Σέρβια – Βελβεντό: Εκεί που ο Αλιάκμονας βρίσκει γαλήνη

Από το agropost.gr 31/10/18
Οι πελεκάνοι ξεθάρρεψαν, έγιναν φιλαράκια με τους ψαράδες μπαμ μπαμ. Γέμισε η λίμνη γουλιανούς, πεταλούδες και πρίκια, έχουν όφελος. Το ’74 ξεκίνησε η ιστορία. Ο Αλιάκμονας δεσμεύτηκε στην τεράστια λεκάνη, με ένα φράγμα στο χωριό Πολύφυτο. Ετσι έγινε η λίμνη.
40 χρόνια. Αγνώριστος ο τόπος. Μαζί και η μοίρα του. Από κοιλάδα λίμνη, και οι αγρότες άφησαν τις αξίνες κι έπιασαν τα δίχτυα, εμπλουτίστηκαν τα νερά με γόνους, βγαίνουν τώρα τα τελάρα φίσκα. Οχι πως άφησαν τη γη. Ονομαστά σταφύλια δίνουν κρασί εκλεκτό και το καλοκαίρι μοσχοβολά ο τόπος από τα πιο νόστιμα ροδάκινα της Ελλάδας.

Της ΔΕΗ είναι η λίμνη. 400 εκατομμύρια κιλοβατώρες τον χρόνο παράγει ο υδροηλεκτρικός σταθμός, λες για να πάρει άφεση για τους γειτονικούς ΑΗΣ. Σε αντιδιαστολή με τα λιγνιτωρυχεία απλώνει εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά νερό για πότισμα και ενέργεια, για να ‘χει να χορταίνει
και το μάτι ομορφιά κι αντανακλάσεις, να ‘χουν κι οι δραστήριοι τύποι πεδίο δράσης.
Γιατί πρόλαβε και εξελίχθηκε και σε νούμερο ένα λίμνη για σκι και κωπηλασία, βλέπεις. Θα σ’ τα πει όλα ο δραστήριος ναυτικός όμιλος Κοζάνης. Εχει στήσει το τσαρδάκι του πλάι στη λίμνη και στη μαρίνα και συμβάλλει τα μέγιστα στην ανάδειξη του τόπου.
Μαζεύτηκε έτσι κόσμος. Μαζεύτηκαν και πουλιά. Καθαρά νερά, άφθονη τροφή κι ένα απίθανο φυσικό περιβάλλον τριγύρω. Τι άλλο να ζητήσουν; Τα πουλιά. Οι άνθρωποι θέλουν πάντα κάτι περισσότερο. Το έχουν. Ενα βουνό θαύμα κατ ‘αρχάς, τα Πιέρια. Να δεις δάση εκεί πάνω, οξιές, καστανιές, έλατα, πλατάνια, να δεις καταρράκτες και ρεματιές να λες πού κρύβονταν τέτοια βουνά τόσα χρόνια…
Εχουν και μπόλικη ιστορία και γεωλογικά φαινόμενα και τα απαιτούμενα αξιοθέατα σε περίπτωση που η φύση δεν θεωρείται αρκετή. Εχουν και τα χωριά. Χωριά – «ορεινά καταφύγια» με λίγους κατοίκους και μπόλικη ατμόσφαιρα ή χωριά – παραλίμνια, ολοζώντανα. Γιατί οι άνθρωποι δεν φεύγουν από εδώ, ίσα ίσα έρχονται.
Και γιατί να φύγουν; Ετούτοι έχουν 74 τετραγωνικά χιλιόμετρα λίμνη για να ψαρεύουν ή να αθλούνται, έχουν τα χωράφια, έχουν τα βουνά, έχουν κέφι για δουλειά και όρεξη να διαφυλάξουν τον τόπο και τις παραδόσεις του, είναι και σε απόσταση μόλις 20-30 χλμ. από την Κοζάνη. Εσύ θα ‘φευγες ή… θα έρθεις;

Ο Μιστράς της Μακεδονίας

Σέρβια λέει θα πει φύλακες, από το λατινικό servus που σημαίνει φυλάττω. Ποιος φυλάει και τι θα το καταλάβεις πολύ πριν φτάσεις στο διοικητικό κέντρο της περιοχής. Η σπουδαία καστροπολιτεία, από τις ελάχιστες της Ελλάδας, κρέμεται στον λόφο από τον 6ο – 7ο αιώνα (επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού ή Ηρακλείου) κι εποπτεύει τα πάντα. Τα πάντα όμως. Λίμνη, κωμόπολη, φαράγγια. Αυτό θα πει στρατηγικό σημείο. Και σε ένα σημαντικό πέρασμα βέβαια. Από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία.
Επισκοπή από τον 9ο αιώνα, ο Μιστράς της Μακεδονίας, όπως αποκαλείται, πέρασε από χέρια Βυζαντινών, Βουλγάρων, Φράγκων, Σέρβων και Τούρκων και χωριζόταν στην Κάτω, την Ανω Πόλη και την Ακρόπολη.
Ιχνη τειχών, σπιτιών και υδραγωγείων, οι ναοί των Αγίων Θεοδώρων και των Αγίων Αναργύρων, κατανυκτικές σπηλαιοεκκλησιές, παρασύρουν σε ένα ταξίδι στον χρόνο, ωστόσο τις εντυπώσεις κλέβει η Βασιλική των Κατηχούμενων ή Σαράντα πόρτες, ο επισκοπικός ναός που παρά την ερειπιώδη του μορφή διατηρεί σπαράγματα τοιχογραφιών.

Ενα από τα ωραιότερα σπίτια του Βελβεντού

Τα πάντα είναι σε φάση αναστήλωσης και ανάδειξης και συνδέονται με έναν πλακόστρωτο περίπατο ιδιαίτερα απολαυστικό. Είναι που περνάς και πλάι από το περίφημο φαράγγι των Σερβίων. Εδώ να δεις ομορφιά. Υψώνονται τα βράχια επιβλητικά και παίρνουν μορφές αλλόκοτες. Παίρνουν και ονόματα· «Μαρμαρωμένος βασιλιάς», «αρκούδα», «μαρμαρωμένος δεσπότης»… Ευτυχώς που έχουν διαμορφώσει μια μικρή διαδρομή κατά μήκος του, αλλιώς δεν πλησίαζες ούτε για πλάκα. Εκτός κι αν ήσουν αναρριχητής.
Κεντρικότατα τα Σέρβια και πολλές οι επιλογές. Από εδώ μπορείς να κινηθείς νότια. Να πας στην Καστανιά, να δεις το γεφύρι και το λαογραφικό της μουσείο. Να εντοπίσεις την Παλιά Λάβα, το χωριό – φάντασμα που εγκαταλείφθηκε όταν το έδαφος άρχισε να υποχωρεί εξαιτίας του λατομείου της ΛΑΡΚΟ, το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου Σιάπκας μέσα στο δάσος, να πλησιάσεις τον Μικρόβαλτο και τον Τρανόβαλτο περνώντας από τα χωράφια του περίφημου κρόκου.
Αλλά προς τα εδώ θα έρθεις κυρίως για τα μπουχάρια μεταξύ Μικρόβαλτου και Λιβαδερού. Τα παρομοίασαν με το Grand Canyon και με τις «νεραϊδοκαμινάδες» της Καππαδοκίας, κι η αλήθεια είναι πως τέτοιο πράγμα δεν συναντάς αλλού στην Ελλάδα. Σαν πέτρινα μανιτάρια τα μπουχάρια (σημαίνει καμινάδες στην τοπική διάλεκτο), σαν πυραμίδες τα νοχτάρια, σε κάθε περίπτωση ένα εντυπωσιακό τοπίο και ένα καπρίτσιο του πετρώματος που σμίλεψε το νερό της βροχής και έχει μετατραπεί σε γεωπάρκο.

Ροδάκινα κι ελιές

4.000 άνθρωποι ζουν εδώ, μα οι κάτοικοί του επιμένουν να το λένε… χωριό. Κι αλήθεια ατμόσφαιρα χωριού αποπνέει το Βελβεντό. Με τα χαμηλά, ωραία του σπίτια, κάποια από τα οποία μακεδονίτικα, με τα πλακόστρωτά του, την πλατεία του και μια φύση γύρω του εκπληκτική. Και με τα χωράφια βέβαια μοιρασμένα σε αμπέλια, βραβευμένα ροδάκινα και μήλα.
Δύο συνεταιρισμοί αναλαμβάνουν την καλλιέργεια και διανομή των φρούτων και 3 οινοποιεία την οινική παράδοση. Αλλος θα σου πει για τις τουλούμπες Ζάνδε, άλλος για τον γυναικείο συνεταιρισμό, άλλος θα υπερηφανευτεί για τον Βελβεντιώτη πολεοδόμο της Αθήνας, Σταμάτη Κλεάνθη, όλοι όμως θα σου υποδείξουν τον βυζαντινό ναό του Αγ. Μηνά στην είσοδο του χωριού κι εκείνον του Αγ.Νικολάου πιο δίπλα.
Καλό είναι να μπεις στο εσωτερικό του για να δεις το παλαιότερο, όπως λέγεται, χρονολογημένο τέμπλο της Ελλάδας μα κι αν μείνεις απ’ έξω πάλι θα εντυπωσιαστείς, καθώς και οι εξωτερικοί τοίχοι είναι κατάγραφοι!

Στην εκκλησία της Κοιμήσεως των αρχών του 19ου αιώνα όμως να στήσεις καρτέρι στον παπα-Δημήτρη για να μπεις και μέσα.Ενα επίθετο μόνο της ταιριάζει: μεγαλοπρεπής. Τεραστίων διαστάσεων τέμπλο, κίονες και κιονόκρανα, έντονα χρώματα και σημαντικά κειμήλια.