Ολοκαύτωμα 1943 - Επέτειος 2014 (πολλές φωτογραφίες)

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώνστα

Με την ευχή του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλου, τη συμμετοχή του λαού, των τοπικών Αρχών, των εκπροσώπων της Εθνικής Αντίστασης, της Παιδείας και μαθητών των σχολείων, πραγματοποιήθηκε (14-12-2014) λειτουργικά η ιερή μνήμη του Ολοκαυτώματος 1943 των χωριών των Πιερίων, Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου και Αγίας Κυριακής με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας και Μνημοσύνου (με την προσθήκη και των φονευθέντων Βελβεντινών από τα στρατεύματα Κατοχής κατά τη διάρκειά της) στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού.

Παρόντες στη Θεία Λειτουργία και στην εκδήλωση Μνήμης ο κ. Κυριάκος Ιωαννίδης που εκπροσώπησε τον Περιφερειάρχη Δυτικής Μακεδονίας κ. Θεόδωρο Καρυπίδη, ο Δήμαρχος Σερβίων-Βελβεντού κ. Αθανάσιος Κοσματόπουλος, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Ζήνων Παπαδημητρίου, ο Αντιδήμαρχος κ. Νικόλαος Τέτος, ο Πρόεδρος της Δημοτικής Κοινότητας Βελβεντού κ. Δημήτριος Πιτσιάβας, η Πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Πολυφύτου κ. Εριφύλη Φουντούλη και ο πρώην Βουλευτής κ. Γιάννης Βλατής. 

Ακολούθησε η κατάθεση στεφάνων από τις Αρχές του τόπου και από την τοπική Εθνική Αντίσταση (που την εκπροσώπησε ο κ. Ιωάννης Στεργιόπουλος) στο κοινό Μνημείο της πλατείας, κάτω από την πανέμορφη ανθισμένη λικιδάμβαρη, η σιγή ενός λεπτού κι η ψαλμώδηση του Εθνικού μας Ύμνου. Και στο τέλος η δεξίωση με κέρασμα νηστήσιμο (καφές-κουλουράκι) στο Αρχονταρίκι του Ναού.  

Στο Αναλόγιο έψαλαν σε ήχο Β’, οι ψάλτες, Γιάννης Τζινίκος, Γιάννης Παπαγόρας, Γιώργος Καραγιάννης και η Δήμητρα Κίτση-Βαλωμά.

Τα Σχολεία μας εκπροσώπησαν η κ. Άννα Στεργίου διευθύντρια και ο κ. Λάμπρος Κουτσιούκης υποδιευθυντής του Δημ. Σχολείου Βελβεντού, η κ. Άσπα Παπαμίχου διευθύντρια του 2^ου Νηπιαγωγείου Βελβεντού και οι δασκάλες του σχολείου μας κ. Άννα Γεωργάκη και κ. Μαρία Στεφάνου.  

Στην εκδήλωση παρέστη κι ο μορφωτικός σύλλογος Παλαιογρατσανιτών ‘’Η Γρατσάνη’’.

Κείμενα ανέγνωσαν (και συγκίνησαν το εκκλησίασμα) οι μαθήτριες του Λυκείου Βελβεντού Ροδούλα Καρδάκου και Μαρία Ματοπούλου. Ποίημα του Γιάννη Παπαγόρα διάβασε με πολύ καλή άρθρωση ο μαθητής του Δημοτικού Λεωνίδας Ματόπουλος. Διακόνησαν ο Ευθύμης Καραγκιώζης και η Ιωάννα Δ. Στεφάνου.

Ευχαριστίες στους κηπουρούς Γιάννη Δ. Ζανδέ και Λάμπρο Ι. Κοσμά.

Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία που ελέχθη στο Ναό από τον Εφημέριο με την παρεμβολή των μαθητριών του Λυκείου, Ροδούλας και Μαρίας, στην ανάγνωση των ονομάτων των φονευθέντων.

ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ 1943 – ΕΠΕΤΕΙΟΣ 2014 ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ.

Στο βιβλίο της Ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού, στο κεφάλαιο 44, με τίτλο: ‘’Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές’’ (σ. 241-242) διαβάζουμε: ‘’Οι Γερμανοί, όταν κατέλαβαν την Ελλάδα, παραχώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους. Την υπόλοιπη χώρα τη μοίρασαν με τους Ιταλούς. Έτσι, για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής. Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό. Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα…Παράλληλα, άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά… Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία: φυλάκιζαν, βασάνιζαν, κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά, όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο…’’. (ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ, ΟΕΔΒ, 2005)

Στη φράση του βιβλίου: ‘’Οι Γερμανοί έκαιγαν ολόκληρα χωριά, όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο’’, προτείνουμε στους συγγραφείς του σχολικού βιβλίου να προσθέσουν: ‘’το Παλαιογράτσανο, το Καταφύγι και τη Σκούλιαρη’’. Και να γιατί.

Το Δεκέμβριο του 1943 (από τη 12η Δεκεμβρίου και εξής) τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής μπήκαν απρόσκλητα (σάμπως στη χώρα μας πώς μπήκαν: με έπαρση, αυθάδεια και αναίδεια) στα τρία ορεινά χωριά των Πιερίων, Παλαιογράτσανο, Καταφύγι και Αγία Κυριακή (προφανώς στο πλαίσιο των ‘’αντιποίνων’’) και έσπειραν το θάνατο.   

Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία και σπίτια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών: γιαγιάδες που κείτονταν ανάπηρες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους. Έκαψαν μαντριά με τα πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο.

13 άνθρωποι στο  Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι και 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη), συνολικά 42, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.

ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ: 13 ΘΥΜΑΤΑ.

Νικόλαος Νικόπουλος, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.

Ασιμήνα Στεφάνου, κάηκε ζωντανή μέσα στο σπίτι της.

Γεώργιος Γεργούλας, κάηκε ζωντανός μέσα στο σπίτι του.

Κωνσταντίνος Ζέρβας, τον πυροβόλησαν στο δρόμο.

Δημήτριος Χριστοδούλου, τον πυροβόλησαν στο δρόμο.

Αικατερίνη Ρήγα, την πυροβόλησαν στο δρόμο.

Μαρία Ματοπούλου, την πυροβόλησαν στο δρόμο.

Δημήτριος Στεφάνου, τον εκτέλεσαν στη θέση του παιδιού του. Οι  Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του. Τον πήγαν για εκτέλεση. Ο πατέρας παρακάλεσε να αντικαταστήσει το παιδί του. Συμφώνησαν. Ελευθέρωσαν το γιο. Εκτέλεσαν τον πατέρα..

Λάμπρος Κουτσιούκης, τον εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.

Ελένη Στεργιοπούλου, την εκτέλεσαν κοντά στο Ρύμνιο.

Ελένη Ματοπούλου, την εκτέλεσαν στα Κάτω Αλώνια.

Ιωάννης Ματόπουλος. Του κάψανε μαντρί και πρόβατα. Του βοσκού, του ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. Έπεσε κάτω και πέθανε ακαριαία.

Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών, ξεπάγιασε και πέθανε στον Αη-Γιάννη.

 Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.

ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ: 22 ΘΥΜΑΤΑ

Ιωάννης Τάτσης, ετών 22, τον ‘’γάζωσαν’’ στο καραούλι που φύλαγε.

Παύλος Μιρλιαούντας, τον κρέμασαν και μετά τον έκαψαν.

Ιωάννης Τζιόκας, τον πυροβόλησαν μέσα στο σπίτι του.

Μαρία Παπλιόρη, γιαγιά κατάκοιτη στο κρεβάτι, την πυροβόλησαν στο κεφάλι εξ επαφής.

Αγνή Γκάτζιου, την πυροβόλησαν.

Δημήτριος Βλαχοδήμος, τον πυροβόλησαν.

Αικτατερίνη Φίτσιου, την πυροβόλησαν στο δρόμο.

Αικατερίνη Γκουτζιάνα, την πυροβόλησαν.

Αριστείδης Τσιουπλής, τον πυροβόλησαν.

Ευθαλία Ζουζό, την έκαψαν ζωντανή, αφού την τύλιξαν με άχυρα.

Αικατερίνη Ζουζό, την πυροβόλησαν.

Γρηγόριος Τσιτσιάνης, τον πυροβόλησαν.

Ευάγγελος Καράς, τον πυροβόλησαν.

Αστέριος Βαρβαρέζος, τον πυροβόλησαν.

Αικατερίνη Βαρβαρέζου, την πυροβόλησαν.

Αστέριος Τσιάτσιος, τον πυροβόλησαν.

Αικατερίνη Ψαροδήμου, την πυροβόλησαν.

Ευγενία Ζαραμπούκα, την πυροβόλησαν.

Δημήτριος Γκουτζιομπίνης, τον πυροβόλησαν.

Γιάννω Καραλέκα, την πυροβόλησαν.

Ευφροσύνη Δανιήλ, την πυροβόλησαν.

Ευάγγελος Τσιώτσιος, τον πυροβόλησαν.

Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου κατέγραψε ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Ι. Τζινίκο (Μπάιο), τη Μαριάνθη Καρασίμου, την Ερμιόνη Τσακνάκη και την Ευθαλία Λιάλιου.  

ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (ΣΚΟΥΛΙΑΡΗΣ): 7 ΘΥΜΑΤΑ. 

Μαρία Ρήγα, την πυροβόλησαν ενώ κουβαλούσε ψωμιά.

Θωμάς Γκαρμπούνης, πατέρας του Δημητρίου, τον πυροβόλησαν.

Δημήτριος Γκαρμπούνης του Θωμά, τον πυροβόλησαν.

Γεώργιος Μίχος, τον πυροβόλησαν.

Ευθύμιος Σεραφείμ, τον πυροβόλησαν.

Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου, την πυροβόλησαν στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε. 

Απόστολος Ανδρεόπουλος, τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.

Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.

ΒΕΛΒΕΝΤΟ: Εκτελέστηκαν από τα στρατεύματα Κατοχής.

Δημήτριος Μπαχτσές του Νικολάου, ετών 44. (Πληροφορία Γαλάτειας Μπαχτσέ)

Γεώργιος Μπαλάνης, και ο

Μάρκος Σαμαράς. Εκτελέστηκαν στο προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού.

Ζήνων Τζατζάρης,

Αντώνιος Καραδήμος,

Ελευθέριος Μαργαρίτης,

Γεώργιος Κακούλης, και ο

Χριστόδουλος Μαρκάλας. Εκτελέστηκαν στην παλιά Γέφυρα του Αλιάκμονα στη Νεράιδα.

Γεώργιος Χατζηιωάννου ή Μπαχασιώτας.

Περικλής Λάπας, πατέρας του Ευθυμίου

Ευθύμιος Λάπας του Περικλή. Εκτελέστηκαν στην περιοχή Προύτσιαβο.

Ζορμπάς. Το μικρό του όνομα δεν μας δόθηκε. 

Αδερφοί Μπουντιό. Δύο. Τα μικρά ονόματά τους δεν μας δόθηκαν. Εκτελέστηκαν σε ύψωμα κοντά στην εκκλησία Παναγία της Κοζάνης.

Στάμκος Κλίγκος: Τον βασάνισαν σκληρά και τον κρέμασαν σ’ ένα από τα πλατάνια στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού. Αυτόπτης μάρτυρας ο Γρηγόριος Φωκίδης.

Τα στοιχεία για το Βελβεντό δόθηκαν στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τον Μάρκο Μπαλάνη, (10-12-2005), ο οποίος τα κατέγραψε από τον Μάρκο Σιώμο, 90 ετών και την Άννα Μπαλάνη 93 ετών (Οκτώβριος 2005).  

Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΑΣ.

Στη μνήμη των νεκρών, των καμένων ναών, σχολείων και σπιτιών, στη μνήμη των αποκαΐδιων, του αίματος που πότισε το χώμα των Πιερίων και της οσμής της καμένης σάρκας, στη μνήμη του ξεσπιτωμού των επιζησάντων, η Ιστορία οφείλει να προσθέσει στα σχολικά βιβλία, πλάι στα Καλάβρυτα και το Δίστομο: το Παλαιογράτσανο, το Καταφύγι και την Αγία Κυριακή-τα πυρπολημένα χωριά των Πιερίων ορέων.

Υποβάλλουμε την πρότασή μας: Στην Ιερά Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης, στους Βουλευτές της Π.Ε. Κοζάνης, στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στο Δήμο Σερβίων-Βελβεντού, στις Διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Κοζάνης διά τα κατ’ αυτούς περαιτέρω: την προώθηση του τοπικού Ολοκαυτώματος, στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, για την επίσημη συμπερίληψή του στα άλλα Ολοκαυτώματα και στα βιβλία της ιστορίας των σχολείων, τη συμμετοχή και του τοπικού ολοκαυτώματος στις δίκαιες διεκδικήσεις των αντιστασιακών οργανώσεων και του ελληνικού κράτους από το σημερινό γερμανικό. Αρκετά καθυστερήσαμε. Το δικαιούνται οι νεκροί. Ας μην ολιγωρούμε άλλο. 

Αιωνία η μνήμη τους, εν τω αναστάντι εκ των νεκρών, Ιησού Χριστώ, τω Κυρίω και Θεώ ημών, ω η δόξα και το κράτος εις τους αιώνας. Αμήν.

Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Ι. Κώστας.

Εφημέριος του Ιερού Ναού Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού.

παπαδάσκαλος (14-12-2014)