Δημιουργία ΧΥΤΑΜ στο Ζιδάνι. Και μη χειρότερα.

Του Ανδρέα Τσιφτσιάν*

 Προτάσεις για αναπτυξιακές «λύσεις» διαβάζω για τον Δήμο Σερβίων και ορισμένες φορές δεν πιστεύω στα μάτια μου. Απέλπιδες κραυγές απόγνωσης ελλείψει οράματος και οργανωμένου σχεδίου ανάπτυξης.

Εγκατάσταση ΧΥΤΑΜ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αμιαντούχων) ως - άκουσον, άκουσον - αναπτυξιακό έργο! Ταφή επικίνδυνων αποβλήτων σε υδροβιότοπο, πάνω σε σεισμογενές ρήγμα, με υδατοπερατά πετρώματα δίπλα σε λίμνη και ποτάμι, από το οποίο αρδεύεται ο κάμπος των Σερβίων και της Βέροιας και πίνει νερό η Θεσσαλονίκη. Ακριβώς δίπλα στην Μονή Ζιδανίου.

Δυστυχώς, εξαιτίας σύγχυσης εννοιών, δεν καταλαβαίνουμε και δεν εννοούμε όλοι το ίδιο πράγμα με τις ίδιες λέξεις. Κάποιες φορές πάνω στην αγωνία και ανησυχία μας, βιαζόμαστε να δούμε κέρδη και αγνοούμε τις ζημιές.

Στην οικονομική επιστήμη ιδιαίτερης σημασίας είναι ο όρος του αφανούς κόστους και του κόστους ευκαιρίας. Το αφανές κόστος δεν συνδέεται με μια άμεση πληρωμή και δεν καταβάλλεται κάποιο αντίτιμο για αυτό ενώ το κόστος ευκαιρίας είναι το κόστος που προκύπτει από την θυσία ενός αγαθού, για την παραγωγή κάποιου άλλου.

Ας πάρουμε το απλουστευμένο παράδειγμα μεταξύ δύο εναλλακτικών επενδύσεων σε μία περιοχή, μιας επένδυσης Α και μιας επένδυσης Β.

Αν επιλέξουμε την επένδυση Α τότε η επένδυση Β είναι σε αυτή την περίπτωση το κόστος ευκαιρίας (κόστος που δεν φαίνεται, δηλαδή χαμένο όφελος). Για κάθε μονάδα κέρδους της μιας επένδυσης χάνεται ένα αντίστοιχο ποσό σε οφέλη της εναλλακτικής επένδυσης, που όμως επειδή δεν είναι εύκολα μετρήσιμα ή είναι αφανή (επειδή η χρήση τους είναι υποθετική), δεν υπολογίζονται, δημιουργώντας έτσι εσφαλμένη εντύπωση του συνολικού ύψους των πραγματικών κερδών.

Για να γίνει πιο κατανοητό το παραπάνω παράδειγμα με αριθμούς ας το παρουσιάσω έτσι: Αν τα οφέλη της μιας επένδυσης, την οποία και τελικά επιλέξαμε, μετρώνται με 100 μονάδες και τα οφέλη της άλλης επένδυσης, την οποία αγνοήσαμε, θα ήταν 110 μονάδες, τότε δεν κερδίζουμε 100 για την επιλογή που κάναμε, αλλά χάσαμε 10 μονάδες που θα μπορούσαμε να έχουμε περισσότερες από την επιλογή που δεν κάναμε.

Η κατανόηση των εννοιών όμως του αφανούς κόστους και κόστους ευκαιρίας, όπως και του περιβαλλοντικού κόστους, είναι κομβικής σημασίας στην αναπτυξιακή οικονομία. Όποιος δεν τις κατανοήσει, καλύτερα ας είναι προσεκτικός όταν βγει μπροστά για να κάνει προτάσεις. Όταν λοιπόν μιλάμε για «ανάπτυξη» καλό θα ήταν να καταλαβαίνουμε όλοι το ίδιο πράγμα πίσω από την λέξη.

Ίσως το πιο εύστοχο παράδειγμα της σημασίας των παραπάνω εννοιών είναι η περίπτωση της σύγκρισης της Κένυας με την Ολλανδία. Οι δύο χώρες είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί λουλουδιών στον κόσμο. Η Κένυα είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής τριαντάφυλλων της Ευρώπης.

Τα θερμοκήπια της ανθοκαλλιέργειας εκεί κατασπαταλούν τους υδάτινους πόρους, προκαλούν εκτεταμένη μόλυνση των υδάτων από τα φυτοφάρμακα και ασθένειες του πληθυσμού που έχει χαμηλή προσβασιμότητα σε πόσιμο νερό και ιδιαίτερα χαμηλό προσδόκιμο ζωής που είναι το μισό σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Λειψυδρία, ερημοποίηση και καταστροφή κάθε ευκαιρίας για δυνατότητα παραγωγής γεωργικών προϊόντων που σημαίνει εξάρτηση τροφίμων από το εξωτερικό. Τα κέρδη από την ανθοκαλλιέργεια λοιπόν, που είναι εμφανή, είναι χαμηλότερα από το (αφανές) κόστος ευκαιρίας της γεωργικής παραγωγής προς σίτιση του πληθυσμού, ο οποίος και λιμοκτονεί. Το ισοζύγιο του κόστους-οφέλους είναι αρνητικό και δυστυχώς «δεν φαίνεται», διότι οι κοινωνικές κυρίως επιπτώσεις δεν μετρώνται.

Αντίθετα, η Ολλανδία είναι πρότυπο παραγωγής ανθοκαλλιέργειας. Πηγή απίστευτου πλούτου και αέναης ανάπτυξης ειδικά σε μικρές τοπικές κοινωνίες που απολαμβάνουν τεράστια κέρδη χωρίς περιβαλλοντικούς συμψηφισμούς από την παραγωγή της τουλίπας. Ίδιο προϊόν, διαφορετικό μοντέλο παραγωγής, διαφορετικά αποτελέσματα. Τονίζω πάντα ότι σημασία σε παρόμοιες συζητήσεις και προτάσεις δεν έχει να βλέπουμε το «τί» και «πόσο», αλλά κυρίως το «πώς». Οι Ολλανδοί κατανόησαν κάτι που δεν κατανόησαν οι Κενυάτες. Υπολόγισαν και εξουδετέρωσαν περιβαλλοντικές επιπτώσεις πριν καν δημιουργηθούν. Οι δημότες του Δήμου Σερβίων καλούνται να αποφασίσουν τον ρόλο ποιών εκ των δύο επιλέγουν να έχουν.

Η γυναίκα του Καίσαρα δεν πρέπει να είναι μόνο τίμια, πρέπει και να φαίνεται τίμια. Ας το έχει αυτό κατά νου, όποιος προσπαθεί να μας πείσει να μην ανησυχούμε. Το θέμα λοιπόν δεν είναι μόνο αν όντως υπάρξει περιβαλλοντική ζημία, αλλά αν θα πιστέψουν οι άλλοι ότι πράγματι δεν υπήρξε. Η αγορά λειτουργεί με κανόνες κι όποιος κατουράει στην θάλασσα το βρίσκει στο αλάτι. To brand name δημιουργείται πολύ δύσκολα και κτίζεται με τον χρόνο, μπορεί να χαθεί από την μια μέρα στην άλλη.

Ο Δήμος μας και η ευρύτερη περιοχή μας παράγει προϊόντα εγνωσμένης και εξαιρετικής γαστρονομικής αξίας. Καραβίδα, ροδάκινα, κρόκο, κρασί κοκ. Θα μπορούσε να έχει και περισσότερα. Η λίμνη θα μπορούσε να είναι ένα τεράστιο εργοτάξιο ιχθυοκαλλιέργειας, με προϊόντα υψηλής προστιθεμένης αξίας (καραβίδα, πέστροφα, χέλι, οξύρρυγχος κοκ) με καθετοποιημένες μονάδες μεταποίησης και συσκευασίας νωπών και κατεψυγμένων προϊόντων, όλες τις υποδομές δικτύου διανομής και logistic, με ιχθυόσκαλα, αποθηκευτικούς χώρους και ψυγεία, με κέντρο εκπαίδευσης και έρευνας υδατοκαλλιέργειας του ΤΕΙ Μακεδονίας. Ένα πρότυπο campus παραλίμνιας οικονομίας.

Όσο για την τουριστική δήθεν ανάπτυξη, αυτή εξαντλείται για την ώρα στην «επισκεψιμότητα» (sic) της Νεράιδας. Ω τί αντιλέξη! Λες και είμαστε κέντρο διερχομένων ή στάση για νταλίκες. Δεν είμαστε προορισμός αλλά πανδοχείο. Για λίγο, ίσα για έναν καφέ, περαστικοί στα όρθια. Πώς θα ηχούσε στα αφτιά σας αν κάποιος μιλούσε επί παραδείγματι για «επισκεψιμότητα της Κρήτης»; Δεν θα γελούσατε; Εμείς την λέξη την έχουμε αναγάγει σε στόχο. Για μένα είναι προσβλητική, υποτιμητική. Κανένας σχεδιασμός για επενδύσεις μεγάλης οικονομίας κλίμακος συνεδριακού, περιπατητικού, ιατρικού, χειμερινού, θρησκευτικού, αθλητικού, αλιευτικού, πολιτιστικού, επιστημονικού τουρισμού. Όποιος μιλάει για επισκεψιμότητα και όχι για τουρισμό, δεν έχει όραμα.

Στα παραπάνω ίσως αναφερθώ πιο αναλυτικά κάποια άλλη στιγμή γιατί πρέπει μάλλον να ξεδιπλωθούν με τρόπο συγκεκριμένο. Τα ανέφερα με την ευκαιρία επιγραμματικά. Αυτό που έχει για την ώρα σημασία είναι το ερώτημα, πού ακριβώς θέλουμε να πάμε, ποιό είναι το όραμά μας, πώς σχεδιάζουμε το μέλλον; Έχουμε την συνολική εικόνα μπροστά μας; Από πού ξεκινάμε, από την εγκατάσταση ΧΥΤΑΜ; Μα αυτό θα αναιρούσε όλα τα παραπάνω. Έχουμε κλοτσήσει την καρδάρα, πριν καν αρμέξουμε. Συγκρίναμε λοιπόν τα όποια οφέλη από την δημιουργία ΧΥΤΑΜ με το κόστος ευκαιρίας εναλλακτικών επενδύσεων; Έχουμε ένα συγκεκριμένο αναπτυξιακό μοντέλο στο μυαλό μας ή προχωράμε με «ό,τι μας κάτσει»;

Το έχω ξαναπεί, η λίμνη είναι η δική μας ΑΟΖ, η αδιαμφισβήτητη υφαλοκρηπίδα των Σερβίων και για τις υφαλοκρηπίδες πολεμάς, δεν τις παραχωρείς ούτε τις απαξιώνεις. Τι θα μπορούσε να παραχθεί αύριο σε αυτήν την λίμνη όταν ακριβώς μέσα στον υδροφόρο της ορίζοντα δημιουργείς νεκροταφείο τοξικών αποβλήτων;

Πόσο θα απαξιωθούν τα χωριά μας όταν απαξιωθεί η γεωργία και κτηνοτροφία τους; Και με την ευκαιρία θα το τονίσω πάλι: Tα χωριά του Δήμου Σερβίων είναι Ζωτικός Χώρος κατά Κλαούσεβιτς για τα Σέρβια. Είναι το στρατηγικό βάθος των Σερβίων. Δεν θα δουν ανάπτυξη τα Σέρβια στον αιώνα τον άπαντα αν δεν υπάρξει παράλληλη ανάπτυξη στα χωριά μας. Υπάρχει άμεση γραμμική σχέση ανάμεσα στα δικά μας εισοδήματα με τα εισοδήματα των κοντοχωριανών μας. Άλλοι Δήμοι, δεν έχουν αυτό το εξαιρετικό πλεονέκτημα, δεν έχουν στρατηγικό βάθος. Η σημασία και αυτής της έννοιας θα φανεί στο μέλλον, εύχομαι όχι ως χαμένη ευκαιρία. Θα την καταλάβουμε όταν συνειδητοποιήσαμε την έννοια του λεγόμενου «πολύλειτουργικού μοντέλου ανάπτυξης» (επιστημονικός όρος της αναπτυξιακής οικονομίας). Για την οικονομία του χώρου δεν θα το αναπτύξω τώρα, αλλά σε ένα τέτοιο πολυλειτουργικό μοντέλο του μέλλοντος όπου οι ισορροπίες είναι ευαίσθητες και ο ένας κλάδος μπορεί να συμπαρασύρει τους άλλους, εμείς θα βάλουμε ανάμεσα κι ένα ΧΥΤΑΜ; Ένα τούβλο αν πέσει, πέφτει όλος ο τοίχος.

Συστρατεύομαι λοιπόν, με όλους όσοι έχουν εκφέρει άποψη κατά του ΧΥΤΑΜ και καλώ τους πάντες να πράξουν το ίδιο. Θεωρώ καθήκον μου να αντιδράσω για ένα θέμα, για το οποίο όχι απλά θα έπρεπε να εκφράσουμε την διαφωνία μας, αλλά να είμαστε όλοι στα κάγκελα. Τέτοιου είδους «συζητήσεις» τις στραγγαλίζεις εν τη γενέσει τους. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν θα δεχτώ την μπάλα στην εξέδρα, ότι δηλαδή αυτό είναι μία απόφαση εθνικού, κεντρικού σχεδιασμού και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Ειδικά τότε, (όταν το τονίζουν), να είστε βέβαιοι, ότι μπορούμε. Οι αγώνες δίνονται και στα αλώνια και στα σαλόνια, είτε από δώ είτε στον δρόμο.

Άνθρωποι με θέση ευθύνης στα Σέρβια οφείλουν να ξεκινήσουν εκστρατεία με συλλογή υπογραφών, ενημέρωση και ενεργοποίηση των πολιτών και όχι μόνο του Δήμου μας αλλά και όλων των περιοχών που θα πληγούν. Ενεργοποίηση ειδικά των πολιτών της Θεσσαλονίκης και ενημέρωση της κοινής γνώμης με συνεντεύξεις και αρθρογραφία στα εκεί τοπικά μέσα. Οφείλουν να αποστείλουν εισήγηση στα δημοτικά και περιφερειακά τους συμβούλια και να απαιτήσουν ψήφισμα. Οφείλουν να ενεργοποιήσουν περιβαλλοντικές οργανώσεις, διαμαρτυρίες και συγκεντρώσεις. Να απαιτήσουν περιβαλλοντικές μελέτες τις οποίες και θα αποστείλουν στον αρμόδιο Ευρωπαίο Επίτροπο. Θα έπρεπε να έχει υπάρξει ήδη βουλευτής του νομού μας που να έχει καταθέσει επερώτηση στην Βουλή, όπως και Ευρωβουλευτές.

Αυτά τα όπλα της Δημοκρατίας οφείλουμε να παρατάξουμε σε ομοβροντία πυρών πριν είναι αργά. Η Ιστορία υπάρχει για να μας διδάσκει. Όποιος αγνοεί την Δημοκρατία, στο τέλος υποχωρεί με ταπεινωτικό τρόπο.

Επιμύθιο:
Καλοχαιρέτα τους πεζούς
όταν καβαλικέψεις,
για να σε χαιρετούν κι αυτοί
όταν θα ξεπεζέψεις.
(Κρητική μαντινάδα)

Παραπομπή παλαιότερου άρθρου

https://www.gothess.gr/articles/articles/61339/dimiourgia-xutam-sto-zidani-kai-mi-xeirotera/

http://ai-vres.blogspot.com/2020/12/blog-post_539.html
* Ο Ανδρέας Τσιφτσιάν είναι οικονομολόγος.