Πολύφυτο και Καταφύγι: Δύο σταθμοί του Πατρο-Κοσμά του Αιτωλού στα 1750.

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα

Στα ‘’Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος’’ αναγράφεται: Αύγουστος 24. Κοσμά του νέου ιερομάρτυρος του Αιτωλού (1779).

Το έχουμε γράψει επανειλημμένα το επαναλαμβάνουμε πάλι με αφορμή τη γιορτή του. Το Πολύφυτο και το Καταφύγι (Ενορίες της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης και τοπικές Κοινότητες του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού) υπήρξαν σταθμοί, σε μια από τις περιοδείες του, του Πατρο-Κοσμά του Αιτωλού. Διασώζονται μέχρι τις μέρες μας προφορικές παραδόσεις των δύο χωριών που μαρτυρούν το γεγονός.

Πολύφυτο: Η προφορική παράδοση των Πολυφυτιανών αναφέρει ότι ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το Πολύφυτο, εξομολόγησε τους χριστιανούς και λειτούργησε στον παλιό (που αργότερα κατεδαφίστηκε και στα θεμέλιά του χτίστηκε ο νέος πετρόχτιστος ναός) της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου. Ο Άγιος φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Βουλγαρόπουλου και το βράδυ κοιμήθηκε σ’ αυτό. Οι Πολυφυτιανοί παρέθεσαν τράπεζα προς τιμήν του Αγίου σφάζοντας ένα κριάρι. Ο Άγιος έφαγε καρύδια με μέλι.

Καταφύγι: Η προφορική παράδοση των Καταφυγιωτών για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού αποτυπώνεται στην εφημερίδα τους ‘’Το Καταφύγι’’: ‘’Κατά την πρώτη περίοδο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού-1750-ο Άγιος Κοσμάς πέρασε από το Καταφύγι και στη συνέχεια επισκέφτηκε και παρέμεινε σ’ αυτό το εξωκλήσι (σημ.: τον παλιό πετρόχτιστο Αη-Θανάση που κρέμεται στην πλαγιά των Πιερίων ορέων ψηλά από το Βελβεντό) τρεις ημέρες, που κατά σύμπτωση εκεί έμεινε μόνιμα ο παππούς Πασκάλης και ο Άγιος Κοσμάς του είπε τις παρακάτω προφητείες και από χείλι σε χείλι έφτασαν μέχρι τις μέρες μας: Θα έρθει καιρός που όλοι οι άνθρωποι θα δεθούν μ’ ένα σύρμα. Θα έρθει καιρός που στον κάμπο το αμάξι θα τρέχει γρηγορότερα από το λαγό. Θα έρθει καιρός που οι άνθρωποι θα πετούν σαν μαυροπούλια και θα ρίχνουν φωτιά στον κόσμο. Θα έρθει καιρός που η γυναίκα θα φορέσει τόσο ψηλό παπούτσι που από κάτω θα περνά ένα ποντίκι. Θα έρθει καιρός που θα φύγουν οι Τούρκοι, αλλά θα ξαναρθούν και θα φτάσουν ως τα Εξάμιλα, ύστερα θα τους διώξετε ως την Κόκκινη Μηλιά’’ (‘’Το Καταφύγι’’, αρ. φύλλου 324-325, Ιούλιος-Αύγουστος 2006).  

Εικασία: Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε τα δυο προαναφερθέντα χωριά ύστερα από επίσκεψή του για ξεκούραση και ανατροφοδότηση πνευματική στο Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου της Βέροιας. Τα μονοπάτια του καιρού εκείνου  της παραποτάμιας ζώνης του Αλιάκμονα (που μεγάλα κομμάτια σώζονται μέχρι τις μέρες μας) συνέδεαν όλα τα πολλά χωριά κατά μήκος του Αλιάκμονα μέχρι και τα πιο ορεινά και δυσπρόσιτα όπως η Σκούλιαρη και το Καταφύγι. Υποθέτω ότι ο Άγιος Κοσμάς βημάτισε σ’ αυτά τα μονοπάτια και δύο από τους σταθμούς του ήταν το Πολύφυτο και το Καταφύγι. Ο λόγος και η παρουσία του καταγράφτηκαν βαθειά και έντονα στις καρδιές των υποδούλων τόσο, ώστε η γενιά μας είναι μάρτυρας πολλών αφηγήσεων-ιστοριών από τις γιαγιάδες μας και τους παππούδες μας. Μιλούσαν για τον Άγιο Κοσμά με πολύ σεβασμό και ιερότητα για το πρόσωπό του και για τις προφητείες, σαν και να άκουσαν τις διδαχές του. Μικροί εμείς, χωρίς ραδιόφωνα, τηλεοράσεις και εξωσχολικά βιβλία, ακούγαμε και ρουφούσαμε τις ιστορίες. Μας γοήτευαν αυτές οι διηγήσεις.

Πρόταση: Υπάρχει ο κίνδυνος (η πιθανότητα αν θέλετε) όλα αυτά τα παραπάνω να διαγραφούν από τη μνήμη μας, εξαιτίας της αδιαφορίας και του σνομπισμού μας. Πολύ περισσότερο πρέπει να προβληθούν και να περάσουν, (με την ευθύνη της Ιεράς Μητροπόλεως, του Δήμου, της Περιφέρειας, της Εκπαίδευσης, των σχολικών μονάδων) ως πολύτιμη γνώση στις νεότερες γενιές μέσα από την Α/θμια και Β/θμια εκπαίδευση τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο Δήμου Σερβίων-Βελβεντού και Π.Ε. Κοζάνης. Έτσι θα συντελέσουμε στην επίγνωση της αυτοσυνειδησίας μας, θα υφάνουμε και θα ενισχύσουμε την ελπίδα για την ύπαρξή της και την πορεία της στο μέλλον.  

Τα ιερά χτίσματα (στο Πολύφυτο ο ι. ναός της  Αγίας Παρασκευής και στο Καταφύγι το παλιό, πετρόχτιστο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου) είναι εδώ, παραμένουν (και μας περιμένουν) αψευδείς μάρτυρες της διδαχής και της αγιαστικής παρουσίας του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού.

Οι εκκλησιές αυτές θα μπορούσαν να προστεθούν στους στίχους του ‘’Τσάμικου’’ (από τα ‘’Τραπεζάκια έξω’’, 1983) του Διονύση Σαββόπουλου: ‘’Ζήτω η Ελλάδα - και κάθε τι μοναχικό στον κόσμο αυτό – Ελασσόνα, Λειβαδιά, Μελβούρνη – ………… - Πατρο-Κοσμάς ο Αιτωλός, Αγια-Παρασκευή Πολυφύτου και Αη-Θανάσης Καταφυγίου – η Ελλάδα που αντιστέκεται – η Ελλάδα που επιμένει – κι όποιος δεν καταλαβαίνει – δεν ξέρει πού πατά – και πού πηγαίνει’’.

Αναζητούμε λύσεις στη διαχρονική παράδοσή μας ύστερα από αναζήτηση δική μας και σοβαρή ενδοσκόπηση. Η προϋπόθεση είναι να υφίσταται η σχέση και οι πηγές ανατροφοδότησης ζωντανές για να έχει ισχύ το: ‘’Κι απ’ την έρμη την απόσταση – παίρνει υπόσταση – κάθε γιορτή μου’’. (Διονύσης Σαββόπουλος, Τσάμικο).  

Ίσως έτσι καταφέρουμε να τα αναδείξουμε όλα αυτά στο συλλογικό μας βίο. Διότι μαγικές, αυτόματες και απρόσωπες λύσεις στα ανθρώπινα δεν υπάρχουν. Ούτε οι (έξωθεν) θύρες είναι εύκολες εάν η χρεία τες κουρταλεί, σύμφωνα με την ποιητική ρήση του Διονυσίου Σολωμού στον Εθνικό μας Ύμνο: ‘’Δεν είναι εύκολες οι θύρες – εάν η χρεία τες κουρταλεί’’, που επιβεβαιώνεται τόσο τραγικά (και) στις μέρες μας. 

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας

παπαδάσκαλος

24-8-2016