Εις Μνήμην - Ο συγκινητικός αποχαιρετισμός του Νίκου Παπανδρέου στον Βαλυράκη

Του Νίκου Α. Παπανδρέου

Στα μέση της δεκαετίας του 2000 δούλευα επαγγελματικά με τον Σήφη Βαλυράκη σε ένα μικρό γραφείο στη Λεωφόρο Συγγρού. Το γραφείο το κοσμούσαν έργα της γυναίκας του της Μίνας και έτσι περιβαλλόμασταν από τα έντονα και ζωντανά χρώματα της τέχνης της. Εκτός από τις συζητήσεις για την δουλειά, ο Σήφης μου έκανε κάτι σαν πολιτικά σεμινάρια, ακούραστος ομιλητής. Έσκυβε πάνω στα λάθη των παλιότερων χρόνων, μου έκανε γόνιμη κριτική στην κυβέρνηση Καραμανλή, και μαζί βρίσκαμε και συγκρίναμε τις πιο τραβηγμένες περιπτώσεις της κρατικής γραφειοκρατίας με δόσεις χιούμορ και απελπισίας.

Εκείνο το βασικό που κράτησα από όλες αυτές τις συζητήσεις είναι πως μετράει κανείς τις επιτυχίες ή τις αποτυχίες της κάθε κυβέρνησης. Το ερώτημα που πρέπει να τίθεται είναι το εξής: κατά πόσο η εκάστοτε κυβέρνηση έχει παραδοθεί στη ροή των γεγονότων, κατά πόσο δηλαδή απορροφάει το σύνολό των δράσεων της η διαχείριση της καθημερινότητας, δηλαδή κινείται στο αυτόματο, χωρίς πρόγραμμα; Αντ’ αυτού, για να πετύχει μια κυβέρνηση, πρέπει να προωθεί συνεχώς το δικό της πρόγραμμα και να διαμορφώνει την ατζέντα, όχι να μετατρέπεται σε διαχειριστή της καθημερινότητας. Μόλις δεις μια κυβέρνηση να παραδίδεται στην διαχείριση της καθημερινότητας, μου έλεγε, να ξέρεις ότι έχει έρθει η αρχή του τέλος. Παράδειγμά προς μίμηση ήταν πάντα ο μέντοράς του και ο πνευματικός του πατέρας ο Ανδρέας.

Βασανίστηκε και φυλακίστηκε στην ΕΑΤ-ΕΣΑ λόγο αντιχουντικής δράσης. Πέτυχε μια κινηματογραφική τύπου απόδραση, αλλά μετά από αρκετές περιπέτειες ξαναπιάστηκε στα σύνορα με την Γιουγκοσλαβία και οδηγήθηκε στη συνέχεια στις φυλακές της Κέρκυρας. Τελικά κατάφερε πάλι να αποδράσει και από εκεί, αυτή τη φορά κολυμπώντας ως την Αλβανία. Αλλά το τότε καθεστώς του Έμβερ Χότζα νόμιζε πως ήταν Έλληνας κατάσκοπος που είχε μπει λαθραία, και του επέβαλε ποινή τριών ετών σε καταναγκαστικά έργα στο στρατόπεδο του Φίερι. Μου είχε δείξει τα σημάδια στα χέρια του, δώρο του Χότζα, όπως έλεγε. «Όταν σε δέρνουν» μου είπε εν είδη μαθήματος, «να προστατεύεις το κεφάλι σου. Εκεί η ζημιά είναι επικίνδυνη». Ο Ανδρέας κινητοποίησε τις επαφές του με το διεθνές Μαοϊκό και φιλοκινεζικό κίνημα (ο Χότζα ήταν θαυμαστής του Μάο) και έτσι ο Σήφης Βαλυράκης αφέθηκε ελεύθερος.

Όταν το 1988 ο Ανδρέας τον τοποθέτησε υφυπουργό Δημόσιας Τάξης, οι Αμερικάνοι θορυβήθηκαν – είχε κυκλοφορήσει το ψέμα από τους πολιτικούς αντίπαλους του ΠΑΣΟΚ ότι ο Σήφης άνηκε στην 17 Νοέμβρη. Μίλησε ο Ανδρέας με τον Αμερικάνο πρέσβη και τον καθησύχασε, λέγοντας του ότι πρέπει να χαίρεται για την τοποθέτησή του Σήφη – «Είναι ο μόνος μου υπουργός που έχει ζήσει στα κελιά του υπαρκτού σοσιαλισμού» του είπε, –«δεν είναι εχθρός σας».

Στην Σουηδία έπιασε δουλειά σε εταιρεία καθαρισμού γραφείων – μαζί με τον αδερφό μου τον Γιώργο. Αγωνιστές σαν τον Σήφη δεν δίσταζαν να δουλέψουν και σε χειρωνακτική εργασία προκειμένου να επιβιώσουν.

Ως υπουργός Δημόσια Τάξης το 1995, ήταν από τους πρώτους που συνέλαβε σχεδόν χίλιους «μπαχαλάκηδες», στο εσωτερικό μάλιστα του Πολυτεχνείου. Δεν περίμενε την άδεια του πρύτανη για να μπει. Έκρινε ότι η βία εντός του χώρου και η ασέβεια των μπαχαλάκηδων προς το άγιο αυτό δημόσιο χώρο έπρεπε να σταματήσει. Η συγκεκριμένη επιχείρηση έγινε χωρίς να ανοίξει μύτη. Ήταν ένας λόγος που πολλές φορές στην επέτειο της 17 Νοέμβρη έβρισκε το αμάξι του καμένο – ένα άνανδρο αντίποινο για την επιτυχία του.

Όλα αυτά μου τα διηγήθηκε σιγά σιγά, χωρίς κομπορρημοσύνες, και μόνο κατόπιν πολλών πιέσεων από εμένα. Δεν ήθελε να μιλάει για τον εαυτό του. Την Μίνα και τα δυο του παιδιά, ναι, την πολιτική ανάλυση, τον Ανδρέα, τα κόμματα, τα διεθνή δρώμενα, ναι. Για τον εαυτό του, όχι.

Έπαυσε να είναι βουλευτής το 2012 αλλά δεν σταμάτησε την παραγωγή ιδεών και προτάσεων. Από τα πολλά κείμενα που μου έστελνε, τα τελευταία του είχαν σχέση με την αυξημένη τουρκική επιθετικότητα. Τον Σεπτέμβρη με τις απειλές της Τουρκίας να έχουν κορυφωθεί, έγραψε ότι η χώρα μας έχει το δικαίωμα «ενεργοποίησης» κανόνων εμπλοκής. Όπως στην προσωπική του ζωή έτσι και στην πολιτική δεν δίσταζε να δώσει την μάχη.

Φυσικό ήταν να του ζητήσω να βαφτίσει τον γιο μας τον Ανδρόνικο. Του είπα θέλω να τον βαφτίσει ο στενός φίλος και συνεργάτης του Ανδρέα, εφόσον ο ίδιος ο Ανδρόνικος δεν είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον παππού του. Ήλπιζα ότι έτσι θα τον χάριζε λίγο από το κουράγιο και ανδρισμό του με το ιδιαίτερο άγγιγμα της αγίας αυτής τελετής.

Έφυγε τόσο ξαφνικά που ακόμη να το συνειδητοποιήσω. Έχω τις κλήσεις του στο κινητό μου και τα πρόσφατα μηνύματα του στο Whats App. Ακούω την ένταση της φωνής του όταν μιλούσε, όπως και την αγανάκτησή του όταν αισθανόταν ότι αδικούσαν οι πολιτικοί αντίπαλοι τον Ανδρέα. Και συμφωνούσε φυσικά με το ότι το κόμμα στο οποίο άνηκε πρέπει να ονομάζεται ΠΑΣΟΚ. Θυμάμαι την προσφώνησή του όταν με παρουσίασε στα Χανιά για να στηρίξει την υποψηφιότητά μου ως Ευρωβουλευτή την άνοιξη του 2019. Όπως απάντησα τότε, τιμή μου που τον γνώρισα, τιμή μου που τον είχα φίλο.

Κλείνω με τα λόγια ενός Χανιώτη μαντιναδόρου:
Πάντα σαφί η σκέψη μας θα είναι εκεί μαζί σου,
και χαραγμένη στο μυαλό κάθε ανάμνηση σου.
Καλοστραθιά κουμπάρε,
η καρδιά μου ταξιδεύει μαζί του

 TA NEA