Σύμφωνα με την Παγκόσμια Επιτροπή Ενέργειας, το 2022 αγοράστηκαν 10 εκατομμύρια ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα, διπλασιάσθηκε η δυναμικότητα των συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, εκτοξεύτηκε η κατασκευή φωτοβολταικών πάρκων και ανακοινώθηκε η δημιουργία 530 μονάδων παραγωγής πράσινου Υδρογόνου που θα τεθούν σε λειτουργία έως το 2030. Παράλληλα όμως,τριπλασιάστηκε η ζήτηση λιθίου, ενώ αυτή του κοβαλτίου αυξήθηκε κατά 70% και του νικελίου κατά 45%.
Φαινομενικά, η κατασκευή μιας μονάδας παραγωγής πράσινου Υδρογόνου, για παράδειγμα,απαιτεί μερικά στρέμματα γης, άνεμο, ήλιο και νερό.Δυστυχώς όμως,όπως συμβαίνει με όλες τις ενεργειακέςτεχνολογίες, στις λεπτομέρειες κρύβεταιο «διάβολος». Στην περίπτωση των νέων τεχνολογιών οι «λεπτομέρειες» έχουν και άκρως εξωτικάονόματαόπως Ιρίδιο, Νεοδύμιο, Δυσπρόσιο, Προμήθειο, Νιόβιο. Πρόκειται για χημικά στοιχεία, για πρώτες ύλες δηλαδή που είναι άκρως απαραίτητες για την κατασκευή και λειτουργία των νέων ενεργειακώνσυστημάτων.Κατά συνέπεια, η ασφάλεια εφοδιασμού κρίσιμων πρώτων υλώνθα κρίνει σε μεγάλο βαθμό το στοίχημα της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης.
Το πρόβλημα με τιςΚρίσιμες Πρώτες Ύλες, γνωστές διεθνώς ως CriticalRawMaterials (CRM), είναι πολύπλοκο και πολυσύνθετο. Απαντώνται σε λίγες χώρες και κυρίωςστηνΚίνα, στο Καζακστάν, στη Ρωσία, στηΝ. Αφρική και στο Κονγκό. Χρησιμοποιούνται και σε ανταγωνιστικούς τομείς όπως η ιατρική, τα οπλικά συστήματα, τα κινητά τηλέφωνα και οι ηλεκτρονικές συσκευές νέας γενιάς. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα περισσότερα των κρίσιμων αυτών υλικών δεν εμπορεύονται μέσω του χρηματιστηρίου αλλά σε απευθείαςσυμφωνίες με τους ελάχιστουςπαραγωγούς.
Ας δούμεενδεικτικάτην περίπτωση του Ιριδίου, ένα κρισιμότατο υλικό για τη λειτουργία τωνσυστημάτων ηλεκτρόλυσης του νερού για τηνπαραγωγή Υδρογόνου. Το Ιρίδιο είναι ένα από τα σπανιότερα στοιχεία,πενήντα φορές σπανιότερο από τον Χρυσό, δεν το δημιούργησε η Γη αλλά μας «κουβαλήθηκε»και αυτόαπό το διάστημα.Η ετήσια παραγωγή του δεν ξεπερνά τους 7 τόνους, μέχρι το 2019 κόστιζε περίπου €112 χιλιάδες το κιλόαλλά έκτοτε η τιμή του αυξάνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα να ανέρχεται σήμερα στις€178 χιλιάδες.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής Ενέργειας, το 2022 η παγκόσμια αγορά των κρίσιμων πρώτων υλών διαμορφώθηκε στα 320 δις δολάρια, αυξημένη κατά 100% σε σχέση με το 2017και αναμένεται να ξεπεράσει το 2030 τα 500 δις.
Αυτό όμως που πραγματικά «τρομάζει»την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και τις χώρες με περιορισμένη ή μηδενική παραγωγή κρίσιμων υλών, είναι η διαφαινόμενη πρόθεση τωνχωρών που παράγουν κρίσιμα υλικά να δημιουργήσουν έναν οικονομικό οργανισμό,τον Organization of Metal-Exporting Countries (OMEC), στην πρακτική των χωρών παραγωγής πετρελαίου, τον γνωστό ΟΠΕΚ, με στόχο να χειραγωγούν την παγκόσμια αγορά. Από τον ΟΠΕΚ στον ΟΜΕΚ !
Προκειμένου να αντιμετωπισθεί το παγκόσμιο πρόβλημα της διαθεσιμότητας κρίσιμων πρώτων υλώνέχουν αναληφθεί σημαντικέςπρωτοβουλίες και έχουν εκπονηθεί Σχέδια Δράσηςτόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και από τα κράτη πέραν του Ατλαντικού.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Δυτική Μακεδονία έχει η σημαντική πρωτοβουλία που ανέλαβε η Κυβέρνηση των ΗΠΑ, προκειμένου να εξετασθεί ενδελεχώς η δυνατότητα ανάκτησης κρίσιμων πρώτων υλών,αρχικά από την διαθέσιμη τέφρα του λιγνίτη και σταδιακά από κάθε δυνητική πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή.
Συγκεκριμένα, το 2018 στις ΗΠΑ, πριν προχωρήσουνσε διαδικασίεςαποκατάστασης των ορυχείων,συνέλεξαν 4000 δείγματα λιγνίτη και τέφρας τα οποία αξιολογήθηκαν εργαστηριακά προκειμένου να διαπιστωθεί η περιεκτικότητά τους σε κρίσιμα υλικά (σπάνιες γαίες). Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά και τον Μάιο του 2020 ανακοίνωσαν την κατασκευή τριών πιλοτικώνμονάδωνανάκτησης σπάνιων γαιών από λιγνίτη,με στόχο μέχρι το 2028 να παράγουν το 50% των αναγκών τους σε συγκεκριμένακρίσιμα υλικά, προχωρώντας σταδιακά σε πλήρη αυτάρκεια. Παράλληλα, πολύ πρόσφατα (Μάρτιος 2024), τοΥπουργείοΕνέργειαςτωνΗΠΑανακοίνωσετηνεπιπλέονχρηματοδότησητουέργουπροκειμένουναδημιουργηθείολοκληρωμένη τεχνικήικανότητα ανάκτησης κρίσιμων πρώτων υλώναπό διάφορα ορυκτά αλλά και δευτερογενή υλικά κάθε είδους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην κατασκευή των επιδεικτικών μονάδωνθα κεφαλαιοποιηθεί η τεχνογνωσίακαι μέρος τωνυπό απόσυρση παραγωγικών υποδομώντων λιγνιτικών περιοχών, με παράλληλη επανακατάρτιση και εκπαίδευση νέων κυρίως ανθρώπων σε δεξιότητες που τεκμηριωμέναθα απαιτηθούν άμεσα. Κατά την ταπεινή μου γνώμη,αυτός είναιοορισμός μιας σοβαρής προσέγγισης των πραγματικών αναγκών και στόχων της Ενεργειακής Μετάβασης τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Επιπρόσθετα,τον Σεπτέμβριο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και δημοσιοποίησε τον επικαιροποιημένο κατάλογο των τριάντα (30) κρίσιμων πρώτων υλών καθώς και ένα πρώτο Σχέδιο Δράσης. Ιδιαίτερη σημασία του Σχεδίου Δράσης για τη Δυτική Μακεδονία συνιστά η«Δράση 5: Εντοπισμός έργων εξόρυξης και επεξεργασίας και προσδιορισμός των επενδυτικών αναγκών και των σχετικών ευκαιριών χρηματοδότησης για πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση που μπορούν να εισέλθουν στο επιχειρησιακό στάδιο έως το 2025, με προτεραιότητα στις περιφέρειες εξόρυξης άνθρακα».
Σύμφωνα με ανακοινώσεις της Κυβέρνησης, σχεδιάζονται σημαντικές επενδύσεις στη Δυτική Μακεδονία στους τομείς της παραγωγής και αποθήκευσης ενέργειας, του πράσινου Υδρογόνου, στην παραγωγή συστημάτων ηλεκτρόλυσης ενώ δρομολογείται και μεγάλη μονάδα παραγωγής μπαταριών λιθίου. Πρόκειται για όντως μεγάλες επενδύσεις, η βιωσιμότητα των οποίων αλλά και η μελλοντική ανταγωνιστικότητά τους θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη διαθεσιμότητα Κρίσιμων Πρώτων υλών. Κατά συνέπεια, η δημιουργία εθνικής εμβέλειας Τεχνολογικού Κόμβου στη Δυτική Μακεδονία με αντικείμενο την ανάπτυξη τεχνολογιών παραγωγής κρίσιμων πρώτων υλών, κρίνεται ως στρατηγική αναγκαιότητα μακράς πνοής.
Στην κατεύθυνση αυτή το τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ) σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ)και κατόπιν επαφών με τον Σύνδεσμο Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ), κατέθεσε στην Ειδική Υπηρεσία Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης σχέδιο πρότασης για τηδημιουργίαΤεχνολογικού Κόμβου Κρίσιμων Πρώτων Υλών στηΔυτική Μακεδονία καιτελούμε εν αναμονή.
Ευάγγελος Καρλόπουλος
Χημικός Μηχανικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου