Από το «Καφενείο του Τάκη» στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ

Του Γιώργου Λακόπουλου

Ο Βαγγέλης Βενιζέλος όπως τον θυμούνται και τον περιγράφουν φίλοι, συμμαθητές και συμφοιτητές.

«Στο γυμνάσιο οι καθηγητές τον σέβονταν, ήθελαν να κάνουν συζητήσεις μαζί του. Είχε πάντα διαμορφωμένη άποψη και οι εκθέσεις του διαβάζονταν στην τάξη». Σε ανύποπτο χρόνο ο Περικλής Ουστατζόπουλος, συμμαθητής του Βαγγέλη Βενιζέλου στο γυμνάσιο, περιέγραφε στην εκπομπή της ΝΕΤ «Μηχανή του χρόνου» την ευχέρεια του προέδρου του ΠΑΣΟΚ να ξεχωρίζει, από τα μαθητικά του χρόνια. «Ηταν ρήτορας. Δεν μιλούσε, αγόρευε με προτεταμένο το δάκτυλο» θα θυμηθεί στην ίδια εκπομπή η συμφοιτήτριά του στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Μαρία Διαμαντή.

Τις ίδιες αναμνήσεις έχουν όλοι όσοι έτυχε να τον γνωρίζουν από τα πρώιμα χρόνια της ζωής του. Περισσότερο από όλους τον θυμάται ο γιατρός Γιάννης Δατσέρης, σύμβουλός του σήμερα, καθώς συνυπήρξαν στην ίδια τάξη και στο ίδιο θρανίο στο γυμνάσιο: «Ο Βαγγέλης είχε τα ίδια χαρακτηριστικά που έχει και σήμερα, ήταν ζωηρός και ήταν ο καλύτερος».

Ολοι περιγράφουν έναν άνθρωπο που επιβάλλεται διά του λόγου. Εχουμε να κάνουμε λοιπόν με ένα παιδί-θαύμα που έδειξε από νωρίς ότι θα φτάσει ψηλά, με εργαλείο το μυαλό του και το ύφος της δημόσιας παρουσίας του;

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στους Αμπελοκήπους Θεσσαλονίκης, σχετικά υποβαθμισμένη συνοικία εκείνα τα χρόνια. Αργότερα η οικογένειά του μετακόμισε στο Κέντρο της πόλης, στην Αγία Σοφία. Ισως για να διευκολυνθεί η φοίτησή του στο 2ο Γυμνάσιο Αρρένων, στην οδό Ικτίνου. Γιος δικηγόρου της Θεσσαλονίκης με καταγωγή από την Εύβοια, ξεχώριζε για την ευστροφία του πνεύματος και την πληρότητα της ρητορικής του. Το 1974, χρονιά της μεγάλης αλλαγής για την ελληνική νεολαία, ήταν διαβασμένος περισσότερο από τους άλλους και δεν διψούσε για τα μαρξιστικά εγχειρίδια που συνάρπαζαν τους συνομηλίκους του αμέσως μετά τη μεταπολίτευση.

Μονίμως άριστος μαθητής, αλλά όχι και ο σπασίκλας της τάξης. Αντίθετα, πολλοί τον θυμούνται σαν πειραχτήρι να σκαρώνει φάρσες, να παίζει ποδόσφαιρο και να τραγουδάει. Διαβάζει πολύ, αλλά δεν απέχει από καμιά συλλογική δραστηριότητα.

Η εισαγωγή του στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου ήταν διαδικαστική υπόθεση. Απέδειξε όμως ότι δεν τον απασχολούσαν μόνο τα μαθήματα. Στα μέσα Οκτωβρίου του 1974 μια ομάδα παλαιών συμμαθητών του που είχαν μπει στο πανεπιστήμιο και αναζητούσαν πολιτική στέγη - ανάμεσα τους και ο Δατσέρης - είδε στους τοίχους της πόλης μια ανακοίνωση που καλούσε στην «Ιδρυτική συνάντηση της Ελληνικής Σοσιαλιστικής Νεολαίας» (ΕΣΟΝ) και αποφάσισαν να πάνε. Με έκπληξη διαπίστωσαν ότι η ηγετική φυσιογνωμία του εγχειρήματος ήταν ο Βαγγέλης. Ποιο ήταν ακριβώς το ιδεολογικό στίγμα του εκείνη τη στιγμή δεν μπορεί να οριστεί ακριβώς. «Ηταν ανάμεσα στην ΕΔΑ και τη Χριστιανική Δημοκρατία του Ψαρουδάκη - ένας Ρηγάς στην Ενωση Κέντρου», θυμάται ένας παλιός συμφοιτητής του. Λίγο η οικογενειακή παράδοση και λίγο οι επιρροές από επιφανείς ακαδημαϊκούς που μετέχουν στην πολιτική με το σχήμα Νέες Δυνάμεις όπως ο Δημήτρης Τσάτσος και ο Γ. Α. Μαγκάκης, τον κράτησαν στον κεντροαριστερό χώρο.

Το 1975 δευτεροετής φοιτητής γνώρισε την πρωτοετή της Νομικής επίσης Βασιλική Μπακατσέλου, κόρη εμπόρου της πόλης και από τότε είναι μαζί - 37 χρόνια! Παντρεύτηκαν το 1981 και έχουν μια κόρη που αποφοίτησε πρόσφατα από τη Νομική. Μακριά από τη δημοσιότητα η σύζυγος του εργάζεται δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη. Η γνωριμία τους έγινε με τον συνήθη τρόπο: ανάμεσα στις φοιτητικές παρέες της ταβέρνας και σε ένα σπίτι με συμφοιτητές και φίλους τους σε πολυκατοικία της Πλατείας Ναυαρίνου.

Το 1978 έφυγε για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Παρίσι και ένα χρόνο μετά, καθώς τέλειωσε με τη σειρά της το Πανεπιστήμιο, τον ακολούθησε και η μετέπειτα σύζυγος του. Επέστρεψαν μαζί στην Ελλάδα το 1980 και σύντομα ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου. Κουμπάρος, ο μέντορας του στη συνταγματική επιστήμη, Δημήτρης Τσάτσος. Τρία χρόνια αργότερα, μόλις 27 ετών, ο Βενιζέλος θα αναγορευθεί τακτικός καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου. Ο βιοπορισμός της οικογένειας ενισχύεται με τη δικηγορία που ασκεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας και τον Αρειο Πάγο, εκ παραλλήλου με τα ακαδημαϊκά καθήκοντα. Το 1990 απέκτησαν την Ελβίρα, ακριβώς την ίδια χρονιά που ο Γιώργος και η Αντα Παπανδρέου αποκτούσαν τη δική τους κόρη.

Στο πανεπιστήμιο ο Βενιζέλος θα σταδιοδρομήσει πρώτα ως φοιτητής και εν συνεχεία ως καθηγητής. Κινείται με την ίδια άνεση στις φοιτητικές συναναστροφές και τα αμφιθέατρα των συνελεύσεων, αλλά και στην εκπαιδευτική διαδικασία και τα μαθήματα. Για τα δεδομένα της εποχής ήταν άθλος ότι κατάφερνε να ξεχωρίζει ως συνδικαλιστής, χωρίς να ανήκει σε καμιά από τις κυρίαρχες φοιτητικές παρατάξεις της μεταπολίτευσης. Ανάμεσα στο Καφενείο του Τάκη, όπως έλεγαν το κυλικείο της Νομικής Σχολής στο Αριστοτέλειο οι φοιτητές, και στις θορυβώδεις συνελεύσεις ξεδίπλωσε πτυχές της ευστροφίας και του ταλέντου του - σχεδόν μόνος εναντίον όλων.

Σε εκείνο το περιβάλλον γαλουχήθηκε ένα μέρος της γενιάς των σημερινών 50ρηδων του ΠΑΣΟΚ: Χάρης Καστανίδης, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, Γιάννης Μαγκριώτης, Αννα Διαμαντοπούλου, Χρύσα Αράπογλου, Γιώργος Σωτηρέλης, ο Γιώργος Φλωρίδης που ήλθε από την Κομοτηνή, ο Γιάννης Δατσέρης, πρόεδρος της ΦΕΑΠΘ και άλλοι πασπίτες της εποχής υπό την καθοδήγηση οι περισσότεροι του θυμόσοφου Γιάννη Χαρδαλιά. Μαζί τους κάποιοι που εξέπεμπαν σε άλλα μήκη κύματος τότε, όπως ο Ανδρέας Λοβέρδος, βεντέτα της Πανσπουδαστικής. Το σίγουρο είναι ότι οι σχέσεις ήταν εντελώς διαφορετικές από ό,τι στις φοιτητικές κοινότητες της Αθήνας.

Εκεί διαμορφώθηκαν φιλίες ή ανταγωνισμοί που κρατάνε ακόμη. Π.χ., ρήτορας εκ φύσεως ο Βενιζέλος, εκπληκτικά εύστροφος και ετοιμόλογος - πολλές φορές και σαρκαστικός, αλλά πάντα με αυτοπεποίθηση - γιος βουλευτή την Ενωσης Κέντρου ο Χάρης Καστανίδης, διασταύρωναν συχνά την ευγλωττία τους εδραιώνοντας μια προσωπική αντιπαλότητα που θα συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Ο Θανάσης Ακριβόπουλος, δικηγόρος τώρα, θα πει σε μια συνέντευξή του στο «Πρώτο θέμα» το 2007 για τη γνωριμία του με τον Βενιζέλο, σε συνέλευση πρωτοετών της Νομικής τον Οκτώβριο του 1974: «Ξαφνικά σηκώνεται ένας στρουμπουλός πιτσιρικάς και κάνει μια τρομερή ομιλία. Αυτός είναι κελεπούρι, σκέφθηκα». Ως δραστήριο στέλεχος του ΚΚΕ εσωτ. ο Ακριβόπουλος προσπαθεί να στρατολογήσει τον πληθωρικό πρωτοετή, αλλά ατύχησε. Ανήκει ήδη στη φοιτητική παράταξη της ΕΣΟΝ - με τα υπόλοιπα στελέχη της οποίας πάντως δεν τα πήγαινε καλά, καθώς δυσκολεύονταν να τον παρακολουθήσουν. Μαζί του είναι εκείνη την εποχή και ο Σπύρος Βούγιας, φοιτητής της Πολυτεχνικής Σχολής.

Στο αμφιθέατρο ο Βενιζέλος μεγαλουργούσε απέναντι σε συνδικαλιστές με μαρξιστική κουλτούρα και ανάλογη ρητορική. Στην αντιπαράθεση της ταβέρνας, τα βράδια υπεισέρχονταν και τα ποδοσφαιρικά αισθήματα. Ο Βαγγέλης είναι οπαδός του ΠΑΟΚ. «Απλώς προσέθεσε στα φρονήματά του ένα σίγμα», έλεγε παλαιός φίλος του όταν προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ. Πολύ αργότερα, το 1993, όταν δεν είναι ακόμη βουλευτής, ο ΠΑΟΚ θα του ζητήσει νομική συνδρομή για να ξεμπλοκάρει τη μεταγραφή του μπασκετμπολίστα Νάσου Γαλακτερού από την ΑΕΚ. Του πήρε δύο χρόνια, αλλά τα κατάφερε. «Ηταν δύσκολη υπόθεση», θα πει ο ίδιος σε μια τηλεοπτική εκπομπή. Και το 2001, ως υπουργός πλέον, θα πάρει την πρωτοβουλία να απαλείψει τα χρέη και των τριών ΠΑΕ της Θεσσαλονίκης. Την επόμενη φορά που μπήκε στο γήπεδο έγινε δεκτός σαν θεός. Για πολλούς μήνες ήταν ο ήρωας της ποδοσφαιρικής Θεσσαλονίκης.

Δεν μπορεί να πει κανείς ότι στα νεανικά του χρόνια ο σημερινός πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ κινήθηκε στα επικίνδυνα μονοπάτια αντικαθεστωτικής δραστηριότητας, όπως άλλοι που έκαναν εν συνεχεία καριέρα στην πολιτική. Αλλωστε δεν πρόλαβε, καθώς γεννήθηκε την Πρωτοχρονιά του 1957 και στο πανεπιστήμιο μπήκε αφού έπεσε η δικτατορία. Δεν έβαζε βόμβες και δεν τον μπουζούριαζε η Αστυνομία, αναμαλλιασμένο από τους δρόμους. Αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία κυρίως γιατί, πέρα από τα προσόντα του στον χειρισμό του λόγου, ήξερε στις επιμέρους αναμετρήσεις τους με τις συνιστώσες της γενιάς του να επιβάλει διευθετήσεις. Παρά τον σχεδόν παρορμητικό χαρακτήρα του, αυτό θα τον χαρακτηρίζει και στην πολιτική διαδρομή του αργότερα. Ο ίδιος το θεωρεί πάντοτε προσόν του: «Εχω ψυχραιμία στη διαχείριση κρίσεων - δίπλα στον Ανδρέα Παπανδρέου χειρίστηκα αρκετές».