Σπαρμός· μια μοναστηριακή αποικία της Κοζάνης

Β. Π. Καραγιάννης

Το μικρό χωριό Σπαρμός της Ελασσόνας στις υπώρειες του Ολύμπου με λίγα σπίτια ενσωματωμένα τώρα στη μεγάλη κοινότητα Ολυμπιάδας, κάπως ανακατώνεται με την ιστορία της Κοζάνης και σε σχέση με την Παναγία Ολυμπιώτισσα, και το μοναστήρι της αγίας Τριάδος που υπάρχει λίγο πιο πάνω, 3 χιλ. απ’ αυτό (από τα μέσα το 17οι αι.), ανηφορίζοντας στις πλαγιές του Ολύμπου, χωμένο στο ιδιαίτερο ευεργετικό μικροκλίμα της περιοχής. Το μνημονεύει ο Π. Λιούφης στην «Ιστορία της Κοζάνης» (1924) κάπως αδιευκρίνιστα. Ομως στις μέρες μας, τα χρόνια μας δηλαδή, το ερειπωμένο μοναστήρι αναστηλώθηκε από μα αδελφική στην κυριολεξία αδελφότητα εκ Κοζάνης, που κατηφόρισε την εθνική οδό Κοζάνης - Λαρίσης κι ανηφόρισε, από τη διασταύρωση Πετρωτού, προς τον ‘Ολυμπον να βρει τον τόπο και την οδό της μετανοίας τους. Ανήκουν στην ευρεία οικογένεια του οιονεί Πατριάρχου της, ιερομονάχου, Ναούμ στο κοσμικό – Νεόφυτος στο μοναχικό - Σκαρκαλά. Οι ανεψιοί του κατέλαβον (το 2000 μ.Χ) ειρηνικά κι ευλογημένα το ερείπιον και το μετέτρεψαν σε εντυπωσιακό μονύδριο με τον καιρό, το χρόνο και τους πιστούς που συνέδραμαν στη αναστήλωσή του, και κάποιους εκ των αρμοδίων της πολιτείας κι εκκλησίας υποθέτω. Κυρίως ο μακαριστός, όπως λένε στη γλώσσα τους οι τυπικοί θρησκευτικοί, τους κεκοιμημένους, Μητροπολίτης Ελασσόνος Βασίλειος, που εκοιμήθη πρόωρα εντελώς, προσδοκώντας ανάσταση, και υπάρχει εκεί στην αυλή του παρεκκλησίου του Τιμίου Προδρόμου, λίγο πιο πάνω από τη μονή, γείτων εγχώματος του Νεοφύτου.

Μας έβγαλε ο δρόμος εκεί Δευτέρα παραμονή αγίου Νικάνορος, εόρταζε κι ο ηγούμενος της Μονής· το είχα μια εκκρεμότητα ιστορική αλλά και μία φιλολογική ενθύμηση να πάω εκεί. Είπα για το αδιευκρίνιστο ανακάτωμα με την ιστορία της Κοζάνης αλλά κατά δεύτερον και μάλλον κύριον λόγο, για να υπάρξω κάπως μοναχικά και λογοτεχνικά με το μνήμα, την ενθύμηση δηλαδή του ιερομονάχου Νεοφύτου.

Οσο ζούσε με συγκινούσε σφόδρα στις λειτουργίες και εσπερινούς που τελούσε στα ναϊδρια του λόφου του χαμηλού Αη-Λια, αγία Αννα και Μεταμόρφωση του Σωτήρος, της πόλης. Ηταν μια συναρπαστική μορφή ιερωμένου, απαιτητική με τους πιστούς του, τη λογική του ποίμνη προβάτων, τους οποίους επέβαλε, αγαπητικά πάντα, επιτίμια μετανοίας, προσευχές, εξομολογήσεις, γονυκλισίες και εκατοντάδες κομποσκοίνια. Παρά την τυπική του αυστηρότητα ήταν η γελαστή, εύχαρις κι εγκάρδια (παρηγορητική ως η λιτή μυστική εγκάρδια προσευχή των αγιορειτών και των Ησυχαστών του Γρηγορίου Παλαμά) προσωποποίηση της πίστης που διακονούσε. Είχε φανατικούς ακόλουθους, όχι σαν αυτούς που έχουν διάφορα «επώνυμα» και μη πρόσωπα στο διαδίκτυο. Κάπου εκεί ήμουν κι εγώ από άλλη, όμως, εκδοχή την οποία δικαιολογούσε και μου τη συγχωρούσε εν τινί μέτρω.

Ο ιερομόναχος υπήρξε η αφορμή και αίτιον μιας συγγραφής μου, με θέμα αυτόν κυρίως αλλά και τα παράπλευρά του με τον τίτλο: «Οι Α’ Χαιρετισμοί της Ανοιξης» του 1998. Το εκτενές αυτό χρονογράφημά μου το συμπεριέλαβε η κυρία Βασιλική Αλμπάνη, ανθολόγος σε μια ανθολόγια με τα κορυφαία χρονογραφήματα του 20ου αιώνος, στο βιβλίο της : «Ενας αιώνας (1899-1999) χρονογραφήματος», εκδ. Καστανιώτη, 2000 ( σελ. 352-355). Είχε την ευλογία του γέροντος φαίνεται το κείμενο.

Οταν αυτός το διάβασε με «μάλωσε» :

-Αχ, τι μ’ έκανες Βασίλη παιδάκι μου, αχ τι με έκανες, έπεσα στο αμάρτημα της υπερηφάνειας». Κατά βάθος του άρεσε· κι εμένα φυσικά.

*

Απόγευμα φτάσαμε.

Πόρτα ξεκομμένη από το κυρίως μοναστηριακό σώμα μια καστρόπορτα σε εύκολους καιρούς στους οποίους μόνον κάτι Ρουβίκωνες εισβάλλουν ακάλεστοι σε ξένους χώρους και σπίτια. Μαύρες ευκίνητες υπάρξεις κοτσοφέρουσες επί το πλείστον, κυκλοφορούν στην αυλή με ελεγχόμενο, ευλογημένο άγχος. Παραμονή μεγάλης εορτής για τη Μονή έχει πανηγυρικό εσπερινό με κόσμο πολύ και η φιλοξενία τους απαιτεί χέρια αργασμένα στα διακονήματα.

Καφές από τον κυρ’ Ευθύμιο (υπεύθυνου άλλοτε στη Νομαρχία Κοζάνης του σχεδίου «Ξενοκράτης» των εκτάκτων συμβάντων). Είναι σαν στην έδρα του· συγγενής εξ αίματος με τους μοναχούς της 7μελούς ήδη Συνοδείας. Στις 7 το σήμαντρο άνοιξε την αυλαία του εσπερινού. Σε λίγο οι καμπάνες εν θριάμβω αναγγέλλουν την επίσημη έναρξη. Δύο χορωδίες εκκλησιαστικές εκ Θεσσαλονίκης τα δίνουν όλα. («Ευφραίνου πόλι Θεσσαλονίκης εξ ου αναβλάστησεν Νικάνωρ ο θαυματουργός...») «Βροντάει ο Ολυμπος» (χωρίς ν’ αστράφτει η Γκιόνα) για ν’ ακούει καλά κι ο Θεός των πιστών μετά των αγίων του, απόψε ειδικά του Νικάνορος, αλλά και οι θεοί του Ολύμπου που δεν μπορεί κάπου θα φωλιάζουν κι αυτοί, μετά τη μεγάλη ανατροπή που τους έγινε, προσδοκώντας παλιννόστηση. Τρεις ώρες κρατά ο εσπερινός κι ένας νεαρός χουσμεκιάρης ξεποδαριάστηκε να μεταφέρει τα εκατοντάδες πρόσφορα για την αρτοκλασία μετά των ικετηρίων σημειώσεων υπέρ υγείας και σωτηρίας των προσφιλών ονομάτων. Μας τρομάζουν ευγενικά και κάπως παιχνιδιάρικα πώς η λειτουργική εσπερίδα θα κρατήσει μέχρι τις 3 το πρωί. Ωχ...!

Ενα μακρόσυρτο τεριρέμ μισής ώρας και άνω, μας διέλυσε στην ορθοστασία, αναμονή και την προσδοκία του τέλους του εσπερινού να πάρουμε αντίδωρο και την κάνουμε, κανονικά. Ακούμε, ακούμε ψαλμωδίες κατανυκτικές, χορτάσαμε αν και οι πλείστοι εκ των προσκυνητών πάσχουν από αχορτασία τοιούτων πραγμάτων. Κατά τις 8 φτάνει το πούλμαν με τις προσκυνήτριες από την Κοζάνη. Το κάνουν τακτικά αυτό το δρομολόγιο οι επιχώριες θεούσες που είναι ποικιλοτρόπως η άδηλος αναπνοή της Μονής. Η ανάμνηση του γέροντος Νεόφυτου είναι καταλυτική έως δυναστευτική. Τρέχουν να βρουν θέση στο καθολικό ότι οι ώρες πολλές. Εμείς τη βγάζουμε έξω στην αυλή. Η αρμοδία του τηλεοπτικού 4Ε τραβά συνεχώς σκηνές κι εικόνες για την απευθείας μετάδοση. Η Μονή της Αγίας Τριάδος Σπαρμού είναι πλέον η νέα μοναστηριακή αποικία των κοζανιτών όπως παλιά ήταν η Ζάβορδα.

Επίσκεψη στο μνήμα του περί την του ηλίου δύσιν. Μ’ έπιασε κάτι σαν ποιητική διάθεση και συνοψίζω:

Πριν την Ελασσόνα μετά το Χάνι Χατζηγώγου

απ’ όπου οι ταπεινωμένοι του 1897 εξόρμησαν

και τζάκισαν των Τούρκων τη μαγκιά το '12

στη μάχη του Σαραντάπορου, ισάξια του Μαραθώνα

αριστερά στο βάθος σε ψηλό βουνό κλιτύς Ολύμπου

σε 1300 μ. στη μοναξιά των πουρναριών στην ειρήνη

της μονής αγίας Τριάδος του ασήμαντου χωριού Σπαρμός

αναπαύεται η ψυχή του ιερομονάχου Νεοφύτου (Σκαρκαλά)

πάλευκη ως χιών, ο γέρων αυτό το φιλέρημο τρυγόνι.

Κλέβοντας ατέχνως από τον Τ. Κ. Παπατσώνη

το μνήμα αυτού εν ολίγοις περιγράφω

από μάρμαρο είναι κι όχι σε απελέκητο βράχο

όπως στην Σκιάθο αυτό του Αλεξ. Παπαδιαμάντη

«του ανικανοποίητου και μυστικού ιεροφάντη»

Κοντά στις 10 το βράδυ:

- Επιστροφή αντιλάλησε ο κυρ’ Ρούσης ο τιμονιέρης...