ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΜΕ ΥΜΝΟΥΣ ΚΑΙ ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ, ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΦΩΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΔΙΟΝΥΣΙΟ ΒΕΛΒΕΝΤΟΥ

του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα

 Πραγματοποιήθηκε (1-12-2013) στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού στο ετήσιο εορταστικό πλαίσιο της 50χρονης (1963-2013) λειτουργίας του, με τη συμμετοχή πολλού λαού, μαθητών Νηπιαγωγείων, Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου (ο Ιερός Ναός ήταν κατάμεστος) η συναυλία με εκκλησιαστικούς Ύμνους και κάλαντα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων από το δραστήριο Σύλλογο ιεροψαλτών βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής ‘’ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΙ’’ , με τη σύμπραξη των μουσικών παραδοσιακών οργάνων από μέλη του Συλλόγου και με χοράρχη και διευθυντή ορχήστρας τον κ. Αναστάσιο Καγκαρά, πρωτοψάλτη του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου Κοζάνης.

 Την εκδήλωση παρακολούθησαν ο π. Αθανάσιος Παπαϊωάννου (Ίμερα) και ο π. Νικόλαος Κανταρτζής (Μεσιανή). Από το Δήμο Σερβίων-Βελβεντού ο δημοτικός Σύμβουλος κ. Μενέλαος Μακρυγιάννης.

Ο τρόπος εκτέλεσης των Ύμνων και καλάντων από τη μικτή (ανδρών και γυναικών) χορωδία του συλλόγου φανερώνει όχι μόνο τη φιλομάθειά τους στη μουσική τέχνη αλλά και την ακριβή και εν χορώ απόδοση των γοργών και δίγοργων, των καταλήξεων και των συμφώνων, που όλα αυτά μαζί με το ύφος των μελών αναδεικνύουν και την υψηλή διδακτική ικανότητα του δασκάλου τους, του πρωτοψάλτη κ. Αναστασίου Καγκαρά. Εύγε.

Η συγκίνηση και τα γλυκά-τρυφερά συναισθήματα που προκάλεσαν τα ψαλλόμενα άσματα, συνοδευόμενα από τους ήχους των παραδοσιακών οργάνων, ήταν κοινή ομολογία πολλών μαθητών και φοιτητών, που θυμήθηκαν ανάλογες στιγμές στο Δημοτικό Σχολείο ή άλλες ομολογίες δασκάλων, που αναπόλησαν παρόμοιες στιγμές από το 1984 στην Ενορία. Όλη αυτή η συνάφεια δράσης, Ιερού Ναού, Σχολείου και Συλλόγου μπορεί να αποτελεί και ένα από τα παραδείγματα της παιδευτικής συνεργασίας με κέντρο το πρόσωπο του Χριστού για την ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου και την ανάταση του ανθρώπινου προσώπου και της κοινωνίας του.

Την όλη εκδήλωση παρουσίασε με άψογο τρόπο ανάγνωσης των κειμένων η Μαρία Κουτσιούκη, φοιτήτρια της Παιδαγωγικής Σχολής του πανεπιστημίου της Φλώρινας. Το κείμενο παρουσίασης όπου φαίνονται κατά σειρά και με σύντομο σχολιασμό τα ψαλλόμενα (Ύμνοι και κάλαντα Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Φώτων) έχει ως εξής:

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού στο ετήσιο εορταστικό πλαίσιο της 50χρονης λειτουργίας του: 1963-2013, διοργανώνει την αποψινή μουσική και συναυλιακή εκδήλωση με εκκλησιαστικούς Ύμνους των Χριστουγέννων και κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, από περιοχές της Ελλάδας, με το σύλλογο ιεροψαλτών βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής ‘’ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΙ’’, με τους μουσικούς των παραδοσιακών οργάνων του ιδίου συλλόγου και με χοράρχη και διευθυντή ορχήστρας τον κ. Αναστάσιο Καγκαρά, πρωτοψάλτη του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου Κοζάνης.

Καλωσορίζουμε με χαρά στον Ιερό Ναό, το Σύλλογο ιεροψαλτών ‘’ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΙ’’, τον Πρόεδρό του, κ. Αθανάσιο Τζιούτζιο, τους χορωδούς, τους μουσικούς των παραδοσιακών οργάνων και τον κ. Αναστάσιο Καγκαρά, πρωτοψάλτη και χοράρχη. Ευχόμαστε καλή επιτυχία στην εκτέλεση των Ύμνων και των καλάντων. Καλωσορίζουμε και εσάς τους φίλους όλους, τους φιλόμουσους ακροατές και σας ευχόμαστε καλή ακρόαση.

Μια παρατήρηση, στην οποία μπορεί να σταθεί κανείς, είναι η παρακάτω: Οι εκκλησιαστικοί Ύμνοι γράφτηκαν για τη Θεία Λατρεία και αποτελούν οργανικό μέρος της. Είναι εφικτό να αποκόπτονται από τη Θεία Λατρεία και να γίνονται μέρος μιας συναυλίας; Η παρατήρηση είναι σοβαρή και δεν είναι εύκολο να την προσπεράσει κανείς αβασάνιστα. 

Μια απάντηση από εμάς, είναι η εξής. Οι Ύμνοι είτε ως ποιητικά, είτε ως θεολογικά, φιλολογικά και μουσικά έργα, έχουν ήδη μεταφερθεί, έχουν εξαχθεί από τη Θεία Λατρεία στα πανεπιστημιακά έδρανα και στις μουσικές σχολές για μελέτη και για έρευνα. Οι συναυλίες είναι ένα μέρος, μια προέκταση αυτής της εξαγωγής. Ωστόσο αντιλαμβανόμαστε τη θέση και το λειτουργικό τους ρόλο στο εκκλησιαστικό σώμα μέσα στη σφαίρα της Θείας Λατρείας με την απαράμιλλη αναγωγική τους ικανότητα. 

Το πρόγραμμα χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει Ύμνους εκκλησιαστικούς των Χριστουγέννων. Το δεύτερο, στο οποίο συμμετέχουν και παραδοσιακά μουσικά όργανα, κάλαντα της παράδοσης από διάφορα μέρη της Ελλάδας:

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ.  

Πρώτος Ύμνος είναι το ιδιόμελο ‘’Βηθλεέμ ετοιμάζου’’ σε ήχο πλάγιο του τετάρτου. Ποίημα Σωφρονίου, Πατριάρχου Ιεροσολύμων. Ψάλλεται στην Πρώτη Ώρα, την παραμονή των Χριστουγέννων. Ο υμνογράφος ξεκινά από τα ιστορικά στοιχεία της Γέννησης, ‘’Βηθλεέμ ετοιμάζου…η φάτνη…το Σπήλαιον’’ και στη συνέχεια θεολογεί: ‘’Θεός ανθρώποις πεφανέρωται, μορφωθείς το καθ’ ημάς, και θεώσας το πρόσλημμα… σώσαι το γένος ημών’’.

Δεύτερος Ύμνος: ‘’Εξεπλήττετο ο Ηρώδης’’ σε ήχο Βαρύ. Ιδιόμελο της Ενάτης Ώρας των Χριστουγέννων. Σημειωτέον ότι οι Ώρες είναι 4. Η Πρώτη, η Τρίτη, η Έκτη και η Ενάτη. Όλες μαζί αποτελούν την Ακολουθία των Ωρών και ψάλλονται την παραμονή των Χριστουγέννων. Το ίδιο ισχύει και για τα Θεοφάνεια-Φώτα. Ο υμνογράφος παρουσιάζει το βασιλιά Ηρώδη να εκπλήσσεται από την ευσέβεια των Μάγων, μα τελικά ο ίδιος νικιέται από το πάθος του θυμού και διαπράττει το φοβερό ανοσιούργημα. Εμείς καλούμαστε να συναχτούμε ‘’ευσεβώς’’ για να ‘’προσκυνήσωμεν του Χριστού την γέννησιν’’.

Τρίτος Ύμνος: ‘’Σήμερον γεννάται εκ Παρθένου’’. Ήχος πλάγιος του δευτέρου. Δοξαστικό της ενάτης Ώρας των Χριστουγέννων. Ακούμε το παράδοξο της σχέσης των δύο λέξεων, ρήματος και ουσιαστικού: γεννάται εκ Παρθένου. Και μάλιστα αυτό γίνεται ‘’σήμερον’’. Στο μυστήριο αυτό της Θείας Οικονομίας για τη σωτηρία μας, ερχόμαστε να απαντήσουμε με το λόγο του ποιητή: ‘’Προσκυνούμεν σου την Γένναν Χριστέ’’.

Ακολουθούν τα τρία Καθίσματα των Χριστουγέννων: ‘’Δεύτε ίδωμεν πιστοί…’’, ‘’Τι θαυμάζεις Μαριάμ…’’, ‘’Ο αχώρητος παντί…’’. Ο ιερός Υμνογράφος ξεκινά από τα ιστορικά στοιχεία: τον αστέρα, τους Μάγους, τους Ποιμένες, τους Αγγέλους, το ιερό Σπήλαιο, τη Βηθλεέμ της Ιουδαίας. Περνά στα συναισθήματα της Παναγίας για το συμβαινόμενο σ’ αυτήν και στο ερώτημά της: ‘’Άνανδρος ειμί και πώς τέξω Υιόν;’’. Και καταλήγει με τη θεολογική διατύπωση ότι ο Υιός-Θεός γίνεται άνθρωπος χωρίς να αποστεί, να χάσει τη θεότητά του: ‘’και μη εκστάς της φύσεως, μετέσχε του ημετέρου φυράματος’’. Ήχος τέταρτος. Κατεπλάγη Ιωσήφ.

Καταβασίες. ‘’Χριστός γεννάται, δοξάσατε, Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε, Χριστός επί γης, υψώθητε…’’, σε ήχο πρώτο. Είναι ποίημα του υμνογράφου αγίου Κοσμά, Επισκόπου Μαϊουμά. Η χρήση του ρήματος γεννώμαι σε ενεστώτα χρόνο (γεννάται) αντί σε αόριστο (εγεννήθη) φαινόμενο συνηθισμένο στη λειτουργική γλώσσα της Εκκλησίας, δε γίνεται μόνο για ποιητικούς λόγους, αλλά να εκφράσει τη λειτουργική αίσθηση με την οποία προσεγγίζει το εκκλησιαστικό σώμα τα ιερά γεγονότα: ως ένα συνεχές και αδιάκοπο παρόν.

‘’Μεγάλυνον ψυχή μου… Μυστήριον ξένον…’’. Η ενάτη Ωδή των Καταβασιών των Χριστουγέννων. Βλέπω, λέει ο ι. Υμνωδός, ένα γεγονός μυστηριώδες, εκπληκτικό και θαυμαστό. Το σπήλαιο της Βηθλεέμ να γίνεται ουρανός. Η Παρθένος Μαρία χερουβικός θρόνος. Και η φάτνη του σπηλαίου ο τόπος, όπου ξάπλωσε αυτός, που τίποτε στον κόσμο δεν μπορεί να τον χωρέσει, δηλαδή ο Χριστός και Θεός, τον οποίο οι πιστοί υμνολογώντας μεγαλύνομε.  

‘’Η Γέννησίς σου Χριστέ ο Θεός ημών…’’. Απολυτίκιο των Χριστουγέννων. Ψάλλεται σε ήχο τέταρτο. Με τη Γέννηση του Χριστού ανέτειλε στο κόσμο το φως της γνώσης. Ο Χριστός είναι ο Ήλιος της δικαιοσύνης.

Τελειώνει το πρώτο μέρος με το ‘’Δόξα εν Υψίστοις Θεώ’’. Καλοφωνικός Ειρμός Γεωργίου Τσατσαρώνη, σε ήχο πλάγιο του δευτέρου. Ψάλλεται συνήθως κατά τη διανομή του αντιδώρου.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ.

Τα κάλαντα στα χείλη των παιδιών, που ξεχύνονται στους δρόμους των χωριών και των πόλεων, είναι το λαϊκό προανάκρουσμα της αθωότητας, που αναγγέλλει στον κόσμο τη Γέννηση του Σωτήρα Χριστού. Αποτελούν την ιστορική συνέχεια της πορείας των βοσκών, των πρώτων από τους ανθρώπους, που κατέβηκαν στη Βηθλεέμ από τα υψώματα του Μπετσαχούρ, για να δουν και να προσκυνήσουν σπαργανωμένο στη Φάτνη των άλογων ζώων, το Θείο Βρέφος.

Στο δεύτερο μέρος η χορωδία θα ψάλλει κάλαντα της παράδοσης των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς από διάφορες περιοχές της Ελλάδας με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων. Στο  ούτι είναι η κ. Έφη Μαυρίδου, στο βιολί ο διάκονος π. Νεκτάριος Μπίσκας, στο κανονάκι ο κ. Ευάγγελος Μυλωνάς, στο λαούτο ο κ. Νίκος Δούρβας, στις φλογέρες ο κ. Γιώργος Τούνας και στα κρουστά ο κ. Γιάννης Μαστρογιαννόπουλος.  Θα θυμηθούμε εδώ και το στίχο που προτάσσεται στα Στιχηρά των Αίνων: ‘’Αινείτε αυτόν εν ήχω σάλπιγγος, αινείτε αυτόν εν ψαλτηρίω και κιθάρα… Αινείται αυτόν εν τυμπάνω και χορώ, αινείται αυτόν εν χορδαίς και οργάνω’’.

Ξεκινάμε με τα Βυζαντινά κάλαντα ‘’Άναρχος Θεός..’’.

‘’Χριστούγεννα, πρωτούγεννα’’,  κάλαντα Μωραΐτικα. 

‘’Σαράντα μέρες, Σαράντα νύχτες…’’, κάλαντα Χριστουγέννων Θράκης.

‘’Άγιος Βασίλης έρχεται…’’.  κάλαντα Πρωτοχρονιάς Φούρνων Ικαρίας.

Το πρόγραμμα τελειώνει με τα κάλαντα ‘’Ο μήνας έχει σήμερον…’’, Κάλαντα Φώτων Καλύμνου.

Ο Ιερός Ναός ευχαριστεί θερμά τους χορωδούς, τους μουσικούς του συλλόγου ιεροψαλτών βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής ‘’ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΑΙ’’, το μουσικοδιδάσκαλο και πρωτοψάλτη του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου Κοζάνης κ. Αναστάσιο Καγκαρά για την άψογη παρουσίαση των εκκλησιαστικών Ύμνων και των παραδοσιακών καλάντων. Σας ευχαριστούμε όλους. Μας φέρατε τη χαρά και τη συγκίνηση των Χριστουγέννων. Καλά Χριστούγεννα σε όλους.

Ακολούθησε δεξίωση στο Αρχονταρίκι του Ναού με τσάι και νηστήσιμες πίτες (ριζόπιτες και σπανακόπιτες) που ετοίμασαν και πρόσφεραν με αγάπη οι γυναίκες της Ενορίας.

Η συναυλία έχει γραφτεί σε DVD που διατίθεται από τον Ιερό Ναό.

π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας

παπαδάσκαλος

2-12-2013