Η Κοζάνη στον πόλεμο του 1940 και την κατοχή

του Κώστα Χρυσάκη από το kozan.gr

Η πόλη της Κοζάνης, όπως κάθε Ελληνική γωνιά, έδωσε το δικό της “παρών» στον πόλεμο του 1940. Νωρίς το πρωί οι σειρήνες του Δημαρχείου ήχησαν δαιμονισμένα, προαναγγέλλοντας τον επερχόμενο πόλεμο, ενώ όσοι Κοζανίτες διέθεταν ραδιόφωνο  -και ήταν λίγοι αυτοί- άκουσαν το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν: «Από της πέμπτης πρωινής της σήμερον αι Ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της Ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι  ημέτεροι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».

Η δυσάρεστη έκπληξη δεν κράτησε πολύ.

Οι Κοζανίτες ήξεραν ότι θα γίνει πόλεμος, γι’ αυτό, από τις πρωινές ώρες, σε όλη την πόλη επικρατούσε ένας πρωτόγνωρος ενθουσιασμός. Δεν υπήρξε ούτε μεμψιμοιρία, ούτε ηττοπάθεια. Από όλες τις κοινωνικές τάξεις και όλους τους πολιτικούς χώρους άκουγε κανείς μόνο μία λέξη: «ΖΗΤΩ»!!!

Από τις εννέα η ώρα το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου όσοι επιστρατεύονταν συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Εκεί εψάλη Παράκληση και ύστερα, με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, γύριζαν στους δρόμους χορεύοντας και τραγουδώντας! Επικρατούσε σε όλη την πόλη ένα πραγματικό πανηγύρι. Οι επιστρατευμένοι έφευγαν από τα σπίτια τους και χαιρετούσαν τις οικογένειές τους, με την πίστη ότι σύντομα θα ξαναγύριζαν πίσω και μάλιστα νικητές. Στη συνέχεια πήγαιναν στο στρατόπεδο Μακεδονομάχων και, αφού τους δίνονταν τα απαραίτητα, προωθούνταν για το Μέτωπο. Τη διαδρομή Κοζάνη – Μέτωπο την έκαναν με τα πόδια. Φυσικά, στις πολεμικές επιχειρήσεις πολλοί νέοι, τόσο από την Κοζάνη όσο και από το Νομό, άφησαν την τελευταία τους πνοή στα βουνά και τις χαράδρες, πολεμώντας για την Πατρίδα, ενώ δεν ήταν λίγοι οι τραυματίες και οι κρυοπαγημένοι.

Σύμφωνα με τα σχέδια του Επιτελείου Στρατού η Κοζάνη θα αποτελούσε τον πρώτο σταθμό περίθαλψης τραυματιών πολέμου. Γι’ αυτό κάποια δημόσια κτήρια είχαν μετατραπεί σε νοσοκομεία. Εκτός από το παλιό νοσοκομείο, που βρισκόταν στην οδό 11^ης Οκτωβρίου, σε νοσοκομείο με χειρουργείο είχαν μετατραπεί  το 1^ο  Δημοτικό  Σχολείο, δίπλα από το Επισκοπείο και η Γεωργική Σχολή, στο δρόμο προς τη Λευκόβρυση. Εκεί, μάλιστα, περίθαλψη ιατρική δέχθηκαν και πολλοί Ιταλοί στρατιώτες. Σύμφωνα με μαρτυρίες μελών του Ερυθρού Σταυρού Κοζάνης οι  περισσότεροι νοσηλευόμενοι δεν ήταν τραυματισμένοι από σφαίρες ή θραύσματα, αλλά κρυοπαγημένοι. ΄Οσοι τραυματίες ήταν σε σοβαρή κατάσταση προωθούνταν στην Αθήνα. Για να παρασχεθεί στους τραυματίες περίθαλψη, οι γυναίκες της Κοζάνης, με επικεφαλής τις Ερυθροσταυρίτισες, στελέχωσαν αυτά τα υποτυπώδη νοσοκομεία, προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες. Αρκετές  Κοζανίτισσες  ερυθροσταυρίτισσες, με τις πρώτες νίκες του ελληνικού στρατού πήγαν στο Μέτωπο και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στα νοσοκομεία της Κορυτσάς και του Αργυροκάστρου.

    Να σημειωθεί εδώ ότι ο γυναικείος πληθυσμός δεν ήταν απλός θεατής στον πόλεμο του 1940. Στα χωριά οι γυναίκες καθάριζαν τους δρόμους από τα χιόνια, για να περάσουν τα στρατιωτικά αυτοκίνητα. Κι εκτός από τις θρυλικές Ηπειρώτισσες  πολεμοφόδια στην πλάτη για το στρατό μας κουβαλούσαν και οι γυναίκες των χωριών του Βοίου. Δεκατρείς ώρες δρόμου να πάνε και δεκατρείς να γυρίσουν, μέσα στη βροχή και τις λάσπες, έκαναν οι γυναίκες του Πενταλόφου, για να ανεφοδιάσουν τον Ελληνικό στρατό. Όλοι όσοι ήταν στα μετόπισθεν ζούσαν κι αυτοί τον ενθουσιασμό του Ελληνικού στρατού που απελευθέρωνε τις πόλεις της Βορείου Ηπείρου και κυνηγούσε τον θρασύ εισβολέα, ο οποίος όσες αντεπιθέσεις πραγματοποίησε, όλες έπεσαν στο κενό.

    Κάποτε, όμως, ήρθε η ώρα της οπισθοχώρησης, γιατί στα άλλα σύνορά μας, στα οχυρά του Ρούπελ, οι Γερμανοί, μετά από λυσσαλέες μάχες, μπήκαν στην Ελλάδα. Πριν, ακόμα, επιστρέψουν οι Κοζανίτες στρατιώτες στην Κοζάνη και μετά από μάχη στους Πύργους Εορδαίας, μεταξύ Ελλήνων και Άγγλων από τη μια και Γερμανών από την άλλη, η Κοζάνη δέχεται σφοδρό βομβαρδισμό από Γερμανικά αεροπλάνα. Ο βομβαρδισμός πραγματοποιήθηκε γιατί οι Γερμανοί είχαν την πληροφορία ότι στο δημαρχείο της Κοζάνης είχε εγκατασταθεί το Ελληνικό στρατηγείο. Τα Γερμανικά στούκας επιτίθενται με τρομακτικό θόρυβο και  ρίχνουν  την πρώτη βόμβα στο δημαρχείο, ανατινάζοντας τον τελευταίο όροφο του κτηρίου. Στο υπόγειο του δημαρχείου  ήταν η βιβλιοθήκη του Δήμου και ένα υποτυπώδες ιατρείο. Εκεί βρήκαν καταφύγιο όσοι εργάζονταν εκείνες τις ώρες, αλλά ταυτόχρονα έζησαν την αγωνία της επίθεσης των αεροπλάνων και της βόμβας που εξεράγη πάνω από τα κεφάλια  τους. Το φαρμακείο που βρισκόταν απέναντι από το Δημαρχείο διαλύεται, μαζί με τα υπόλοιπα οικήματα και η μυρωδιά των φαρμάκων πλημμυρίζει  την πλατεία. Άλλη  μια βόμβα έπεσε στην αυλή του Βαλταδώρειου, χωρίς  ευτυχώς να εκραγεί. Η τρίτη  βόμβα που προοριζόταν για το Ερμιόνιο έπεσε στην πλατεία, σκοτώνοντας μία οικογένεια Σέρβων αξιωματικών. Βόμβες έπεσαν, επίσης, προκαλώντας σοβαρές υλικές ζημιές και νεκρούς στην οδό Μουράτη, εκεί που ήταν η ταβέρνα Πουλίτσα, στην οδό Παύλου Μελά, στις Καρυές στη βρύση, στον  Άγιο Δημήτριο, στο μύλο του Χαδιού και σε κάποια άλλα σημεία.

    Ο βομβαρδισμός συνεχίστηκε σφοδρός έξω από την Κοζάνη κι είχε ως αποτέλεσμα να ανατιναχθεί η γέφυρα μεταξύ Πρωτοχωρίου και Λευκοπηγής. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Κοζάνης εγκατέλειψαν την πόλη και βρήκαν καταφύγιο στα χωριά του Τσιαρτσιαμπά. Από εκεί παρακολουθούσαν με δέος τον ανελέητο βομβαρδισμό που πραγματοποιούσαν τα Γερμανικά αεροπλάνα  στις Πόρτες των Σερβίων.

    Τις επόμενες ημέρες οι Γερμανοί εισήλθαν στην Κοζάνη και η Διοίκησή τους εγκαταστάθηκε στο κτήριο όπου βρίσκεται σήμερα  η  Εθνική Τράπεζα, στην Κεντρική πλατεία. Επιτάχθηκαν, επίσης,  αρκετά σπίτια για τη διαμονή των Γερμανών αξιωματικών  και πολλά  κτήρια. Μεταξύ  αυτών  και το Ερμιόνιο, τα υπόγεια  του  οποίου   μετατράπηκαν  σε κέντρο ανακρίσεων και άγριων βασανισμών. Στη  διάρκεια της Κατοχής η Κοζάνη έδωσε το δικό της στίγμα αντίστασης και υπερηφάνειας με τον μητροπολίτη Ιωακείμ, τον αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Λιούλια από τον Κρόκο, αλλά τον τότε φλογερό ιεροκήρυκα Αυγουστίνο Καντιώτη, ο οποίος έσωσε εκατοντάδες ανθρώπους από την πείνα, με τα συσσίτια που λειτούργησε στην οδό Εστίας, στο κτήριο που υπάρχει ακόμα και σήμερα Οι σαράντα τρείς  εκτελεσμένοι  στο δρόμο προς τη Λευκόβρυση, οι δεκάδες νεκροί στο δρόμο προς το Βατερό, αθώοι γεωργοί και ξυλοκόποι και τα ολοκαυτώματα στα χωριά της Δυτικής Μακεδονίας, μαρτυρούν ότι ο δυνάστης δεν υπολόγιζε τίποτα και δεν διέθετε το παραμικρό έλεος για κανέναν.

Τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία προέρχονται  από  εκπομπές τουTOP CHANNEL  που πραγματοποιήθηκαν με τους Κουρκούτα Μιχάλη, Παλαμήδους Μαριέττα, Μπακατσούνη Αργύρη, και  Πατιά Θεόδωρο από την Κοζάνη, Γαιτάνη Χρυσάνθη από τον Πεντάλοφο, κατοίκων της Σ’κρκας που πολέμησαν στο Μέτωπο, και κατοίκων του Βατερού που έζησαν τα γεγονότα της Κατοχής.