Όταν ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός στα 1750 μ.Χ. ευλόγησε το Πολύφυτο και το Καταφύγι, γη της Μακεδονίας, Ενορίες της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης.

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα 

Αύγουστος, 24. ‘’Τη ΚΔ’ του αυτού μηνός μνήμη του αγίου ενδόξου Ιερομάρτυρος Κοσμά του Ισαποστόλου, αθλήσαντος δι’ αγχόνης κατά το έτος 1779’’. (Συναξάριον).

Στον Ι. Ναό του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού τελέσαμε (24-8-2019) Θεία Λειτουργία. Έψαλαν οι ψάλτες: Γιώργος Καραγιάννης, Γιάννης Παπαγόρας.

Το έτος 1750 μ.Χ., περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714 - 24 Αυγ. 1779) ευλόγησε με την παρουσία του, τη διδαχή του και την εξομολόγηση το παραποτάμιο του Αλιάκμονα Πολύφυτο και το ορεινό των Πιερίων ορέων Καταφύγι, Ενορίες της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης και Τ. Κοινότητες του Δήμου Βελβεντού. Ευλόγησε την περιοχή μας, γη της Μακεδονίας.

Οι πηγές (προφορικές του λαού ενθυμήσεις και όσες γραπτές) αφηγούνται:

ΚΑΤΑΦΥΓΙ:

Μνήμες και αφηγήσεις. Οι παλαιοί Καταφυγιώτες για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Καταφύγι αφηγούνται:

‘’Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το Καταφύγι. Μας το έλεγαν οι παππούδες μας. Εξομολόγησε και διάβασε τον κόσμο. Επισκέφτηκε τον παλιό Άγιο Αθανάσιο κι έμεινε στο Εξωκλήσι τρεις μέρες. Είπε και προφητείες εκεί’’. (Νικόλαος Τζινίκος, 95 ετών, Καταφυγιώτης. Εκκλησάρης στο παλιό Εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου Καταφυγίου από το 1960 έως το 2010. Ζει στο Βελβεντό. Αύγουστος 2018).  

Η εφημερίδα ‘’ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙ’’ αποτυπώνει τη ζωντανή ως τα σήμερα παράδοση των Καταφυγιωτών για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στο Καταφύγι: 

‘’Κατά την πρώτη περιοδεία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού – 1750 – και όπως αναφέρει η παράδοση, ο Άγιος Κοσμάς πέρασε από το Καταφύγι και στη συνέχεια επισκέφτηκε το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου και παρέμεινε σ’ αυτό το εξωκλήσι τρεις ημέρες, που κατά σύμπτωση εκεί έμενε μόνιμα ο παππούς Πασκάλης, όπως τον αποκαλούσαν οι Καταφυγιώτες και ο Άγιος Κοσμάς του είπε τις παρακάτω προφητείες και από χείλι σε χείλι έφτασαν μέχρι τις μέρες μας: Θα έρθει καιρός που όλοι οι άνθρωποι θα δεθούν μ’ ένα σύρμα – το τηλέφωνο -. Θα έρθει καιρός που στον κάμπο το αμάξι θα τρέχει γρηγορότερα από το λαγό – το αυτοκίνητο - . Θα έρθει καιρός που οι άνθρωποι θα πετούν στον ουρανό σαν μαυροπούλια και θα ρίχνουν φωτιά στον κόσμο – τα αεροπλάνα -. Θα έρθει καιρός που η γυναίκα θα φορέσει τόσο ψηλό παπούτσι που από κάτω θα περνά ένα ποντίκι. – το ψηλοτάκουνο–‘’. (ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙ’’, αρ. φύλλου 324-325, Ιούλιος - Αύγουστος 2006).

ΠΟΛΥΦΥΤΟ:

Μνήμες και αφηγήσεις. Η προφορική παράδοση για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά στο Πολύφυτο αφηγείται:   

‘’Ο Πατρο-Κοσμάς επισκέφτηκε το Πολύφυτο – 1750 μ.Χ. - και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Βουλγαρόπουλου. Υπάρχουν σήμερα τα χαλάσματα αυτού του σπιτιού. Ο Άγιος εξομολόγησε τους χριστιανούς και λειτούργησε στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου. Ο Ναός αυτός αργότερα κάηκε. Πάνω στα ίδια θεμέλια, χτίστηκε ο σημερινός Ναός της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου. Οι Πολυφυτιανοί παρέθεσαν εορταστικό τραπέζι (έσφαξαν κριάρι) προς τιμήν του Αγίου Κοσμά. Ο Άγιος έφαγε καρύδια με μέλι. Το κρέας είπε να το μοιράσουν στα παιδιά’’. (Αφηγήσεις των Πολυφυτιανών Λεωνίδα Αντ. Βρακόπουλου παλιού επιτρόπου και της Αθηνάς Μπλάνα σημερινής επιτρόπου Πολυφύτου. Αύγουστος 2018).

ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΤ’ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ.

Α. ‘’Ο Κοσμάς ο Αιτωλός όργωσε την Ελλάδα διδάσκοντας. Απ’ όπου πέρασε ίδρυσε κι από ένα σχολείο. Έφτασε να ιδρύσει διακόσια κοινά σχολεία (δημοτικά, θα λέγαμε) και δέκα ελληνικά (γυμνάσια). Ο λαός τον λάτρευε και τον τιμούσε σαν άγιο. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στην Ήπειρο (1779)’’. (‘’ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ’’, Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού, έκδοση 2004, σελ. 55). Το έχω διδάξει για πολλά χρόνια. Τώρα αντικαταστάθηκε από το κείμενο που ακολουθεί .

Β. ‘’Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας. Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία’’. (‘’Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου’’, ΣΤ’ Δημοτικού, σελ. 53, έκδοση 2012). Είναι αυτό που διδάσκεται σήμερα.

Γ. ‘’Και σεις, γονείς, να παιδεύετε τα παιδιά σας εις τα χριστιανικά ήθη, να τα βάνετε να μανθάνουν γράμματα. Να κάμετε τρόπον εδώ εις την χώραν σας διά σχολείον, να βρήτε έναν διδάσκαλον να τον πληρώνετε να σας μαθαίνη τα παιδιά σας, ότι αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε αγράμματα και τυφλά. Και μη μόνον φροντίζετε να τους αφήνετε πλούτη και υποστατικά και μετά τον θάνατόν σας να τα τρων και να τα πίνουν και να σας οπισωλογούν. Καλύτερα να τα αφήνετε πτωχά και γραμματισμένα, παρά πλούσια και αγράμματα’’. ‘’Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές και βιογραφία, Αθήνα 1980, σ. 173’’. (‘’Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου’’, ΣΤ’ Δημοτικού, σελ. 54, έκδοση 2012. Οι πηγές αφηγούνται.). Διδάσκεται σήμερα. Στη σελ. 52 υπάρχει και εικόνα ολόσωμη του Αγίου με τη σημείωση: ‘’Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός’’.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ:

Έλεγε ο Φ. Κόντογλου: ‘’Πρέπει να καταλάβουμε πως ο Ελληνισμός δεν χάνεται μονάχα σα χάσει την πολιτική του ελευθερία, αλλά σα χάσει την πνευματική ελευθερία του. Όσο είχε πίστη ο Έλληνας, οι διάφορες προπαγάνδες δεν κάνανε τίποτα’’.  

Ερώτημα: Θα μπορούσε, άραγε, να συνεχιστεί και να αξιοποιηθεί αυτή η μέχρι των ημερών μας ζωντανή στη μνήμη του λαού παράδοση για τον Άγιο Κοσμά και για τους δύο σταθμούς στην παραποτάμια, παραλίμνια και ορεινή (που ‘’αρδεύτηκε’’ από τη θεολογία, την αγιοσύνη, την κοινοβιακή εμπειρία, Γρηγορίου του Παλαμά (1320 μ.Χ.), Νικάνορος της Ζάβορδας και Διονυσίου εν Ολύμπω (1524 μ.Χ.), περιοχή μας;

Ανακύπτει αίφνης το άλλο ερώτημα: Ποιος, πώς και γιατί να το κάνει αυτό;

Όπου περισσεύει ο αυτοθαυμασμός, η αυταρέσκεια και η κολακεία (κολακευόντων και κολακευομένων) εκεί τα εκτιμώμενα μεγέθη είναι διαφορετικά. Η ελπίδα για αυτεπίγνωση λιγοστεύει. ''Πίσω απ’ τ’ αυτάρεσκα τραγούδια μας η σήψη προχωρούσε'' διαπίστωνε με οδυνηρή ακρίβεια από το 1989 στο ''Κούρεμα'' ο Διονύσης Σαββόπουλος. Το ίδιο θα συμβαίνει, δυστυχώς, πάντα, όταν και όπου ο αυτοθαυμασμός περισσεύει. Οι καιροί μπορεί να αλλάζουν. Το σαράκι το ίδιο.  

Σε όλα τα δύσκολα υπάρχει φως και ελπίδα. Η κατήφεια και η ηττοπάθεια δεν είναι στοιχεία του πολιτισμού μας. Με την πεποίθηση αυτή, απαντήσεις με ελπίδα στο ερώτημα: ‘’Ποιος, πώς και γιατί να το κάνει;’’ είναι και αυτές που ακολουθούν.

Ερώτηση: Ποιος; Απάντηση. Ο παπάς, ο δάσκαλος, οι νέοι γονείς, οι παππούδες και οι γιαγιάδες.

Ερώτηση: Πώς; Απάντηση. Με απλή διδαχή (ως ιστορία) στο εκκλησίασμα ο παπάς, στους μαθητές του ο δάσκαλος, στα μικρά παιδιά τους οι νέοι γονείς και στα εγγόνια τους οι γιαγιάδες κι οι παππούδες.

Όλοι εμείς, η γενιά μας, τον μαργαρίτη της πίστης (που ελευθερώνει, ανορθώνει και μεταμορφώνει) από τη γιαγιά μας, τον παπά και το δάσκαλο τον δεχτήκαμε και – χάριτι Θεού – τον διαφυλάττουμε, τον κάνουμε εμπειρία προσωπική και τον ανοίγουμε ως σχέση προς τον άλλον – εικόνα Θεού. Αυτή την πίστη (ως βίωμα, ως μετάδοση, ως σχέση) δεν μπορεί κανείς να μας την πάρει. Παρεκτός κι αν την  παραδώσουμε εμείς οι ίδιοι (ή την κάνουμε διακοσμητική βιτρίνα) με τη θέλησή μας. 

Ερώτηση: Γιατί; Απάντηση. Για να μην αποκοπούμε (και εν τέλει αποξηρανθούμε) από την καλλιέλαιο της Ορθοδοξίας και του εμβαπτισμένου σ’ Αυτήν Γένους. Και για να κατορθώσουμε τη σύνθεση λ.χ. παράδοσης και νεωτερικού βίου, Ανατολής και Δύσης. Την χρειάζεται, άλλωστε, η ψυχή μας. Εύκολο αυτό δεν είναι, αλλά δεν είναι και ακατόρθωτο. Υπό τη σκέπη της ‘’πλατυτέρας των ουρανών’’ Παναγίας,  πάντα δυνατά τοις πιστεύουσι.

Η γενέτειρά μου, το Βελβεντό, ήταν, είναι και θα συνεχίσει να είναι επί ελληνικού, μακεδονικού εδάφους. Δεν το κρύβω, δεν ντρέπομαι και δεν φοβάμαι να το λέω. Ας κάνει ο καθένας και η καθεμιά για τη γενέτειρά του (της) το ίδιο. Με εκφράζει ο λόγος του Οδυσσέα Ελύτη για τη Μακεδονία: ‘’Για μας η ψυχή μας είναι το όνομά μας’’. ‘’Η Μακεδονία είναι μία και είναι ΕΛΛΑΔΑ!’’ (Ψήφισμα Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης, 27-6-2018). Εξ άλλου ‘’Το “μακεδονικό” έθνος επινοήθηκε για να δημιουργηθεί μια άλλη, φανταστική δημοκρατία’’ (Espresso Σερβίας / “Δ”, 29/7/19), υποστηρίζει ορθώς ο πρώην πρόεδρος της άλλοτε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας Γιόβιτς. Οι προηγούμενοι δικοί μας, δυστυχώς, την αναγνώρισαν. Οι σημερινοί δικοί μας ‘’θα σεβαστούν’’ την αναγνώριση των προηγουμένων;  Στο μεταξύ η Εθνική Σκοπίων μετέχει στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα με σκέτο ‘’Μακεδονία’’. Ο καθ’ ημάς πολιτικός βίος ‘’αγρόν αγοράζει’’ εν γένει.

Μεγαλυνάριον.

Χαίροις Αποστόλων ο μιμητής, Κοσμά, θεοφόρε, ευσεβείας υφηγητά, του Ευαγγελίου, ο θεηγόρος κήρυξ, και των πιστών απάντων, θείον αγλάισμα. 

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας

παπαδάσκαλος,

29-8-2019

Η αποτομή της τιμίας Κεφαλής Ιωάννου του Προδρόμου.