Η «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑ» ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Του Δημήτρη Γ. Μυλωνά

Υποψήφιου Περιφερειακού Συμβούλου

με το συνδυασμό του Γιάννη Παπαϊορδανίδη

 Ο «Καλλικράτης» (Ν. 3852/2010) επίκειται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ παράλληλα αντίστοιχοι «Καλλικράτες» πρόκειται να αλλάξουν το συνολικό τοπίο της δημόσιας διοίκησης, με στόχο τη δημιουργία μιας μικρής, ευέλικτης και επιτελικής κεντρικής διοίκησης και τη μεταφορά πολλών αρμοδιοτήτων στους νέους δήμους και περιφέρειες, οι οποίοι έχουν την άμεση επαφή με τους πολίτες. Ένας βασικός άξονας, ο οποίος οδηγείται σε αναμόρφωση, είναι ο πολιτισμός. Πως αναλύονται όμως οι έννοιες πολιτισμός και πολιτιστικά αγαθά στη σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια πραγματικότητα;

Στην ελληνική πραγματικότητα βρίσκουμε τον ορισμό των πολιτιστικών αγαθών στο Ν. 3028/2002 «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Στο άρθρο 2 του νόμου αυτού δίνεται η ακόλουθη ερμηνεία: «Ως πολιτιστικά αγαθά νοούνται οι μαρτυρίες της ύπαρξης και της ατομικής και συλλογικής δραστηριότητας του ανθρώπου» (μνημεία, αρχαία μνημεία, νεότερα μνημεία, ακίνητα μνημεία, κινητά μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικοί τόποι και άυλα πολιτιστικά αγαθά). Χρονολογικά, όλα τα πολιτιστικά αγαθά μέχρι το 1830 θεωρούνται αρχαία, ενώ από το 1830 και μεταγενέστερα θεωρούνται νεότερα.

Στη διεθνή πραγματικότητα, ο πολιτισμός αποκτά μια ευρύτερη έννοια και καθορίζεται από την UNESCO ως εξής: «Ο πολιτισμός είναι το σύνολο των διακριτών πνευματικών, συναισθηματικών και υλικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία ή ένα κοινωνικό σύνολο. Ο πολιτισμός περικλείει, εκτός από τις τέχνες και τα γράμματα, τους τρόπους συμβίωσης, τα συστήματα αξιών, τις παραδόσεις και τα πιστεύω. Ο σεβασμός του πολιτισμού σημαίνει σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πολιτισμική πολυμορφία προϋποθέτει εξάλλου το σεβασμό των βασικών ελευθεριών, όπως η ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης, της θρησκείας, η ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, η ελεύθερη συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή». Με νεότερες συνθήκες, συμβάσεις και ψηφίσματα κατοχυρώνεται η προστασία και η προώθηση της πολυμορφίας της πολιτιστικής έκφρασης και η προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (2003), η οποία σημαίνει τις πρακτικές, αντιπροσωπεύσεις, εκφράσεις, γνώση, δεξιότητες που οι κοινότητες, οι ομάδες και, σε μερικές περιπτώσεις, τα άτομα αναγνωρίζουν ως τμήμα της πολιτισμικής κληρονομιάς τους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπάθησε να εντάξει τον πολιτισμό στις βασικές συνιστώσες της πολιτικής της. Ξεκινώντας με τη Συνθήκη της Ρώμης (1957), η οποία δεν περιείχε ειδικό κεφάλαιο, αλλά αναφερόταν στο προοίμιό της ο πολιτισμός ως στοιχείο ενότητας των λαών και προώθησης της οικονομικής και κοινωνικής προόδου, έκανε ένα μεγάλο άλμα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), η οποία αποτέλεσε τη νομική βάση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολιτικής, με κύριους στόχους το σεβασμό της εθνικής και περιφερειακής πολυμορφίας και την προβολή της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι διεργασίες μέσα στην κράτη-μέλη της ΕΕ και οι επαφές ειδικών επιστημόνων οδήγησαν στις Αρχές του Lund (Σουηδία 2001), όπου πλέον γίνεται μια εξειδίκευση στον τομέα της πολιτισμικής διαχείρισης.

Πως λειτουργεί όμως μέχρι σήμερα ο πολιτισμός και ποια είναι η διοικητική μορφή του στη χώρα μας; Το υδροκέφαλο ελληνικό κράτος έχει στα χέρια του το σύνολο των αρμοδιοτήτων που σχετίζονται με τον πολιτισμό. Αρμόδιο όργανο είναι το Υπουργείο Πολιτισμού με τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του, εν μέρει απαρχαιωμένες και εν μέρει χωρίς επαρκή στελέχωση. Κάποιες λίγες αρμοδιότητες έχουν εκχωρηθεί στις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις (1. έρευνα, καταγραφή, προστασία και ανάδειξη του αρχαιολογικού πλούτου και της λαϊκής παράδοσης του Νομού, 2. καταγραφή των πολιτιστικών συλλόγων του Νομού, στήριξη της ανάπτυξης σχέσεων μεταξύ των συλλόγων και προώθηση των πολιτιστικών θεμάτων του Νομού, 3. ίδρυση κέντρων παροχής πολιτιστικών και κοινωνικών υπηρεσιών, 4. εφαρμογή προγραμμάτων επιχορήγησης πολιτιστικών φορέων αρμοδιότητας Υπουργείου Πολιτισμού, 5. Θεώρηση γραμματίων εισπράξεων των πολιτιστικών φορέων, 6. εποπτεία των πολιτιστικών συλλόγων και σωματείων, 7. εφαρμογή προγραμμάτων ανάπτυξης όλων των μορφών τέχνης στο Νομό, 8. χορήγηση άδειας για ίδρυση ειδικής κατηγορίας Κινηματογράφου - Drive in Cinema, 9. συγκρότηση και λειτουργία επιτροπής κρίσης εικαστικών έργων) και στους δήμους, οι οποίες έχουν να κάνουν κατά κύριο λόγο με εκδηλώσεις πολιτιστικού χαρακτήρα (θέατρο, μουσική, χορός) και διατήρηση κάποιων πολιτιστικών οργανισμών (μουσεία, δημοτικές επιχειρήσεις πολιτισμού, βιβλιοθήκες κ.λπ.). Στο μέτρο του δυνατού και όσο υπήρχε το ενδιαφέρον από τους τοπικούς άρχοντες έγιναν φιλότιμες προσπάθειες και δράσεις, οι οποίες πρέπει να αναφέρονται. Η χρηματοδότηση του Ιστορικού-Λαογραφικού Μουσείου Κοζάνης από την πλευρά τόσο της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης όσο και του Δήμου κρίνεται ως θετική ενέργεια. Θετικά κρίνονται οι ιδρύσεις δύο μικρών και καλαίσθητων μουσείων του Δήμου Κοζάνης (Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας και Χαρτοθήκη) όπως και οι θεατρικές παραστάσεις του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. και κάποιες εκδηλώσεις λαογραφικού χαρακτήρα, όπως ήταν η τελευταία μεγάλη εκδήλωση τόσο από χρόνο όσο και από συμμετοχή στην Αίθουσα Τέχνης, αφιερωμένη στην περιοχή του Τσιαρτσιαμπά. Από την άλλη πλευρά, πολλά δεν υλοποιήθηκαν ή δεν έχουν γίνει στο ευρύτερο κοινό γνωστά ή αποτελούν μεμονωμένες δράσεις που δεν έχουν συνέχεια.

Και ξαφνικά εμφανίζεται ο «Καλλικράτης», η νέα διοικητική αρχιτεκτονική της δημόσιας διοίκησης, που έχει στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους πολίτες, την επίλυση εγγενών αδυναμιών του δημόσιου τομέα και τη μεταφορά πολλών αρμοδιοτήτων στους νέους «καλλικράτειους» Δήμους και στις για πρώτη φορά αιρετές περιφέρειες. Τι προβλέπει ο «Καλλικράτης» για τον πολιτισμό;

Στο άρθρο 97 του Ν. 3852/2010 γίνεται αναφορά στις υπηρεσιακές μονάδες που οφείλουν να διαθέτουν οι νέοι δήμοι. Μια από αυτές τις μονάδες οφείλει να είναι αυτή της Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού, Νέας Γενιάς. Επιπλέον στο άρθρο 103 δίνεται η δυνατότητα σύστασης ως δύο (2) νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου. Ένα από αυτά θα ασχολείται με τους τομείς του πολιτισμού, αθλητισμού και περιβάλλοντος. Εξειδίκευση για ποιες αρμοδιότητες από την 01.01.2011 ή σε βάθος χρόνου πρόκειται να παραχωρηθούν στους δήμους δεν έχει ανακοινωθεί μέχρι στιγμής και αναμένεται. Στις περιφέρειες η κατάσταση εμφανίζεται πιο ολοκληρωμένη.

Στο άρθρο 186 του Ν. 3852/2010 γίνεται αναφορά στις αρμοδιότητες των νέων αιρετών περιφερειών, όπου συμπεριλαμβάνεται και ο τομέας της παιδείας, του πολιτισμού και του αθλητισμού. Στο τομέα του πολιτισμού μεταφέρονται οι βασικές αρμοδιότητες που εκτελούσαν μέχρι και σήμερα οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αρμοδιότητες που αφορούν στη «θέσπιση βραβείων, χορηγιών και άλλων μέσων για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης των γραμμάτων και των τεχνών, με παράλληλη εποπτεία και ενίσχυση συλλόγων και φορέων που επιδιώκουν αντίστοιχους σκοπούς» και στην «κοινή οργάνωση με τοπικούς φορείς πολιτιστικών εκδηλώσεων με σκοπό τη διατήρηση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς και τη διάδοσή της στους νέους». Με τη δημοσίευση των προσχεδίων των οργανισμών των νέων αιρετών περιφερειών εξειδικεύεται η διάρθρωση των υπηρεσιακών μονάδων των περιφερειών και των αρμοδιοτήτων τους. Σύμφωνα με το προσχέδιο του οργανισμού η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας οφείλει να συστήσει Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας, όπου μία από τις οργανικές της μονάδες είναι και η Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας. Ο τομέας του πολιτισμού χάνεται σε ένα τμήμα που πρόκειται να δημιουργηθεί, με την επωνυμία Τμήμα Παιδείας, Αθλητισμού και Πολιτισμού, το οποίο παράλληλα με τις αρμοδιότητες της παιδείας και του αθλητισμού θα εκτελεί και αρμοδιότητες πολιτισμού.

Παρά το γεγονός ότι ο άξονας της πολιτιστικής πολιτικής έχει ειδικό βάρος τόσο σε διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO, όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρόλο που ο πολιτισμός είναι μία από τις βασικότερες συνιστώσες προσέλκυσης τουριστών, ο «Καλλικράτης» τον αξιολογεί ως αντικείμενο χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ίσως οι συγγραφείς του Καλλικράτη να μην έχουν λάβει υπόψη τις τελευταίες έρευνες σχετικά με τον πολιτισμό, οι οποίες καταδεικνύουν περίτρανα ότι η επένδυση στον πολιτισμό και στα προϊόντα του έχει μεγάλη προστιθέμενη αξία (πρβλ. http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=4597700).

Παρά τις αντιξοότητες και τις δυσλειτουργίες του Καλλικράτη στον τομέα του πολιτισμού, ποιες είναι εκείνες οι ενέργειες και δράσεις που μπορούν να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν, ώστε ο πολιτισμός στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας και στους δήμους της να αναχθεί σε μοχλό ανάπτυξης και να εμφανίσει ανταποδοτικά οφέλη τόσο στις διοικητικές μονάδες όσο και στο σύνολο της τοπικής κοινωνίας; Αναφέρω κάποιες δράσεις, οι οποίες μπορούν άμεσα να εφαρμοστούν:

-         Δημιουργία δικτύων (λαογραφικό, εικαστικό κ.λπ.)

-         Ηλεκτρονική καταγραφή πολιτιστικού προϊόντος και δημιουργία περιφερειακών Βάσεων Δεδομένων με δυνατότητα διασύνδεσης με κεντρικές βάσεις δεδομένων

-         Δημιουργία βάσης δεδομένων με στόχο την καταγραφή των εκδηλώσεων, την παρουσίαση και προβολή σε τοπικό και εθνικό επίπεδο

-         Δράσεις και εκδηλώσεις που αποσκοπούν στην ανάδειξη της/των ιδιαιτερότητας/των της περιοχής

-         Αιχμή του δόρατος το πιο γνωστό και προβεβλημένο πολιτιστικό προϊόν. Γύρω από αυτό μπορεί να δομηθεί μετέπειτα η αξιοποίηση και προβολή και των υπολοίπων

-         Διεκδίκηση κονδυλίων και κεφαλαίων μέσα από ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως πολιτισμός 2007-2013, ΕΣΠΑ

-         Αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων και ιδιοκτησίας μεταξύ διαφορετικών υπηρεσιών (ιδιοκτητών των πολιτιστικών προϊόντων) και συνέργια για αξιοποίηση και προβολή τους

-         Μελέτες σκοπιμότητας για κάθε μια δράση πολιτιστική (κόστος-όφελος-χρήση-συντήρηση)

-         Ένταξη των πολιτιστικών προϊόντων στο ευρύτερο κοινωνικό-οικονομικό ιστό της περιοχής

-         Αξιοποίηση των ήδη υπαρχόντων μέσων ηλεκτρονικής καταγραφής

-         Αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού που έχει άμεση σχέση με τον πολιτισμό

-         Δημιουργία επιτροπής για την αξιολόγηση των νέων εκδόσεων με στόχο την χρηματοδότηση όσων πραγματικά αξίζουν μέσα από αντικειμενικά κριτήρια

-         Σύστημα αξιολόγησης πολιτιστικών και αθλητικών συλλόγων (κριτήρια: δραστηριότητες, μέλη, πραγματικοί προϋπολογισμοί-ισολογισμοί) και θέσπιση βραβείων για τις καλύτερες παρουσιάσεις και δραστηριότητες. Χρηματοδότηση συλλόγων μέσω αυτού του συστήματος αξιολόγησης

Προβολή πολιτιστικού προϊόντος

-         Έρευνα αγοράς για αναζήτηση ομάδων στόχων/ενδιαφέροντος (ποιους μπορεί να προσελκύσει)

-         Έρευνα αγοράς για αναζήτηση μέσων προβολής (ραδιόφωνο, τηλεόραση, έντυπος τύπος, ηλεκτρονικός τύπος, δημιουργία ιστοσελίδων, DVD κ.λπ.)

-         Δημιουργία καλαίσθητων ιστοσελίδων και DVD για την παρουσίαση και προβολή του πολιτιστικού προϊόντος

-         Δημιουργία καλαίσθητων εντύπων για προβολή του πολιτιστικού προϊόντος

-         Προϋπολογισμός συγκεκριμένου κονδυλίου από φορείς για προβολή

Για να λειτουργήσουν όλα αυτά όμως είναι απαραίτητη η συνέργια πολιτισμού και τουρισμού, ώστε τα πολιτιστικά προϊόντα να προωθούνται σε αντίστοιχες ομάδες ανθρώπων και να προσελκύονται τουρίστες, οι οποίοι ενισχύσουν οικονομικά την περιφέρεια.