Θεατρικό του Θανάση Καλλιανιώτη για τα 100 χρόνια του Δημοτικού Σχολείου Χαρίσιος Μούκας.

Να τους πατήσουμε με το πνεύμα των προγόνων μας

(Η οικοδόμηση του Παρθεναγωγείου Κοζάνης το 1911)

Λεπτομέρεια από την παράσταση

Θεατρικό έργο δύο πράξεων, προσαρμοσμένο για 11 ρόλους (ένας της αφηγήτριας), οι οποίοι ορίστηκαν δια κλήρου.

Αρχική σύνταξη από τον Θανάση Καλλιανιώτη. Επεξεργασία και τελική μορφή του σεναρίου, ομού και της σκηνοθεσίας, από τους συμμετέχοντες μαθητές της ΣΤ1 του Δ.Σ. Χαρίσιος Μούκας Κοζάνης Από τους ίδιους παίχτηκε το απόγευμα της 3^ης Δεκεμβρίου 2014 στο αμφιθέατρο της Λέσχης Αξιωματικών Φρουράς Κοζάνης στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια του ειρημένου Σχολείου.

Στον εμπλουτισμό της σκηνής προσέφεραν την αρωγή τους οι μαθητές, ο Γεώργιος Παλιούρας και η Ιωάννα Νεβεσκιώτη.

ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ

Η πρώτη σκηνή περιλαμβάνει μια συζήτηση στον οντά του μουχτάρη (σήμερα λέγεται δήμαρχος) Κοζάνης σχετικά με την οικοδόμηση του Παρθεναγωγείου, του σημερινού δηλαδή Σχολείου μας. Παρόντες ο ίδιος, η οικογένειά του (γυναίκα, κόρη και γιος), ένας αζάς (σήμερα λέγεται δημοτικός σύμβουλος) κι ένας δάσκαλος.

Στη σκηνή αυτή περιγράφονται όψεις του ιστορικού πλαισίου κι επίσης εγκιβωτίζονται διάφοροι προβληματισμοί, παλιοί και νέοι: η οικονομική κατάσταση. Η χωρική, κοινωνική και μορφωτική διαφορά. Το κλίμα. Η αλλόφωνη διοίκηση. Η απόσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης. Ο ευεργετισμός. Η εμπορική ρωμαλεότητα ιδιωτών. Η αστυφιλία. Η σύγκρουση του παλιού με το νέο.

ΣΚΗΝΗ ΠΡΩΤΗ

6 πρόσωπα: Μουχτάρης, Αζάς, γυναίκα του πρώτου, κόρη του, γιος του και δάσκαλος. Καθισμένοι όλοι σε σκαμνιά γύρω από τον σοφρά. Κοζάνη, παλιός νοντάς. Καθισμένοι όλοι εκτός της γυναίκας που έρχεται μετά.

ΜΟΥΧΤΑΡΗΣ. (με κοστούμι και μουστάκι). Γυναίκα, φέρε μας ακόμα μερικούς καφέδες, έχουμε σκοτούρες τελευταία!

ΓΥΝΑΙΚΑ. (με παραδοσιακή φορεσιά. Έρχεται στη σκηνή και μένει). Παρ’ τον και πιες. Τι σε βασανίζει και δε μιλάς;

ΜΟΥΧΤΑΡΗΣ. Να, είπαμε να φτιάξουμε ένα καινούργιο Σχολειό μόνο για κορίτσια.

ΓΥΝΑΙΚΑ. Και πού θα βρήτε λεφτά; Συνέχεια σας ακούω να λέτε πως το κοινοτικό ταμείο είναι άδειο. Κι αν τα βρήτε, πού θα το χτίσετε;

ΚΟΡΗ. (με παραδοσιακά ρούχα) Να μην το χτίσουν μακριά από την πλατεία. Γιατί αν το φκιάξουν παραόξω, πώς θα πάμε εμείς εκεί πέρα τόσο δρόμο; Παγωνιά, σκοτάδι…

ΓΥΝΑΙΚΑ. Σιγά, μα κόρη μ΄! Σε πειράζει, αν περπατήσεις και λίγο; Δεν σε φτάνει εδώ μέσα στο σπίτι που ανεβοκατεβαίνεις τις σκάλες από το υπόγειο ως εδώ τον οντά; Στο κρύο συνηθισμένοι είμαστε και στο σκοτάδι επίσης.

ΚΟΡΗ. Δεν είναι αυτό, μάνα. Είπα για παγωνιά και σκοτάδι με άλλη έννοια. Ξεχνάς ότι δεν είμαστε ακόμα ελεύθεροι και το σκοτάδι και η παγωνιά ακόμα κυριαρχεί. Οι Τούρκοι όσο περνάει ο καιρός έρχονται όλο και περισσότεροι στην πόλη μας!

ΜΟΥΧΤΑΡΗΣ. Αφήστε εσείς τα πολλά λόγια για σκοτάδια και παγωνιές. Αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Στο μακρινό ίσως μέλλον έρθουν πάλι, αλλά τι μας νοιάζει τώρα εμάς; Έλα, δάσκαλε, διάβασε αυτό το γράμμα που μας ήρθε από την Πόλη. Δεν ξέρω γράμματα, δε χρειάζονταν όλα τα χρόνια στη δουλειά μας και ούτε πρόκειται να χρειαστούν! Για μας τα λόγια είναι αρκετά.

ΓΙΟΣ. (με κοστούμι). Τα λόγια είναι αρκετά, ναι. Αφού ό,τι και να πεις, εύκολα το αρνείσαι. Ενώ τα γραπτά μένουν. Αλλά θα πείτε, τα γραπτά μένουν, αλλά αν τα σκεπάσεις με λέξεις όπως εθνική ανάγκη, καμένη γη, κοινωνική σωτηρία και συμφωνούν με σένα όλοι που θέλουν να πάρουν τη θέση σου, κανένα πρόβλημα!

ΓΥΝΑΙΚΑ. Τι μουρμουρίζεις πάλι εσύ; Σε σπουδάζουμε για να λες μυστήρια πράγματα; Πού τα μαθαίνεις αυτά; Πάντως όχι εδώ στην Κόζιανη. Δεν υπάρχουν κι ούτε θα υπάρξουν εδώ αντιεξουσιασταί!

ΓΙΟΣ. Καρλ Μαρξ, μάνα! Για μια αδιατάρακτα ειρηνική, αταξική κοινωνία, χωρίς κράτος, από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητες του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του…

ΑΖΑΣ. (με κοστούμι και μουστάκι) Σταματήστε, να ακούσουμε το δάσκαλο κι αφήστε τις θεωρίες για ειρηνικές αταξικές κοινωνίες. Ποτέ δεν πρόκειται να γίνουν πραγματικότητα. Αυτά είναι λόγια, μόνο λόγια ονειροπόλων!

ΔΑΣΚΑΛΟΣ. (με κοστούμι και μουστάκι. Σηκώνεται όρθιος και διαβάζει την επιστολή). Αγαπητοί κοτζαμπάσηδες. Σας πληροφορώ πως ο Χαρίσιος Μούκας, μεγαλέμπορος στη Σιάπτσια της Σερβίας, γεννηθείς στην Κόζιανη της Μακεδονίας το 1828, στη διαθήκη του άφησε στη γενέτειρά του δύο σπίτια των 25 χιλιάδων δραχμών και χίλια εικοσόφραγκα, για να τα φτιάξουν σχολεία.

ΚΟΡΗ. Άκουσα για την οικογένεια Μούκα. Ήρθαν από την Ήπειρο εδώ παλιότερα. Έχουν συγγενείς στην Κλεισούρα της Καστοριάς. Λόγω μακροχρόνιας παράδοσης στην οικογένεια ήξερε από μικρός για μεταφορές κι εμπόρια. Χωρίς τους μεταφορείς της η Κόζιανη, θα ήταν σήμερα ένα άσημο χωριό στη σκιά των Σερβίων, του Βελβεντού και της Κάλιανης!

ΔΑΣΚΑΛΟΣ. Πράγματι έτσι είναι. Και το σπίτι του Καρατζέτζου που αγόρασε ο Μούκας, ανήκε πρώτα στον Τράντα, μεγαλοτσέλιγκα, που ήρθε από το Χτένι εδώ στην Κόζιανη με 200 οικογένειες.

ΓΙΟΣ. Τράντος, δάσκαλε, λεγόταν! Θα είχε χειμαδιά στο Χτένι, όπου τους κρύους αλλού μήνες έχει ζέστα, ενώ το καλοκαίρι θα βοσκούσε στην Πίνδο. 200 οικογένειες; Μάλλον πολλές λες, αφού τόσες δεν έχει ούτε η Κόζιανη σήμερα!

ΔΑΣΚΑΛΟΣ. Χμ, ο νεαρός έμπλεξε με τη βαθιά γνώση. Σε τέτοιες περιπτώσεις μόνον οι λίγοι που ξέρουν θα σε επαινούν, οι πολλοί θα αδιαφορούν, αν δεν σε διαβάλλουν κιόλας ορισμένοι από αυτούς!

ΑΖΑΣ. Ας τα αφήσουμε αυτά τώρα. Αύριο θα έρθει εδώ ένας αρχιτέκτονας από τη Θεσσαλονίκη να μας πει τι θέλει και πως θα φτιάξει το Σχολείο. (Αποχωρούν και κλείνει η αυλαία)

ΑΦΗΓΗΤΡΙΑ

Η δεύτερη σκηνή διαδραματίζεται στο Επισκοπείο. Τα πρόσωπα είναι ο επίσκοπος, ο γραμματέας του, ο αρχιτέκτονας, ένας δάσκαλος κι ο γυμνασιάρχης.

Εδώ θίγονται: η έλξη της Αρχαίας Ελλάδας. Τα σοβαρά δάνεια του Χριστιανισμού από τη φιλοσοφία του Πλάτωνα κι άλλων. Ο παλιός θαυμασμός της Γερμανίας για τη χώρα μας. Η αναγκαία διατήρηση της ευφυίας του παρελθόντος. Οικονομικές συγκρίσεις. Η απαραίτητη χωρική άνεση των Σχολείων. Η εσωτερική παιδεία και η εξωτερική εκπαίδευση.

ΣΚΗΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

Επισκοπείο. Οντάς. 5 πρόσωπα: Επίσκοπος, δάσκαλος, γυμνασιάρχης, γραμματέας Μητρόπολης, αρχιτέκτονας. Καθισμένοι όλοι εκτός του αρχιτέκτονα που μπαίνει μετά.

ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ. (με παραδοσιακό ντύσιμο. Προσέρχεται, βάζει καφέδες χωρίς να μιλά κι αποχωρεί)

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ. (με ιερατικό μανδύα και γενειάδα). Ώστε τελικά συμφωνείτε όλοι για το χτίσιμο Παρθεναγωγείου εδώ στην πόλη, τώρα που υπάρχουν παράδες, γιατί αργότερα μπορεί να μην υπάρχουν για το λαό. Τι λέτε για το χώρο; Καταλήξατε πού πρέπει να γίνει; Να το αποφασίσουμε τώρα, γιατί όπου να ‘ναι έρχεται ο αρχιτέκτονας, ο Ξενοφώντας Παιονίδης.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ. (με κοστούμι και μουστάκι) Λέω να λειτουργήσει στο σπίτι του Καρατζέτζου, δηλαδή το πρώην αρχοντικό του Τράντα. Να το αφήσουμε όπως είναι. Έχει μεγάλα δωμάτια και αρκετούς χώρους. Η αυλή είναι λίγο μικρή βέβαια για να βγαίνουν διάλειμμα.

ΓΥΜΝΑΣΙΑΡΧΗΣ. (με κοστούμι) Εγώ έχω άλλη άποψη. Φτιάξαμε ήδη ένα τεράστιο Γυμνάσιο, γιατί να μην το αντιγράψουμε ακριβώς ίδιο και να πληρώσουμε για νέα σχέδια; Μια χαρά δεν είναι;

ΔΑΣΚΑΛΟΣ. (με κοστούμι) Γνώμη μου να κατεδαφίσουμε το αρχοντικό του Τράντα, θα πληρώσουμε Τούρκους από το Πουρτουράζ(ι) γι αυτό. Θα φτιάξουμε ένα νέο εντελώς κτήριο. Να μοιάζει με αρχαίο ελληνικό. Οι ξένοι μας πατούν κάτω με τα λεφτά τους, με τα τάχατες δανεικά που μας δίνουν. Ευκαιρία τώρα εμείς να τους πατήσουμε με το πνεύμα των προγόνων μας, αφού μέχρι τώρα δεν έχουμε κάτι άλλο!

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ. Δάσκαλε, μιλάς σωστά. Οι πολλοί νομίζουν πως ο χριστιανισμός εξαφάνισε την Αρχαία Ελλάδα, αγνοούν πως η φιλοσοφία των προγόνων μας κληρονομήθηκε στη θρησκεία. Ίδιες λέξεις, παρόμοιος τρόπος αποτύπωσης των εννοιών. Η Λογική έγινε «Λόγος», όπως λέει κι ο ευαγγελιστής Ιωάννης (ανοίγει την Καινή Διαθήκη): «Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος…».

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ. Αν τελικά φτιάξουμε νέο κτήριο, έχουμε απ’ όλα: πέτρες (έχει μπόλικα νταμάρια εδώ), μανταλίδια (θα φτιάσουμε στο Κιραμαργιό), ξύλα θα πούμε τους Καταφυγιώτες να κόψουν και θα τα φέρουμε με δικούς μας αραμπατζήδες. Άμμο θα κουβαλήσουν οι ίδιοι από το ποτάμι.

ΓΥΜΝΑΣΙΑΡΧΗΣ. Η μικρή αυλή με προβληματίζει. Δεν αναπνέει το κτήριο. Προτείνω να κατεδαφίσουμε και το σπίτι του Μήτσιου του Παγκαρλιώτα για να κερδίσουμε χώρο. Κανένα Σχολειό δεν πρέπει να έχει μικρή αυλή.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ. (με κοστούμι και μουστάκι. Χτυπά και μπαίνει μέσα). Γεια σας! Σας άκουγα πριν μπω, αποφασίσατε ήδη πολύ σωστά. Φυσικά και θα φτιάξουμε ένα Σχολείο να θυμίζει Αρχαία Ελλάδα. Εξάλλου σπούδασα και στη Γερμανία και οι Γερμανοί θαυμάζουν τη χώρα μας –αργότερα δεν ξέρω τι θα φτιάξουν! Θα βάλουμε δυο μαρμάρινους κίονες στην κύρια είσοδο, όπως έχει και το σπίτι του τραπεζίτη Δρίζη, το είδα νωρίτερα. Συμφωνώ με την αυλή, πρέπει να είναι μεγάλη. Θέλω όμως γερά θεμέλια και οι πέτρες όλες να είναι όλες καλά πελεκημένες!

ΔΑΣΚΑΛΟΣ. Τον αρβανίκου, θα τον σκεπάσουμε ή θα τον αφήσουμε όπως είναι; Να μην πέσει καμιά μαθήτρια μέσα!

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ. Τι είναι ο αρβανίκους;

ΔΑΣΚΑΛΟΣ. Το πηγάδι όπου ρίχνουμε τον κουβά και τραβούμε πάνω νερό. Η Κοζάνη δεν έχει πολύ νερό. Έρχονται συνέχεια εδώ από τα χωριά και φτιάνουν σπίτι και δεν φτάνει για όλους, γι’ αυτό ανοίγουν όλοι πηγάδια στις αυλές.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ. Θα το σκεπάσουμε. Αργότερα θα το βρουν οι αρχαιολόγοι! Είδα ένα όνειρο χτες βράδυ. Ζούσα στο 2014. Πήγαν να φκιάσουν καινούργια πλατεία στην Κοζάνη και βρήκαν το πηγάδι που ήταν στη μέση της. Σκέφτονταν τι να κάνουν. Τους είπα: μην το χαλάσετε, προσαρμόστε το στο σχέδιο! Το νερό από αυτό είναι δωρεάν, ενώ αργότερα, αν γίνει δίκτυο ύδρευσης στην πόλη, θα το πληρώνετε με χρυσάφι!

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ. Έκλεισε λοιπόν το ζήτημα, ευτυχώς. Η αυλή μεγάλη για να αναπνέει ο χώρος. Να μη χτιστεί κανένα άλλο οίκημα μέσα στην αυλή, ούτε υπέργειο ούτε υπόγειο! Θα βάλουμε και μια πινακίδα μαρμάρινη στην είσοδο: «ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΘΗΛΕΩΝ».

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ. Όλα για τη μόρφωση των παιδιών μας, εδώ στον τόπο μας. Γιατί να στέλνουμε εκτός Κόζιανης τα παιδιά μας; Αυτοί που έχουν παράδες τα στέλνουν έξω, αλλά εκτός από γνωριμίες δεν νομίζω να μαθαίνουν περισσότερα πράγματα από ότι εδώ πέρα! (Σηκώνονται. Έρχονται και οι συμμετέχοντες της πρώτης σκηνής και παρουσιαζόμενοι έκαστος από την αφηγήτρια (ονοματεπώνυμο και ρόλος), χαιρετούν και φεύγουν.