Επίκαιρα Θέματα:

Τρίτη 30 Μαρτίου 2021

Ολυμπία Τσικαρδάνη: Η ποίηση γεννιέται από μια εσωτερική φωνή που ‘γεννά ιδέες’- Συνέντευξη στη Βάια Λαμπροπούλου

από το ΧΡΟΝΟ Κοζάνης

Με δυο ποιητικές συλλογές, την έκδοση εννιά μικρών ιστοριών που τιτλοφορείται “Τοπία της στοργής”, δοκίμια και άρθρα η Ολυμπία Τσικαρδάνη είναι η φωνή των ανθρώπων γύρω της, η εικόνα των τοπίων που βλέπει και όσων ακούει. Με πολλές διακρίσεις και εμπειρία στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ως φιλόλογος, έχει ενδιαφέρον να την διαβάσουμε.

Πείτε μας λίγα λόγια για την Ολυμπία Τσικαρδάνη

Δύσκολο ερώτημα. Συχνά αναρωτιέμαι, αν η εικόνα του προσώπου που κρύβεται πίσω από την ταυτότητα του δημιουργού είναι εύκολα διακριτή. Σίγουρα πάντως, όσοι χρησιμοποιούμε το λόγο ως τέχνη του βίου, δεν μπορούμε εύκολα να κρύψουμε τον εαυτό μας αφού το γραπτό κείμενο, ποίημα ή πεζό, ή και η διδασκαλία ακόμη, αποτυπώνει ευδιάκριτα το ψυχικό και νοητικό σύμπαν που μας συνθέτει. Οι ιδέες μας, οι αρχές μας και ο συναισθηματικός μας κόσμος περνούν μέσα από τα ανοιχτά παράθυρα της έκφρασης του λόγου και της σκέψης μας.

Σε γενικές γραμμές πάντως, θα έλεγα πως ως άνθρωπος είμαι παθιασμένη με τις ιδέες μου, αντιμετωπίζω τη διδασκαλία ως αποστολή και όχι ως εργασία, δεν αντέχω την αδικία και την υποκρισία, θαυμάζω την καλοσύνη περισσότερο από την ευφυία, συγκινούμαι εύκολα με τον πόνο των άλλων, θεωρώ τον έρωτα ως τη μεγαλύτερη επανάσταση της ζωής, απεχθάνομαι την αναλγησία της πολιτικής και τη χρησιμοθηρία και θυμώνω με τη διαστρέβλωση και τη νοθεία του νοήματος των λέξεων από τους παραχαράκτες της ιστορίας και της αλήθειας. Φοβάμαι τη θεοποίηση του χρήματος και την επικράτηση των τεχνοκρατών εις βάρος των ανθρωπιστικών αξιών, ανησυχώ για τη διάσωση της ελληνικής γλώσσας σε ένα παγκοσμιοποιημένο κυβερνοχώρο καθώς και για την τύχη της χώρας μου σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο που κυριαρχείται από τον νέο ανθρωπολογικό τύπο, τον  «homo rapax», δηλαδή τον «άνθρωπο αρπακτικό».

Νομίζω ότι όσοι γνωρίζουν εμένα ή το έργο μου θα βρουν εύκολα τη  σύνδεσή μου μ’ αυτό, μέσω των παραπάνω χαρακτηριστικών.

Πώς διαβάζουμε ποίηση;

Η πρόσληψη του ποιητικού λόγου  διαφοροποιείται από εποχή σε εποχή ανάλογα με το επίπεδο του πολιτισμού των κοινωνιών και το μορφωτικό  υπόβαθρο των ανθρώπων. Από τους ραψωδούς του Ομήρου και τη «διδασκαλία» των τραγικών, μέχρι την ποίηση της εθνικής αφύπνισης του 1821, ή τη στροφή στην ατομικότητα της νεότερης ποίησης, ο τρόπος και ο λόγος για τον οποίο διαβάζουμε την ποίηση μεταβάλλεται. Ένα πάντως είναι βέβαιο.

Έχουμε την τύχη να καταλαβαίνουμε τον κόσμο μέσα από την πιο ποιητική γλώσσα του κόσμου, αφού εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια η ποιητική παραγωγή είναι αδιάλειπτη και έχει τον μεγαλύτερο πλούτο λέξεων χάρη στη μοναδική ιδιότητα της γλώσσας μας να δημιουργεί νέες λέξεις με την παραγωγή και τη σύνθεση.

Σήμερα έχουμε μεγάλο αριθμό αναγνωστών της ποίησης κυρίως μέσω του  διαδικτύου, παρά την κυριαρχία του μυθιστορήματος. Άλλοι τη θεωρούν καταφύγιο στους πόνους της ζωής, άλλοι ανάταση της ψυχής, και άλλοι  αφορμή για περίσκεψη.

Όπως κι αν τη  διαβάζουμε, η ποίηση μοιάζει με τα φτερωτά σανδάλια του θεού Ερμή που όταν  οι άνθρωποι τα φοράνε, μπορούν να ανακαλύψουν τη θεϊκή τους υπόσταση σε ουρανούς που απογειώνουν τη θνητότητά τους με «πετάγματα» σε άπιαστα ύψη. 



Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας ποιητές;

Είναι πολλοί. Ιδιαίτερα Έλληνες, αφού η διδασκαλία και η  συστηματική και  βαθύτερη σχέση μου  με την ελληνική γλώσσα δημιουργεί μια άφθαρτη  οικειότητα  με το έργο τους.

Αξεπέραστο πρότυπο κατ’ εμέ, είναι  η ποίηση των Ομηρικών επών που συμπυκνώνει την ανυπέρβλητη γοητεία του αρχαιοελληνικού λόγου με την ανάλυση της ανθρώπινης ψυχής μέσα από τη ζωντανή γεμάτη συμβολισμούς μυθολογία.

Οι τραγωδίες επίσης, κυρίως του Σοφοκλή που είναι ο αγαπημένος μου, νιώθω ότι με έχουν επηρεάσει βαθύτατα στη διαμόρφωση μιας βιοθεωρίας που διέπεται από τη συνεχή αναζήτηση της αιτιοκρατίας στις ανθρώπινες σχέσεις καθώς  και από τη σταθερή πίστη στην αξία του Δικαίου.

Με συγκινεί ο λυγμός και η περηφάνια του δημοτικού τραγουδιού, ο ιδανισμός και ο ρομαντισμός της Επτανησιακής Σχολής και ιδιαίτερα η συνείδηση της ελληνικότητας του Σολωμού και του Βαλαωρίτη που ενσαρκώνουν  τον πατριωτισμό της εποχής τους και η ευαισθησία και ο ερωτισμός της Κρητικής ποίησης.

Από τη γενιά του 1880 και των δημοτικιστών, ξεχωρίζω τους Κ. Παλαμά, Κ. Βάρναλη και  Λ. Μαβίλη, και από τη Γενιά του ’20 την Μ. Πολυδούρη και τον Καρυωτάκη και τον Τ. Άγρα. Μοναδικό και ανεπανάληπτο θεωρώ τον Κων. Καβάφη που μπορεί να προκαλεί τη διανοητική συμμετοχή πλάι στο  συγκλονισμό του συναισθήματος και εκτιμώ βαθύτατα και την αισθαντική ποίηση του Άγγελου  Σικελιανού.

Από τη Γενιά του ’30 και μετά όμως, νομίζω ότι βρίσκονται οι πιο αγαπημένοι μου  ποιητές. Ο Γ. Σεφέρης  με τον λιτό και ρωμαλέο στίχο, οι μεταπολεμικοί ποιητές Μανόλης Αναγνωστάκης, Τ. Πατρίκιος και Θ. Λειβαδίτης με το αγωνιστικό τους πνεύμα, ο Μ. Σαχτούρης  με την υπαρξιακή του αγωνία και οι ποιήτριες Ζωή Καρέλη και Κική Δημουλά που συνδέουν την εσωτερική τους ζωή με τον κόσμο και το φόβο του θανάτου. Ιδιαίτερη θέση στην καρδιά μου έχουν ο Γ. Ρίτσος , γιατί στην ποίησή του βρίσκεται όλη η ιστορία του 20ου αιώνα και ο Νικ. Βρεττάκος που με τους στίχους του με πλημμυρίζει με την αγάπη του για τον άνθρωπο. Από τους ξένους ποιητές, ξεχωρίζω την ερωτική ποίηση του Πάμπλο Νερούδα, το ανθρωπιστικό ιδεώδες του Μπέρτολτ  Μπρέχτ, και τον επαναστατικό ουμανισμό του Ναζίμ Χικμέτ.

Θα θέλαμε να διαβάσουμε τους αγαπημένους σας στίχους  

Ρωμιοσύνη  του Γ. Ρίτσου

«αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο

Αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο»

 

Τα δεκατέσσερα παιδιά του Νικηφόρου Βρεττάκου

«…Ό,τι θέλει κανείς μπορεί να φτιάξει με την αγάπη.

Ήλιους κι αστέρια, ροδώνες και κλήματα…»

 

Ελένη του Γ.Σεφέρη

«Τα’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις πλάτρες».

 

Εκόμισα εις την Τέχνην του Κων. Καβάφη

Επιθυμίες κι αισθήσεις εκόμισα εις την Τέχνην

Κάτι μισοϊδωμένα, πρόσωπα ή γραμμές.

Κάτι αβέβαιες μνήμες. Ας αφεθώ σ’ αυτήν.

 

Έχει εργαλεία στα χέρια του ένας ποιητής; Ποια είναι αυτά;

Το βασικότερο εργαλείο του είναι μια εσωτερική φωνή που «γεννά ιδέες». Η έμπνευση. Η ποίηση είναι μια διαδικασία εντελώς προσωπική που ξεκινάει σαν αδήριτη ανάγκη για έκφραση. Χρησιμοποιεί τις εικόνες του βίου του, το συναίσθημα που τον κατακλύζει, τις σκέψεις , τη φαντασία, τις εμπειρίες,-τόσο τις δικές του όσο και των άλλων-, τον πόνο και το πρωτογενές υλικό των λέξεων που εμπλουτίζεται με τις σπουδές και την ανάγνωση ποιητικών έργων.

Όλα αυτά περνούν μέσα από τη βάσανο της γραφής, φιλτράρονται μέσα από τους αξιακούς του κώδικες και τελικά δίνονται με έναν τελείως προσωπικό και ιδιότυπο τρόπο ενώ ταυτόχρονα κουβαλούν μέσα τους επιρροές και τεχνικές της ποιητικής παράδοσης.

 

Πόσο σπουδαία είναι η ποίηση για την ανθρωπότητα;

Η ποίηση δεν δημιουργείται  «για» την ανθρωπότητα. Η ποίηση «είναι» η ανθρωπότητα. Η τέχνη γενικότερα, είναι  άρρηκτα συνυφασμένη με την ανθρώπινη φυλή και την ομορφιά της ζωής. Ο άνθρωπος από τη φύση του δεν αρκείται μόνο στην ικανοποίηση των βιολογικών αναγκών. Αναζητά συνεχώς μια ανώτερη μορφή επαφής με τον κόσμο και τον εαυτό του.

Ειδικά η ποίηση, ακολουθώντας τους κανόνες της συμπαντικής αρμονίας , απελευθερώνει  τις ψυχικές μας δυνάμεις σε υψηλές θερμοκρασίες συναισθήματος. Μας ταξιδεύει στον ρου της ιστορικής μας διαδρομής, μας λυτρώνει και  μας θεραπεύει  , μας οδηγεί στην αυτογνωσία και μας δείχνει  «έναν άλλο δρόμο» βίωσης της ζωής μέσα από την ανασύνθεση του κόσμου. Η ποίηση, όπως και κάθε τέχνη, μετατρέπει τη Ζωή σε νοηματισμένο Βίο.

 

Τι μπορεί να βρεί ο αναγνώστης σε ένα ποίημά σας;

Δηλαδή, «τι κομίζω εις την τέχνη της ποιήσεως;» Αυτό το ερώτημα θα μπορούσαν να το απαντήσουν καλύτερα οι αναγνώστες μου. Εγώ όσο θα υπάρχουν κάποιοι που διαβάζουν τα ποιήματά μου, θα συνεχίζω να γράφω με τον δικό μου τρόπο.

Προσπαθώ ο λόγος μου να έχει νόημα, να θέτει ερωτήματα υπαρξιακά και ηθικά, να αφυπνίζει συνειδήσεις, να έχει συναίσθημα και ευαισθησία και να αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου. Αγωνίζομαι συνεχώς να μην παραδώσω την ψυχή μου στην απανθρωπιά που υπάρχει γύρω μας, στο ευτελές και στο ανούσιο και -κυρίως – στοχεύω στη συγκίνηση  του αναγνώστη ώστε να πετύχω την αισθητική απόλαυση και τη συναισθηματική του μέθεξη.

Διδάσκεται η λογοτεχνία και η ποίηση;

Φυσικά. Από την εποχή της Πλατωνικής Ακαδημίας που οι νέοι διδάσκονταν τις ωδές του Σιμωνίδη για να αντλήσουν ηθικές αρχές και πρότυπα ζωής,  μέχρι σήμερα που η κυριαρχία της επιστημονικής γνώσης και η νοησιαρχία έχουν βάλει σε δεύτερη μοίρα το ποιητικό γεγονός, όλοι οι παιδαγωγοί και όλες οι θεωρίες σχετικά με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, συμφωνούν πως η διδασκαλία της ποίησης είναι πρωταρχικής σημασίας για την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης. Σε έναν κόσμο που βομβαρδίζεται από πληθώρα άχρηστων  πληροφοριών και έχει στραφεί σε έναν άκρατο ωφελιμισμό, η ποίηση μπορεί να γίνει η σανίδα σωτηρίας των «πνιγμένων αισθημάτων» στη θάλασσα της αδιαφορίας για το ουσιώδες και το ανθρώπινο.

 

Έμπνευση ή τεχνική είναι η ποίηση για σας;

Πρωτίστως έμπνευση. Χωρίς αυτή την ανεξήγητη ορμή της ψυχής που ξυπνάει τη σκέψη με συναγερμούς λέξεων και εικόνων, δεν μπορεί να γεννηθεί το ποιητικό έργο. Πρόκειται για ένα θαυμαστό μυστήριο που ξεκινάει από την επίκληση της Μούσας στα έπη. Δηλαδή, από μια διαχρονική παραδοχή πως υπάρχει μια ένθεη κλίση ορισμένων  ανθρώπων να συνδυάζουν αρμονικά το φανταστικό με το πραγματικό, το λογικό με το παράλογο και το γήινο με το ουράνιο. Η ποίηση είναι η μουσική της γλώσσας, και όσες τεχνικές και να διδαχτεί κάποιος με περισσή σπουδή, αν δε διαθέτει την έμπνευση, δε θα καταφέρει να αρθρώσει αυθεντικό ποιητικό λόγο. Ένα τεχνικά άρτιο ποίημα, χωρίς ψυχή, είναι ένα χωρίς σημασία κατασκεύασμα. Αλλά και η έμπνευση χωρίς την επεξεργασία και την επιμονή, δεν μπορεί παρά να πλάσει ημιτελή έργα.

 

Πώς θα μπορούσε να διδαχθεί η ποίηση διαφορετικά στην εκπαίδευση;

Καταρχάς, η ποίηση για να αναπνεύσει μέσα στην τάξη χρειάζεται ελευθερία. Μετά από δεκαετίες εξέτασης των μαθητών πάνω σε έτοιμες δοσμένες αναλύσεις που απαιτούσαν από τους μαθητές την απομνημόνευση  και τους στερούσαν την προσωπική καταβύθιση στο ποίημα, τώρα ευτυχώς περάσαμε στη συνεξέταση Γλώσσας και Λογοτεχνίας με τρόπο που τους επιτρέπει να πλησιάσουν ένα έργο, μέσα από τη δική τους οπτική γωνία.

Φυσικά εκπαιδεύονται στις τεχνικές κατανόησης και ερμηνείας αλλά είναι τελείως ελεύθεροι να το προσεγγίσουν μέσα από τη δική τους αντιληπτική ικανότητα.

Για τη διδασκαλία της ποίησης, χρειάζεται μια νοηματισμένη ανάγνωση, χρόνος για συζήτηση, εύρεση των ερωτημάτων που θέτει και απόλαυση της γοητείας του λόγου. Πολύ χρήσιμες είναι οι θεατρικές  τεχνικές διδασκαλίας. Στην τραγωδία για παράδειγμα, τα παιδιά οικειοποιούνται ένα ρόλο και προσπαθούν να διαβάσουν το κείμενο με το ανάλογο ύφος του προσώπου που υποδύονται.  Επίσης βρίσκει μεγάλη ανταπόκριση  η ανάγνωση ποιημάτων με τη συνοδεία απαλής μουσικής που δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μαγική. Βοηθητικά, μπορούμε να προτρέπουμε τα παιδιά να πηγαίνουν σε παρουσιάσεις βιβλίων. Κάποια από αυτά, σίγουρα θα γοητευτούν. Αρκετοί μαθητές-τριές μου, ασχολούνται σήμερα με τη συγγραφή ποιημάτων. Έχουν περισσότερη αυτοπεποίθηση από αυτή που είχε η γενιά μου στην ηλικία τους.

Τα τελευταία χρόνια, κατευθύνουμε τα παιδιά να συμμετέχουν και σε ποιητικούς διαγωνισμούς για νέους και  ενθαρρύνουμε τη δική τους ποιητική δημιουργία με συλλογικές εκδόσεις όπως αυτή που αναλάβαμε στο Σύνδεσμο Φιλολόγων, το 2019,  με τίτλο « Έφηβοι Στίχοι ».

 

Ποια είναι τα αγαπημένα ποιήματα για τους μαθητές σας;

Αυτά που κατανοούν πιο εύκολα και όσα μιλάνε για την αγάπη. Έχουν ανάγκη το όνειρο, την ομορφιά, το ρομάντζο και την αλήθεια. Βλέπουν την ποίηση και σαν ξεκούραση από το απαιτητικό σχολικό πρόγραμμα και εξαρτάται και από το ποίημα αλλά και από τον διδάσκοντα, να τα οδηγήσει στην αγκαλιά της συγκίνησης. Ιδιαίτερη προτίμηση βλέπω στο δημοτικό τραγούδι, στον Καβάφη και στον Καρυωτάκη.

 

Ενδιαφέρονται για την ποίηση τα παιδιά σήμερα;

Κάποια περισσότερο, κάποια λιγότερο και κάποια καθόλου.  Όπως συμβαίνει σε κάθε νέα γενιά που στερείται εμπειριών και αυτογνωσίας , η ποίηση είναι συχνά δυσνόητη και ξένη προς τα ενδιαφέροντά τους. Η  πρώτη επαφή τους όμως με την ποίηση, από τον Όμηρο ως τον Ελύτη, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια μελλοντική ενασχόληση, με περισσότερη επίγνωση του κέρδους που θα αποκομίσουν  και περισσότερη  ευαισθησία.

Ας μην ξεχνάμε, ότι κι εμείς όσο μεγαλώναμε, ανακαλύπταμε τη μαγεία  και τη γοητεία των στίχων ολοένα και περισσότερο καθώς η ζωή μας γινόταν πιο πλούσια σε  συναισθήματα και σε βιώματα που μας βοήθησαν σε μια «νέα ανάγνωση των ουρανών» της νιότης μας.

Ποιοι δικοί σας στίχοι είναι οι πιο αντιπροσωπευτικοί σας;

Η αλήθεια είναι ότι κάθε ποίημα που γράφω, είναι  κομμάτι της σχέσης μου με τον κόσμο και τον εαυτό μου. Άρα, όλα λίγο πολύ με αντιπροσωπεύουν.

Όμως υπάρχουν κάποιοι στίχοι που πραγματικά μπορούν να θεωρηθούν και «στοιχεία ταυτότητας» της προσωπικότητας που καταθέτω σ’ αυτά. Όπως:

 

Από το ποίημα «Θυμάσαι;»

Δεν επιστρέφεται η ζωή.

Μόνο να τη χαρίσεις μπορείς

σε κάποιο σταυροδρόμι.

Κει που συνάντησες

ένα ανθισμένο γέλιο

και την ανακωχή με την αμφιβολία.

Από το ποίημα «Μαγεμένη»

Ξέρω πως πίσω αν κοιτάξω

θα γελαστώ

και θα πνιγώ στο ακίνητο.

Μόνο μπροστά αν τρέξω

Ίσως προλάβω ένα φιλί

στο βιαστικό μου μέλλον.

Και από το ποίημα «Τα παιδιά των άλλων»

Των άλλων τα παιδιά είναι δικά μου.

Κάθε χεράκι τεντωμένο,

κάθε σπασμένο μολυβάκι,

κάθε ορφανή στοργή

γίνεται έγνοια

ή ντροπή για τη σιωπή μας…

 

Αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή  «Ανεμώνη» , 2016 εκδόσεις Εντύποις 

 

Της Βάιας Λαμπροπούλου

4 σχόλια:

ΜΙΧΟΥ-ΣΑΒΒΙΔΟΥ ΑΣΗΜΙΝΑ είπε...

Στην πρώτη, εσωτερική ανάγνωση… ένα βελούδινο χέρι να σε χαϊδεύει… να νιώθεις την ανάγκη να ανοίξεις τις πύλες της ψυχής σου… να αφήνεις να ξεχυθούν σαν χείμαρρος τα συναισθήματα σου… να λες… ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!
Στη δεύτερη, ενδιάθετη ανάγνωση… να προβάλλει η έκπληξη μαζί με τον… θαυμασμό… για αυτό το μαγικό κλειδί των λέξεων… που συντονίζει καρδιά και νου… να σου χαρίζει ανακούφιση… να σε φτάνει ως τη λύτρωση… να λες και πάλι… ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!
Στην τρίτη, έναρθρη ανάγνωση… να νιώθεις τον παλμό και τη μελωδία των στίχων… να λικνίζονται στον αέρα… να τέρπουν όλες σου τις αισθήσεις… και να συνεχίζεις να λες… ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!
Στη συνέχεια, έπεται το μοίρασμα… η διάχυση… στο ευρύτερο περιβάλλον… κρίμα να το φυλάξεις, όλο αυτό, μόνο για τον εαυτό σου…
Ένα ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ από καρδιάς, Ολυμπία μου, για αυτή την προσφορά σου!..

Ανώνυμος είπε...

«εἶς ἐμοὶ μύριοι, ἐὰν ἄριστος ἦι»
Συγχαρητηρια κ.Τσικαρδανη για την υπεροχη δουλεια σας!

Ανώνυμος είπε...

Πούστη διαχειριστή πάλι ανεβάζεις οποια σχόλια θέλεις. Αν κάποιος λέει ότι δεν του αρέσει για ποιο λόγο δεν πρέπει να ανεβει? Ξευτιλισμενο το κάνεις συνέχεια. Ελευθερία λόγου σου λέει μετά.

Ανώνυμος είπε...

Συνέχισε να ανεβάζεις ότι θέλεις. Να προωθείς αυτούς που θέλεις. Γελοίε

Το Προφίλ μας