Σημαντικά ευρήματα απο τις σωστικές ανασκαφές της ΕΦΑ Κοζάνης

Σημαντικά ευρήματα, για την ιστορία του τόπου, φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στις εκτεταμένες ή πιο περιορισμένης έκτασης σωστικές ανασκαφές που, από τις αρχές Ιουνίου 2018, διενεργεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης στις κοιλάδες της Κίτρινης Λίμνης και του μέσου ρου του Αλιάκμονα. Οι ανασκαφές, που είναι σε εξέλιξη,

πραγματοποιούνται στο πλαίσιο «Μεγάλων Δημοσίων Έργων»,
αλλά και του ετήσιου σωστικού έργου της Εφορείας. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι σήμερα αποκαλύφθηκαν:
Στην Κίτρινη Λίμνη (πρώην έλος Σαριγκιόλ), στις περιοχές επέκτασης των λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ Α.Ε., στις κοινότητες Μαυροπηγής και Κλείτου ήρθαν στο φως:
Στο ορυχείο Μαυροπηγής, σε δύο θέσεις της κοινότητας, δύο αγροικίες των ελληνιστικών χρόνων και ισάριθμοι οικισμοί της πρώιμης εποχής σιδήρου. Χώροι αποθήκευσης της τροφής, με μεγάλους πίθους, χώροι μαγειρέματος, λιθόστρωτοι χώροι και πλούσια κινητά ευρήματα (αγγεία, μεταλλικά αντικείμενα, νομίσματα, πήλινη σφραγίδα και άλλα) αποτελούν τα ευρήματα.
Στο ορυχείο Νοτίου Πεδίου, στη θέση Κρυόβρυση Κλείτου, είναι σε εξέλιξη η ανασκαφική διερεύνηση ενός προϊστορικού οικισμού, με κατοίκηση στην αρχαιότερη και νεότερη/τελική νεολιθική περίοδο, καθώς και στην πρώιμη και ύστερη εποχή χαλκού. Λάκκοι διάφορων χρήσεων, τάφροι που οριοθετούν τον οικισμό ή τμήματά του, και οικιστικές επιχώσεις με πλούσια κινητά ευρήματα (αγγεία, όστρακα, οστά μεγάλων ζώων και ταφή ζώου - κυνοειδούς, λίθινα εργαλεία, πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια και  άλλα) αποτελούν τα κύρια ευρήματα.
Στην ίδια θέση αποκαλύπτονται επίσης κατάλοιπα οικισμού των ελληνιστικών χρόνων. Αξιοσημείωτα ευρήματα της περιόδου αποτελούν οι κλίβανοι που αποκαλύφθηκαν συγκεντρωμένοι σε μια περιοχή, αλλά και μία μαρμάρινη, ενεπίγραφη στήλη με παράσταση ταύρου, αναθηματική στο θεό Ποσειδώνα και τη γυναίκα του Αμφιτρίτη, που υποδηλώνει τη λατρεία τους στην ελώδη αυτή περιοχή. Πλούσια, αλλά διαταραγμένα από την άροση και την διάνοιξη κατά τη δεκαετία του ’50 αποστραγγιστικών καναλιών, είναι τα κινητά ευρήματα, ανάμεσά τους πολλά σπασμένα αγγεία και αργυρό νόμισμα Αλεξάνδρου.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι ο εντοπισμός κάτω από την πηλώδη επιφάνεια ίδρυσης του οικισμού της αρχαιότερης νεολιθικής περιόδου μιας υπαίθριας προνεολιθικής εγκατάστασης, η οποία χαρακτηρίζεται από συγκεντρώσεις οστών ζώων - κατάλοιπα διατροφής, και εκατοντάδες εργαλεία, απολεπίσματα και πυρήνες πυριτόλιθου, κατάλοιπα επιτόπιας επεξεργασίας του υλικού. Η εγκατάσταση, που χωροθετείται πάνω σε παλιότερο ρέμα, υποδηλώνοντας διαφοροποιημένο φυσικό περιβάλλον, είναι η πρώτη που εντοπίζεται και διερευνάται ανασκαφικά στο νομό Κοζάνης.   
Στα όρια του εκτεταμένου αυτού και ιδιαίτερα σημαντικού αρχαιολογικού χώρου, ανασκάφηκε μικρή συστάδα τάφων της ύστερης εποχής χαλκού, με πλούσια κτερίσματα, κυρίως πήλινα αγγεία. Οι τάφοι ήταν καλυμμένοι με λιθοσωρό, ενώ ο ένας εκ των δύο, ο πλουσιότερα κτερισμένος (και με χρυσά κοσμήματα), βρέθηκε διαταραγμένος. Σε όμορη θέση ανασκάπτεται επίσης οικισμός της ύστερης εποχής χαλκού.
Στην κοιλάδα του μέσου ρου του Αλιάκμονα, στα Σέρβια, στην περιοχή της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου, ανασκάπτεται εκτεταμένο νεκροταφείο με χρήση στην ελληνιστική και υστερορωμαϊκή περίοδο. Οι τάφοι είναι λακκοειδείς με καλυπτήριες πλάκες, ενώ πολλοί από αυτούς είναι διαβρωμένοι από τα νερά της λίμνης. Ορισμένοι φέρουν κτερίσματα.
Στην κοινότητα Προσηλίου, στο ορυχείο της Μ.Ε.Τ.Ε. Α.Ε., διερευνήθηκε τμήμα νεκροταφείου ρωμαϊκών χρόνων, κατάλοιπα λιθόκτιστου κτηρίου της υστερορωμαϊκής περιόδου και επιχώσεις μικρού οικισμού της πρώιμης εποχής σιδήρου, ενώ είναι σε εξέλιξη η ανασκαφή μικρής έκτασης νεολιθικού οικισμού.          
Διεύθυνση ανασκαφών: Αρετή Χονδρογιάννη – Μετόκη, Δρ Αρχαιολόγος,  Προϊσταμένη ΕΦΑ Κοζάνης