Ορυκτές Πρώτες Ύλες: Η αφύπνιση της Ευρώπης, Μεταλλευτική πολιτική, Αντιδράσεις, ο Γόρδιος Δεσμός

Tου Δημήτρη Σπ. Παπαδημητρίου. Γεωλόγου

Έντονη κινητικότητα,  μεγάλο ενδιαφέρον, όσο και επιτακτική ανάγκη παρουσιάζει, τα τελευταία χρόνια η εξόρυξη πρώτων υλών, τόσο σε ευρωπαϊκές  χώρες όσο και στην Ελληνική επικράτεια.

  Η ερώτηση εύλογη: Γιατί τώρα και γιατί τόσο επιτακτικά; Γιατί μετά από τριάντα και πλέον χρόνια αδράνειας;

  Η απάντηση απλή: Το 2008 η Κίνα επέβαλε περιορισμό στις εξαγωγές προς την Ευρώπη, των σπανίων γαιών και των κρίσιμων μετάλλων. Προχωρώντας ένα βήμα ακόμα παραπέρα, κινέζικες επιχειρήσεις αγόρασαν όσα περισσότερα μεταλλεία μπορούσαν στην Αφρικανική ήπειρο για να καλύψουν τις εγχώριες ανάγκες.

   Όταν λοιπόν η Ευρωπαϊκή βαριά  βιομηχανία χρειάστηκε πρώτες ύλες όλοι ξύπνησαν.

Ο προβληματισμός ήταν έντονος και  η ανησυχία έκδηλη , μόλις  έγινε αντιληπτό πως, σε κανένα κράτος όσο αναπτυγμένη τεχνολογία και αν διαθέτει, δεν μπορεί να λειτουργήσει η βιομηχανία, χωρίς να υπάρχει απρόσκοπτη πρόσβαση σε πρώτες ύλες. Επίσης και το γεγονός ότι, οι ταχέως αναπτυσσόμενες χώρες καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες μετάλλων  και ότι στο μέλλον θα καταναλώνουν ακόμα περισσότερες, επέδρασε καταλυτικά στην χάραξη νέας στρατηγικής  για την πρόσβαση στις πρώτες ύλες.

Με νέες πρωτοβουλίες η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να πείσει τα κράτη μέλη της ώστε να μπορέσουν να εξορύξουν από τα σπλάχνα τους όσους περισσότερους πόρους μπορούν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η Ευρώπη καίγεται για πρώτες ύλες.

Τι συνέβη όμως στα προηγούμενα τριάντα και πλέον χρόνια που πέρασαν;

Με χαραγμένη την πολιτική της εισαγωγής των πρώτων υλών στην Ευρώπη, τα μεταλλεία, άρχισαν σιγά σιγά να υπολειτουργούν, να μαραζώνουν και τελικά εγκαταλείφτηκαν, δαιμονοποιήθηκαν σαν να είναι κάτι κακό και μαζί με αυτά δαιμονοποιήθηκε και η μεταλλευτική παραγωγή ως μουντζούρα, βρωμιά και ντροπή. Κατόπιν το περιβάλλον βγήκε στο προσκήνιο, κέρδισε υποστηρικτές και τελικά έγινε μόδα και μοχλός πίεσης. Πανεπιστημιακά ιδρύματα και τεχνικές σχολές με μεταλλευτική κατεύθυνση άλλαξαν προσανατολισμό και ονομασία σε σχέση με το περιβάλλον. Το ειδικευμένο εργατοτεχνικό προσωπικό χάθηκε, άλλαξε επάγγελμα, με αποτέλεσμα η γνώση να μη μεταδοθεί και να χαθεί έτσι μια ολόκληρη γενιά εξορυχτών και μεταλλωρύχων.  

   Όμως σήμερα παρά την οικονομική κρίση που έχει χτυπήσει τον ευρωπαϊκό νότο και περισσότερο την Ελλάδα υπάρχουν τοπικές κοινωνίες και όχι μόνο που αντιδρούν σε οποιαδήποτε μορφή επένδυσης στη μεταλλεία.

 Γιατί όμως υπάρχουν αντιδράσεις; Γιατί οι πολίτες ξεσηκώνονται;

Πρώτα από όλα οι πολίτες θεωρούν ότι δεν υπάρχει αξιόπιστος ελεγκτικός μηχανισμός για να τηρήσει τις ισορροπίες. Από το μη πρότερο έντιμο βίο διαφόρων εκμεταλλευτών, οι οποίοι αδιαφορούσαν για τους πολίτες, για την υγεία των εργαζομένων τους, για το περιβάλλον και πιθανά με ληστρικές εκμεταλλεύσεις κατέστρεφαν και τα κοιτάσματα. Υπάρχουν πρόσφατα παραδείγματα όπου παλιά λατομεία και μεταλλεία εγκαταλειφθήκαν και αφέθηκαν στην τύχη τους, με τα απομεινάρια των εγκαταστάσεων των αποθέσεων και των εκσκαφών να αποτελούν μια σύγχρονη ντροπή. Δείγματα σύγχρονης πραγματικότητας όπου κυριαρχεί η προχειρότητα η αδιαφορία και η σκοπιμότητα ως προς τη διαχείριση των περιβαλλοντικών θεμάτων. Επίσης στα οικονομικά προβλήματα που υπάρχουν πχ στις αξίες χρήσης της  γης και η απουσία μέτρων για να αντισταθμιστούν. Οι  θέσεις εργασίας, τα οικονομικά συμφέροντα άλλων παραγωγικών κλάδων και τα αντισταθμιστικά οφέλη των κλάδων που θίγονται.

Η συλλογική αντιπαράθεση σε κάποια προτεινόμενη αλλαγή στο τοπικό περιβάλλον βασίζονται στο ότι η αλλαγή σε κάθε περίπτωση θα έχει αρνητικές επιπτώσεις  στο χαρακτήρα και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση και την ποιότητα ζωής των τοπικών κοινωνιών.

 Επίσης πολλές φορές η αντιδράσεις οφείλονται και στη δομή της κοινωνίας που είναι βασισμένη στην εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος και όχι του συνολικού. Η ανησυχία  για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον λόγω έλλειψης ενημέρωσης, από τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, από την παρασκηνιακή και συντονισμένη δράση ομάδων με ίδιο όφελος. Ακόμα η επικράτηση της άποψης ότι ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξεις τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός έργου είναι η ματαίωση του.

Ακόμα η στάση της επίσημης πολιτείας  και ορισμένων  επενδυτών να παρουσιάζουν ορισμένα έργα ως αποφασισμένα χωρίς να έρθουν σε επαφή με τους ενδιαφερόμενους κατοίκους,   να σεβαστούν τα αισθήματα και τις  ανησυχίες τους, να μελετήσουν τους στόχους και τις αξίες της τοπικής κοινωνίας και να λάβουν υπόψη τους τις τοπικές ανάγκες, χωρίς να χτίσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και χωρίς να έχουν εκτιμήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Η πληθώρα των αντιδράσεων από όλους τους ενδιαφερόμενους μπορεί να αποδοθεί στο σύνδρομο NIBY (Not In My Back Yard) δηλαδή όχι στην πόρτα μου και στο αντιδιαμετρικά αντιθετο σύνδρομο DAD (decide announce defend) δηλαδή αποφασίζω ανακοινώνω και υποστηρίζω τις αποφάσεις μου, τα οποία χορεύουν ένα τρελό ταγκό περιπλέκουν την κατάσταση και πολλές φορές ορισμένα έργα φαντάζουν τόσο περίπλοκα που θυμίζουν τον γόρδιο δεσμό που έλυσε ο Μέγας Αλέξανδρος. 

Τι ήταν όμως ο γόρδιος δεσμός;

Ο Αλέξανδρος έφθασε στο Γόρδιο κατά τον μήνα Φεβρουάριο ή Μάρτιο του 333 π.χ. και παρέμεινε εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα, για να αναπαύσει τη μοίρα του στρατού που κοπίασε ιδιαίτερα μαζί του, στην Πισιδία. Εκεί, στο ανάκτορο των παλαιών βασιλέων της Φρυγίας, βρισκόταν το άρμα του Γόρδιου ως  ανάθημα στον Δία Ο ζυγός του άρματος ήταν δεμένος με φλοιό κρανιάς και ο δεσμός  ήταν τόσο περίπλοκος, ώστε δεν διακρινόταν πουθενά η αρχή του. Σύμφωνα με την κρατούσα παράδοση, όποιος έλυε τον Γόρδιο δεσμό, θα κυριαρχούσε στην Ασία. Ο Αλέξανδρος μετέβη στο ανάκτορο, εξέτασε τον δεσμό και τον έλυσε εύκολα. 

  Ο γόρδιος δεσμός με τον οποίο έχει προσδεθεί η εκμετάλλευση των ορυκτών πρώτων υλών πρέπει να λυθεί και όχι να σπάσει.

 Η λύση του γόρδιου δεσμού προϋποθέτει προσπάθεια από όλους τους ενδιαφερόμενους και συγκεκριμένα:

Θα πρέπει να αλλάξει το κλίμα των αντιπαραθέσεων ένας χαμένος ένας κερδισμένος. Όλοι μπορούν να βγουν κερδισμένοι  είμαστε λίγοι και ο τόπος μας χωράει όλους. Δεν υπάρχουν άλυτα προβλήματα. Με τη θέσπιση κανόνων για όλα  ώστε να υπάρχει αρμονική συνύπαρξη. Χάραξη πολιτικής για την ανάκτηση κοινωνικής εμπιστοσύνης σε θέματα περιβάλλοντος που δε θα εξαντλείται σε τεχνάσματα  για την παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Με τεχνικό προσωπικό που θα παράγει πραγματικές λύσεις. Διαφάνεια σε όλες τις διαδικασίες και πολυδιάστατη ενημέρωση για όλες τις λεπτομέρειες. Με την ενημέρωση των πολιτών  και με διαρκή διαβούλευση  μαζί τους ώστε να ακουστούν τα προβλήματά τας  να σεβαστούν οι ανησυχίες τους και να χτιστούν σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Η αειφόρος ανάπτυξη προϋποθέτει προστασία του περιβάλλοντος στήριξη των τοπικών κοινωνιών και δημιουργία θέσεων εργασίας. Απαραίτητη θεωρείται και η δημιουργία αξιόπιστου ελεγκτικού μηχανισμού. Το επίσημο κράτος να ελαχιστοποιήσει τη γραφειοκρατία  και να δίνει καθαρές και σύντομες λύσεις. Θα πρέπει όλοι μαζί πανεπιστήμια εταιρείες  επίσημοι κρατικοί φορείς  να αποδεχθούν και να υποστηρίζουν την άποψη ότι μπορούν να κατασκευαστούν  έργα με υψηλές περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Τέλος θα πρέπει οι πολίτες να καταλάβουν ότι ο ορυκτός πλούτος δεν θεραπεύει πάσα νόσο όπως έχει καλλιεργηθεί και να αλλάξουν αντίληψη  για τον ορυκτό πλούτο τον οποίο τον θεωρούν θησαυρό. Δεν είναι σεντούκι με λίρες, είναι μία δύσκολη παραγωγική διαδικασία η οποία στήνεται δύσκολα και καταστρέφεται αμέσως.

Έτσι πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα αφήνοντας πίσω το παρελθόν, δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες ούτε χρόνος για χάσιμο. Δυστυχώς η πολυπόθητη ανάπτυξη δεν έρχεται ούτε από την Ελληνική Χωροφυλακή ούτε από το Βασιλικό Ναυτικό και τον Έκτο Στόλο. Απαιτείται επίπονη και συντονισμένη προσπάθεια σε όλους τους παραγωγικούς τομείς και πολύ σκληρή δουλειά.

Πιθανόν η λύση του γόρδιου δεσμού θα οδηγήσει τους Έλληνες να κυριαρχήσουν και πάλι στην Ελλάδα. Ο γόρδιος δεσμός πρέπει να λυθεί όχι μόνο για την εκμετάλλευση των ορυκτών πρώτων υλών αλλά και πληθώρα ζητημάτων που διχάζουν και δυσκολεύουν τη ζωή των Ελλήνων πολιτών. Π.χ. δημιουργία κέντρων λαθρομετανάστευσης, κατασκευή μεγάλων φωτοβολταϊκών πάρκων και άλλων τεχνικών έργων.

Το όραμα  όλων μας πρέπει να είναι το εξής: να σηκωθούμε όλοι λίγο ψηλότερα από τις συνθήκες που μας συνθλίβουν.