Ο Άγιος Νικόλαος προστάτης των ναυτικών και των Κοζανιτών

Του Παναγιώτη Ριζόπουλου
από το site http://www.orthodoxia.gr

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου Κοζάνης

Στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της πόλεως της Κοζάνης, βρίσκεται ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Νικολάου. Ο ναός και ιδιαίτερα το χαρακτηριστικό ψηλό καμπαναριό του με το ρολόι είναι το εμφανές σύμβολο της πόλης. Δίπλα από το ναό είναι το δημαρχιακό μέγαρο της πόλης και απέναντι η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Κοζάνης.
Απορίας άξιο είναι το γεγονός της ευσέβειας των Κοζανιτών προς τον Άγιο Νικόλαο, προστάτη των ναυτικών, ενώ η πόλη τους δεν έχει απολύτως καμία σχέση και επαφή με τη θάλασσα..!

H ιστορία του Ναού

Ως έτος ανεγέρσεως του ναού όπως αναφέρεται στην κτητορική επιγραφή της κυρίας εισόδου του ναού αλλά και της πλαϊνής, είναι το 1664. Με ενέργειες και πρωτοβουλία του προεστού της εποχής, Χαρισίου Τράντα, ο οποίος είχε κληρονομήσει μεγάλη περιουσία 

από τη Ρωσία, ξεκίνησαν οι εργασίες ανεγέρσεως του ναού. Ο ίδιος ο δωρητής επέλεξε τον τόπο στον οποίο θα κτιζόταν ο ναός και εκτός από τα χρήματα κατόρθωσε να αποσπάσει από το Σουλτάνο αυτοκρατορικό διάταγμα για τη πόλη της Κοζάνης καθώς και τη σχετική άδεια για την ανέγερση του νέου Ναού. Στα μέσα του 18ου αιώνα η οικονομική και οικοδομική ανάπτυξη της Κοζάνης, έφερε και την πληθυσμιακή αύξηση του χριστιανικού στοιχείου με αποτέλεσμα να ο ναός να μην επαρκεί για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών αναγκών των Χριστιανών. Όμως ο Σουλτάνος δεν έδιδε άδεια ανέγερσης νέου και μεγαλύτερου ναού. Τελικά μετά από πολλές πιέσεις το 1721 έδωσε άδεια επισκευής της τοιχοδομίας του ναού, λόγω σεισμού..! Όμως οι Χριστιανοί δεν έμειναν σε αυτό το κομμάτι και με ταχύτητα προέβησαν στη γενικότερη εκ βάθρων ανακαίνιση και επέκταση του ναού στη μορφή που είναι μέχρι σήμερα. Στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου έλαβαν χώρα μεγάλα και ιστορικά γεγονότα τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη νεότερη ιστορία της πόλης. Στις 12 Οκτωβρίου 1912 έγινε η πανηγυρική δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους παρουσία του Αρχιστρατήγου του Ελληνικού Στρατού, Διαδόχου Κωνσταντίνου, ενώ πολλοί φλογεροί πατριώτες εκφώνησαν πύρινους λόγους υπέρ της ελευθερίας του σκλαβωμένου Γένους. Το ναό του Αγίου Νικολάου λάμπρυναν με την παρουσία τους αναστήματα όπως: ο Μελέτιος Κατακάλου, ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο Μητροπολίτης Φώτιος Μανιάτης (μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης), κ.α...Το 1926 με Προεδρικό Διάταγμα ο Ναός ανακηρύχθηκε διατηρητέο ιστορικό και αρχαιολογικό μνημείο και στις 9 Απριλίου 1953 με Βασιλικό Διάταγμα του Βασιλέως των Ελλήνων Παύλου, ο Άγιος Νικόλαος καθιερώθηκε ως πολιούχος και προστάτης της πόλεως της Κοζάνης.

Ο Ναός του Αγίου Νικολάου

Το κτηριακό συγκρότημα της ενορίας του Αγίου Νικολάου αποτελείται εκτός από τον κυρίως ναό, το καμπαναριό, από το γραφείο των ιερέων, τους αποθηκευτικούς χώρους και την έκθεση χριστιανικού βιβλίου που όλα βρίσκονται μέσα στο περίβολο του Αγίου Νικολάου. Ο ρυθμός του ναού, είναι τρίκλιτη βασιλική καμαροσκέπαστη με δίρριχτη στέγη με πλάκες και κεραμίδια. Έχει πρόναο και νεότερες πλαϊνές επεκτάσεις. Στα δύο κλίτη του έχει δύο παρεκκλήσια: του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και της Παναγίας. Ο φωτισμός του ναού είναι λίγος και υποβλητικός (λόγω του γεγονότος ότι τα παράθυρα είναι πολύ μικρά) δίνοντας στον προσκυνητή το αίσθημα της βαθειάς κατάνυξης και του μυστηρίου που συντελείτε επί του ιερού θυσιαστηρίου. Το τέμπλο του ναού είναι περίτεχνα ξυλόγλυπτο καλυμμένο με φύλλα χρυσού, όπως επίσης ο άμβωνας, ο δεσποτικός θρόνος και το κιβώριο της Αγίας Τράπεζας. Οι αγιογραφίες του Ναού είναι έργο των αδελφών Νικόλαου και Θεόδωρου του 1730. Το μεγαλύτερο μέρος του ναού είναι κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, όπως και όλοι οι ναοί της περιόδου της Τουρκοκρατίας, διότι τότε οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την ανέγερση μεγάλων χριστιανικών ναών, έτσι ώστε να μην είναι στο ίδιο επίπεδο ο σταυρός με το μουσουλμανική ερυθρά ημισέληνο. Στο πλαίσιο αυτών των απαγορεύσεων ήταν και η χρήση των καμπανών, με αποτέλεσμα το 1728 που δόθηκε Σουλτανικό φιρμάνι για τη χρήση ξύλινων και σιδερένιων μόνο σήμαντρων, οι Κοζανίτες να έχουν ως διακαή τους πόθο την απελευθέρωση και την χαρούμενη κρούση τους. Το καμπαναριό σύμφωνα με την κτητορική του επιγραφή χτίστηκε το 1855. Εχει ύψος 26 μέτρα και σήμερα αποτελείται από 7 ορόφους, τρούλο και τετράπλευρο ρολόι. Ο ναός πανηγυρίζει τη μνήμη του Αγίου Νικολάου, επισκόπου Μύρων της Λυκίας, στις 6 Δεκεμβρίου, με τη συμμετοχή όμορων Αρχιερέων και πλήθους Κοζανιτών που έρχονται από τα πέρατα της οικουμένης για να τιμήσουν τον προστάτη τους Άγιο. Για επικοινωνία: Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου, 501 00, Κοζάνη, τηλ: (24610) 35.929, fax: (24610) 28.801.
Στοιχεία για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου λάβαμε από το βιβλίο του Λάζαρου Αθ. Παπαϊωάννου «Ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου» Κοζάνη, 1989
Ευχαριστούμε τον Προϊστάμενο του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου Κοζάνης, Πρωτοπρεσβύτερο π. Δημήτριο Χαρισίου, για την ευγενική συνεργασία του.