιά πίστη και ευλάβεια του λαού της Αιανής στο λείψανο του Αγίου Νικάνορα και στο Μοναστήρι του στη Ζάβορδα.

Σήμερα τα δύο κοινόβια μοναστήρια (της Ζάβορδας και του Τιμίου Προδρόμου Βέροιας) στελεχωμένα από αδελφότητες Μοναχών, συνεχίζουν την ίδια παράδοση και ακτινοβολούν μέσα στα όρια της ορθόδοξης εκκλησιολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Οικουμενικού Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης.

Η γενιά μας είναι αποδέκτης αυτής της μεγάλης παράδοσης. Αρκεί βέβαια να γίνει και φορέας της. Για το παρόν και το μέλλον αυτού του τόπου κι αυτού του λαού.

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας

παπαδάσκαλος

13-3-2017