Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγ. Νικάνορος Ζάβορδας (Βίντεο-Κείμενο-Φωτογραφίες).

από την ομάδα cerviwnfrouros.blogspot.com
ΙΕΡΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ ΖΑΒΟΡΔΑΣ

    Για πολλούς αιώνες το Μοναστήρι της Ζάβορδας, ήταν το σημαντικότερο πνευματικό κέντρο, σε μια τεράστια περιοχή, μεγαλύτερη από τα όρια της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας. Με μεγάλη εθνική και κοινωνική προσφορά, θεωρείται εξίσου σημαντικό με τα μοναστήρια του Αγίου Όρους. Κράτησε σε δύσκολους καιρούς για το Έθνος ζωντανή την πίστη, την συνέχεια και την ελπίδα. Σήμερα για την ίδια περιοχή, είναι το σπουδαιότερο θρησκευτικό μνημείο. Ο Όσιος (μετέπειτα Άγιος) Νικάνορας (1491-1549),υπήρξε ο ιδρυτής και ο ιεροδιδάσκαλος της. Το Μοναστήρι πνευματικά ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά διοικητικά στην Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών. Δεχόταν πάντα  στο παρελθόν, την επιρροή της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας.

    Χειροτονημένος σαν πρεσβύτερος  ο Νικάνωρ, αφήνει την γενέτειρα του Θεσσαλονίκη ακολουθώντας το κάλεσμα του Θεού, για να μονάσει στα μέρη του ποταμού Αλιάκμονα. Αφού έχει μοιράσει την περιουσία του σε φτωχούς κι ανήμπορους, ξεκίνησε το ταξίδι του προς τα χωριά των Γρεβενών. Στην πορεία του αυτή έχοντας την γνώση των εκκλησιαστικών κειμένων, διδάσκει και τονώνει, την πίστη και το σθένος των χριστιανικών πληθυσμών που συναντά. Ζει για κάποια χρόνια περιφερόμενος, συνεχίζοντας το έργο του ανάμεσα σε κόσμο, έχοντας αποκτήσει τη φήμη και του θεραπευτή. Εγκαθίσταται μόνιμα σε ένα δυσπρόσιτο λόφο, πλάι στην κοίτη του Αλιάκμονα. Ονομάζεται  λόφος του Καλλιστράτου, από το όνομα του πρώτου ασκητή που μόνασε  εκεί.

 Ο Νικάνωρ βρίσκει στα ριζά του δύσβατου και πετρώδους λοφίσκου εγκαταλελειμμένο μονύδριο του Αγίου Γεωργίου το οποίο ανακατασκευάζει. Εκεί ζει τον ασκητικό του βίο μόνος του για 16 χρόνια στην αρχή, με προσευχή και αφοσίωση στο Θεό. Δέχεται  πιστούς, τους οποίους εμψυχώνει, παρηγορεί και θεραπεύει. Η είδηση της παρουσίας και του έργου του εξαπλώνεται γρήγορα και τα λιγοστά μικρά κελιά θα φιλοξενήσουν  νέους ασκητές.

    Ο Όσιος παίρνει την εντολή απ τον Κύριο να ανέβει στην κορυφή του δύσβατου λόφου  και να βρει σκάβοντας, την εικόνα της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Βρίσκοντας την εικόνα καθώς και ερειπωμένα  θεμέλια παλαιοτέρων κτισμάτων, ξεκινά την οικοδόμηση του μοναστηριού το 1534,με τη βοήθεια μαστόρων και εργατών εθελοντών της γύρω περιοχής. Η εικόνα αυτή του Χριστού φυλάσσεται σήμερα εντός του ναού, στο καθολικό της μονής. Ο Όσιος συνεχίζει να κηρύττει και να διδάσκει έως το τέλος της ζωής του, ενώ εντός της μονής συστήνει σχολείο για ψάλτες και ιερείς. Έχει φτιάξει μια μικρή πολιτεία με αυστηρούς κανόνες και κύρια  γνωρίσματα την σκληραγωγία, την νηστεία και την υπακοή. Έζησε θεάρεστα και σεπτά και άφησε μια τιτάνια παρακαταθήκη. Πρόλαβε και συνέταξε την χειρόγραφη απ τον ίδιο διαθήκη του, η οποία σώζεται. Η Εκκλησία τιμά την μνήμη του την εβδόμη Αυγούστου όταν και απεβίωσε σε ηλικία 58 ετών, μια ημέρα μετά τον  εορτασμό  της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και γιορτής για το μοναστήρι. Εκεί στην αυλή του μοναστηριού, στο παρεκκλήσι του Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται ο τάφος του. Στις αρχές του 18^ουαιώνα το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον ανακηρύσσει  Άγιο.

   Στη μονή βρίσκονται τα ιερά λείψανα του Αγίου, τοποθετημένα σε αργυρές θήκες, όπως επίσης σώζεται, η κάρα του Καλλιστράτου και πολλών άλλων. Η λειψανοθήκη του 1747 του Αγίου, εξωτερικά κοσμείται από το ανάγλυφο του και από το μεγαλυνάριο  «ΧΑΙΡΟΙΣ ΤΩΝ ΣΕΡΒΙΩΝ Ο ΙΑΤΡΟΣ, ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΤΟ ΚΛΕΟΣ, ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ Ο ΒΟΗΘΟΣ, ΧΑΙΡΟΙΣ Ο ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΩΝ ΣΕ ΤΙΜΩΝΤΩΝ ΠΟΘΩ ΝΙΚΑΝΩΡ ΚΑΛΛΙΣΤΡΑΤΟΥ ΦΩΣΤΗΡΑ ΠΟΛΥΦΩΤΟΝ». Στον νάρθηκα του καθολικού της μονής, υπάρχει σήμερα η χαρακτηριστική  τοιχογραφία, που φέρει τον Νικάνορα να σώζει τα Σέρβια από φοβερό λιμό. Ήταν το 1720 περίπου, όταν η τρομερή πανώλη αποδεκάτιζε τον πληθυσμό των Σερβίων και οι μοναχοί, προσφέρθηκαν να μεταφέρουν και να περιφέρουν την κάρα του Οσίου στους δρόμους και τα σπίτια της πόλης, για να θεραπεύσει τους αρρώστους και να σταματήσει η καταστροφή. Οι μαρτυρίες και οι πηγές  είναι αποκαλυπτικές για το θαύμα που συνέβη, αφού εξαφανίστηκε η αρρώστια με το πέρασμα του κιβωτίου των λειψάνων, από το κάθε σοκάκι. Οι διηγήσεις μάλιστα μιλούν για το τρίξιμο της κάρας κατά την περιφορά, κάτι που σήμαινε την αποδρομή του λιμού. Η παράδοση πάλι αναφέρει το περιστατικό με δύο γενίτσαρους που θέλησαν να συντρίψουν τα ιερά λείψανα, μην αντέχοντας να βλέπουν το θέαμα της λιτάνευσης και των ψαλμών. Οι δυο τους είχαν  τραγική κατάληξη  το ίδιο βράδυ.  Ο ένας προσβλήθηκε ο ίδιος από την ασθένεια και ο άλλος έχασε τα λογικά του, όταν παρουσιάστηκε στον ύπνο του ο Άγιος, όπως λέγεται.

    Υπάρχουν και οι πιο πρόσφατες αποδόσεις, σε μεταγενέστερα θαύματα του Αγίου κατά τον 19^ο και 20^ο αιώνα. Στην περιοχή των Σερβίων ξανά το 1825 από νέο λιμό, στη Σαμαρίνα και τον Κρόκο για επιδημία σε ζώα και στην πόλη της Κοζάνης το 1918, από την φονική γρίπη.

    Άξιοι Πατέρες συνέχισαν για αιώνες μετά το τέλος του Αγίου και σε βασανισμένα χρόνια για τους Έλληνες, να εργάζονται και να παλεύουν  για το Έθνος και τη Θρησκεία. Η Ιερά μονή Ζάβορδας στάθηκε πυλώνας και έδρα της ελευθερίας και της πίστης. Άκμασε και ήταν ξακουστό σε όλη τη Βόρειο Ελλάδα. Βοήθησε και ήταν ευεργετικό για τα γύρω χωριά. Σπούδασε νέους, δίδαξε τέχνες, στέγασε απελπισμένους και κατατρεγμένους. Έγινε κρυψώνα για οπλαρχηγούς και αγωνιστές της πατρίδας. Δεν καταστράφηκε ποτέ από κατακτητές. Χαρακτηριστικό το αφήγημα για τους Γάλλους στρατιώτες που θέλησαν να σκοτώσουν τους μοναχούς, για συνεργασία με αντάρτες  το 1916, αλλά μόλις αντίκρισαν την εικόνα να δακρύζει και τους καπνούς που βγαίνανε από την εκκλησία χωρίς να υπάρχει φωτιά, έφυγαν φοβισμένοι.

    Το μοναστήρι της Ζάβορδας (‘Ζάμπουρτζα’ ήταν το όνομα πολύ παλιού οικισμού που βρισκόταν πιθανότατα εκεί κοντά και από εκεί προκύπτει η ονομασία) κατέχει έναν ανεκτίμητο θησαυρό. Σώζονται 207 χειρόγραφα, περγαμηνές  και ιερά κειμήλια του Αγίου του. Αρχαίοι κώδικες όπως το Λεξικό του Πατριάρχου Φωτίου, χειρόγραφο του ιστορικού Φραντζή και πλήθος άλλων με τεράστια ιστορική και θρησκευτική αξία.

   Από τα πιο σημαντικά είναι το χειρόγραφο 201, γνωστότερο ως Κώδικας της Ζάβορδας. Ένα μεγάλο έργο με πλούσιες πληροφορίες, για όλα σχεδόν τα χωριά της ευρύτερης περιοχής. Υπάρχει κατάλογος προσφορών και αφιερωμάτων των χριστιανών προς την μονή, στοιχεία που μας οδηγούν σε δημογραφικά, διοικητικά, πληθυσμιακά, λαογραφικά και άλλες ασφαλείς πηγές και συμπεράσματα για την εποχή. Οι πληροφορίες είναι πολύτιμες γιατί μας δείχνουν το μέγεθος του πλούτου της και το πόσο επηρέαζε η μονή μια πολύ μεγάλη επαρχία. Καταγράφηκαν δωρητές από όλη την Ελλάδα, την Μικρά Ασία και τα Βαλκάνια. Ο Κώδικας ξεκίνησε να γράφεται με την ίδρυση της μονής. Το 1692 όμως ξαναγράφτηκε από τον μοναχό Ι.Ζωγράφο και έκτοτε εμπλουτιζόταν μέχρι και τις αρχές του 20^ου αιώνα. Σήμερα βρίσκεται στην βιβλιοθήκη της Κοζάνης.

   Το καθολικό της μονής είναι του 16^ου αιώνα, με την τοιχοποιία να είναι προγενέστερη, περί το 1230-1250. Έχει υπέροχες τοιχογραφίες , καλλιτεχνημένες από τον Κατελάνο  Φράγκο που έζησε μαζί με τον Άγιο τον 16^ο αιώνα. Εκτός της Παναγίας δεν υπάρχει εικόνα άλλης Αγίας.

   Σήμερα το μοναστήρι στέκει ζωντανό και μεγαλοπρεπές σαν κάστρο, με την φρουριακή όψη του και το επιβλητικό νέο περιβάλλον του. Ο ποταμός Αλιάκμων που κύκλωνε τον λόφο του Καλλιστράτου, έχει μετατραπεί πρόσφατα σε τεχνητή λίμνη και η θέα του από τον επαρχιακό δρόμο Σερβίων-Δεσκάτης στους πρόποδες της Βουνάσας είναι μοναδική. Με ηγούμενο τον Σεραφείμ  από το 2015 και οκτώ μοναχούς, επιτελείται ένα αξιέπαινο έργο συντήρησης, διατήρησης και ανάδειξης όλων των θησαυρών που κατέχει η μονή. Αξιοσημείωτη η σοβαρή δουλειά που γίνεται στο καθολικό της μονής. Κυριαρχεί μια αρχοντιά, μια αγιοσύνη στο μοναστήρι, άμεσα αντιληπτή στους πιστούς που το επισκέπτονται. Είχε προηγηθεί η εγκατάλειψη του από το 1982 έως το 2005, όταν απεβίωσε ο τελευταίος μοναχός Αμφιλόχιος. Ο Μητροπολίτης Γρεβενών Σέργιος κατήργησε το άβατο το 2000. Από το 2005 ως το 2015 έζησε μόνος του ο μοναχός Τιμόθεος. Οι σημερινοί Πατέρες της μονής επιδιώκουν και έχουν μια μικρή επισκεψιμότητα, η οποία τους δίνει χρόνο και ησυχία, για να αφοσιώνονται καλύτερα στο σκοπό και στα καθήκοντα τους.  Το αίτημα για να δημιουργηθεί πεζογέφυρα, που να συνδέει τα παλιά ασκηταρειά, δεν έγινε δεκτό από την κοινότητα των μοναχών, επειδή ακριβώς αυτό επιθυμεί. Να αποφύγει μια πιθανή  τουριστική  διείσδυση.

    Βγαίνοντας απ το μοναστήρι εκεί δίπλα στην βραχώδη άκρη του λόφου με κατεύθυνση την Σκήτη του Αγίου, στέκει ο ναός του Αγίου Μηνά. Χρησιμοποιήθηκε για την λειτουργία της μονής το διάστημα των εργασιών της Αρχαιολογικής υπηρεσίας. Το Ασκητήριο σήμερα έχει αναστηλωθεί και στερεωθεί κατάλληλα και βρίσκεται δίπλα απ τα νερά της λίμνης. Η στάθμη της σχεδόν το αγγίζει. Η κατάβαση σ αυτό από τη κορυφή του λόφου, αλλά κυρίως η ανάβαση μετά, είναι μια πολλή κουραστική, αλλά ευχάριστη εμπειρία. Δεν μπορείς να μη σταθείς με περισυλλογή στο ‘σπίτι’ του Αγίου.

    Στον αυχένα χαμηλά και βόρεια, που ξεκινά ο ανηφορικός δρόμος για την είσοδο της  μονής, βρίσκεται το λεγόμενο ‘γυναικείο’ μοναστηράκι με την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Εκεί εκκλησιάζονται οι γυναίκες που πάνε για προσκύνημα, αφού απαγορεύεται να ανεβαίνουν σύμφωνα και με τις επιταγές του Αγίου. Ολόγυρα και σε μεγάλες εκτάσεις υπήρχαν οι φημισμένοι αμπελώνες της μονής, που έβγαζαν το εξαίσιο κρασί. Σε χώρο μέσα στο μοναστήρι, βρίσκονται δύο παμπάλαια τεράστια δρύινα βαρέλια, που αποθηκευόταν το κρασί αυτό. Στην περιουσία της μονής , εκτός των κτημάτων, ανήκαν και ζώα, όπως τα μοσχάρια μιας ιδιαίτερης ράτσας κόκκινου χρώματος.

   Κατά τη διαδρομή προς τη Ζάβορδα μετά το χωριό Παναγιά, συναντάμε την μεταφερόμενη Ιερά Μονή Τουρνικίου. Μεταφέρθηκε ολόσωμα το καθολικό, με σύγχρονα μέσα, για να σωθεί το κτίσμα. Η παλιά θέση βρισκόταν στην ακροποταμιά δυτικά της Ζάβορδας και η τεχνητή λίμνη θα τη κάλυπτε με τα νερά της. Είναι ένα πανέμορφο μεταβυζαντινό μνημείο. Από την άλλη πλευρά νότια, στον δρόμο Ελάτης-Παλιουριάς, υπάρχει το σημείο που σύμφωνα με την παράδοση ο Άγιος Νικάνορας κυνηγημένος από Οθωμανούς, πάτησε με το άλογο και βρέθηκε στο λόφο του μοναστηριού, αποφεύγοντας τον γκρεμό και το ποτάμι. Είναι το λεγόμενο ‘πέλμα του αλόγου’ή και ‘πατηλιά’. Μια διαδρομή ενδιαφέρουσα και ένας προορισμός που για μια έστω φορά στη ζωή του, πρέπει να βρει ο κάθε Ορθόδοξος Έλληνας.

  Οι εικόνες που θα θυμάται ο προσκυνητής και ο επισκέπτης από την Ιερά Μονή Αγίου Νικάνορα μαζί με την ψυχική του ανάταση, θα μείνουν ανεξίτηλα στη μνήμη.