Για τον Αντόνιο Ταμπούκι αλλ' όχι μόνον...

 Του Β. Π. Καραγιάννη

Αμέσως μετά τις απογευματινές ειδήσεις στα σάιτ, για την καγγελόφρακτη (“κάγγελα κάγγελα παντού”- την εποχή της δικτατορίας υπήρχαν λιγότερα, μη πω καθόλου γι' αυτόν τον τρόπο) παρέλαση της “Ελευθερίας” στις πόλεις των νεοελλήνων, κεχηνότων θεατών - ακροατών, εκεί διάβασα πως “πέθανε ο συγγραφέας Αντόνιο Ταμπούκι”. Εντελώς και στα 69 του χρόνια. Ιταλός.

Ας συγκινηθούμε ορισμένως, είπα. Πριν λίγο καιρό φυλλομετρούσα του 'Ιταλο Καλβίνο τις “Εξη προτάσεις για την επόμενη χιλιετία” (εκδ. Αλεξάνδρεια μτφ. Μαρίας Σπυριδοπούλου), παρακινούμενος από του Γ. Κοροπούλη τις ραδιοφωνικές “αναζητήσεις χαλκού κ.λπ.” να δω μια αναφορά του για τον Φλωρεντινό προαναγεννησιακό ποιητή Γκουίντο Καβαλκάντι. Τελικά πως την έχουν, την είχαν δηλαδή, αυτοί οι σπουδαίοι, σύγχρονοι Ιταλοί συγγραφείς και την “έκαναν” τόσο γρήγορα από τον κόσμο μας (ο δεύτερος στα 62). Ταξίδια και ταξείδια και ταξιδευτές. Πενθούμε μετρημένα. Οι συγγραφείς για τους οποίους προστρέχoυμε στα βιβλιοπωλεία με διάθεση στερημένου σε κάθε τους παρουσία, λιγοστεύουν μέρα τη μέρα. Κάθε εμφάνιση βιβλίου του Αν. Ταμπούκι σ' αυτούς τους χώρους μας έφερνε μικρή αναστάτωση και πλησμονή. Ολα του σχεδόν είναι στις εκδόσεις της ΑΓΡΑ και με αποκλειστικό (κι έξοχο) μεταφραστή και θερμό φίλο του ,τον κ. Ανταίο Χρυσοστομίδη (δημοσιογράφο, μεταφραστή, της ΑΥΓΗΣ, του Καστανιώτη, πολυδιανοούμενο εν τέλει).

      Κάποιο, κάπως μακρινό, καλοκαίρι ήμουνα στην Κρήτη (εκεί σύχναζε κάθε θέρος ο Α.Τ. στα Χανιά ότι θεωρούσε την Ελλάδα γ' πατρίδα του) με τουριστικό γραφείο, ταξιδευτής (με την ένοια που δίνει στον όρο ο Α.Τ. στο βιβλίο του “Ταξίδια και άλλα ταξίδια”. Ετσι ήθελα δηλ. να αισθάνομαι -αλλά αλίμονο ήμουν απλά ένας φρικτός τουρίστας. Αντιγράφω από το τότε οδοιπορικό μου κείμενο “Eρώτ(ων  ανυπ)όκριτος” μια παράγραφο.

“O Aγιος Nικόλαος, κοσμοπολίτικη κιβωτός, αφού η Eλούντα - τι λερή θάλασσα που είχε- έγινε σημείο αναφοράς κάθε ξιπασμένης πολιτικής οντότητας και επιχειρηματικής εγχώριας ή αλλοδαπής, ασύδοτης πλουτοκρατίας.(*) Bρήκε εκεί τον συγγραφέα Aντόνιο Tαμπούκι, το νέο βιβλίο δηλαδή, που τον συντρόφεψε τις τελευταίες μέρες στο νησί. “Eίναι αργά, όλο και πιο αργά”, ένα επιστολικό μυθιστόρημα, ελεγειακό παρά ερωτικό, με ήρωες άνδρες μεσήλικους, μορφωμένους και κοσμοπολίτες. “Oφηλία δεν μπορώ να σου πω αντίο, ήμουν πλασμένος για σένα, ήταν τόσο γλυκό να σ’ έχω στη ζωή μου, είναι ένας αδιέξοδος δρόμος”.

Πρώτες μέρες του Οκτωβρίου του 2007 σε ευθεία, ακίνητη στάση, απέναντι του Χημείου, γωνία Αγίου Δημητρίου, έναντι της Ευαγγελίστριας στη Θ. (οποία οδική περιπλοκή επιστρατεύεις για να προσδιορίσεις (εξωραϊσεις) απλά το “Γεννηματά” πρώην “Κεντρικόν”) κι ο Μ. κατόπιν αιτήματος, μού φέρνει ως αρρωστικόν κι ενθύμιον ανάρρωσης τη “Νοσταλγία του πιθανού. Γραπτά για τον Φερνάντο Πεσσόα” του Α.Τ. Μεταφραστής κι εκδοτικός οίκος, ως αυτονόητα πλέον, παραλείπονται. Ο Α. Τ. για χρόνια υπήρξε καθηγητής της Πορτογαλικής λογοτεχνίας (β΄πατρίδα του η Πορτογαλία) και ένας από τους πρώτους μελετητές του Φ. Π., του συγγραφέα με τα χίλια, ας πούμε, πρόσωπα, δηλ. τα 70 τόσα ετερώνυμά του με τα οποία υπέγραφε τα γραπτά του, και με το ανεπανάληπτο έργο “Το βιβλίο της ανησυχίας” (μτφ. Μαρίας Παπαδήμου, εκδ. Εξάντας), που φέρει ως συγγραφέα τον ετερώνυμό του ΄Αλβαρο ντε Κάμπος και στο πρόσωπο του βοηθού λογιστή Μπερνάντο Σοάρες, όπως σημειώνει ο Α.Τ., “δίνει ζωή στην προσωπική του νοσταλγία σ' αυτό το βιβλίο, ίσως το πιό εκκεντρικό ημερολόγιο νοσταλγίας ολόκληρου του 20ου αιώνα. Μια νοσταλγία που ο ίδιος την ονόμασε “αρρώστια του μυστηρίου της ζωής”.

“Νοσταλγία! Νοσταλγώ ακόμα και ό,τι υπήρξε ένα τίποτα για μένα, για το άγχος του χρόνου που φεύγει και την αρρώστια του μυστηρίου της ζωής. Πρόσωπα που έβλεπα συχνά στους συνηθισμένους μου δρόμους: όταν δεν θα ξαναβλέπω, θλίβομαι κι όμως δεν ήταν ποτέ τίποτα για μένα παρά, μόνο το σύμβολο όλης της ζωής.”

Νόμιζα πως μέσα από την ΑΓΡΑ και τον Ανταίο Χρσστμδ είχα εξαντλήσει στα ελληνικά τον Α.Τ. Αμ δε. Πριν ένα χρόνο βρέθηκα στο κατάλυμμα των ΣΥΝ-ιδεολόγων της Κατερίνης το οποίο φέρει την ονομασία Ιδεοδρόμιο, κι εντός του λαμβάνουν χώρα διάφορα τερπνά κι ωφέλιμα πράγματα του θεού, της τέχνης και της πολιτικής προ(σ)τάγματα. Εκεί Πιερείς φίλοι (πριν αρχίσει ο αγώνας τους υπέρ της φθηνής πατάτας Νευροκοπίου) προεξάρχοντος του, ποιητού πρωτίστως, Αντωνίου Κάλφα(ντος) με κάλεσαν για μια βιαστική παρουσίαση του περιοδικού Παρέμβαση και τα 25 χρόνια ζωής της (νοσταλγίας θα έγραφα). Είπα τι είχα να πω και ν' ακούσω και στο περιθώριο εκείνης της βραδιάς και του εντευκτηρίου, υπήρχε μια διαρκής έκθεση φθηνού βιβλίου (από δεύτερο αναγνωστικό χέρι δηλονότι). Είδα με έκπληξη γαργαλιστική ένα βιβλίο τσέπης από τις εκδόσεις Οδυσσέας του Αν. Ταμπούκι “Μικρές Παρεξηγήσεις άνευ σημασίας”, διηγήματα με μεταφράστρια την τότε συνιδιοκτήτρια του εκδοτικού οίκου Μυσίνη Ζορμπά, πρώτη διεθύντρια του ΕΚΕΒΙ, μετέπειτα ευρωβουλευτή κ.λπ. Το είχε αφήσει εκεί προς μεταπώλησιν για τις ανάγκες του Ιδεοδρομίου τους, μια παλαιά λίαν εγγράμματη δασκάλα, η κ. Καρρά με ιδιόγραφη αφιέρωση “στον Βασίλη με την ευχή να χαρεί το ταξίδι της ανάγνωσης”. Αυτό το μικρό ταξίδι δεν το είχα ξεκινήσει. Εμενα μόνον με μια αδημονία κι αμηχανία περί του Ταμπούκι σ' αυτή τη εκδοχή, υπεκαλυμένος έως τότε από την δίδυμη αποκλειστικότητα ΑΓΡΑΣ – Α. Χρσστμδ. Την επαύριον της είδησης του θανάτου του, πήρα τους δρόμους προς τα γνωστά, όχι τόσο αρχαία ,μονοπάτια -έφαγαν όλο το πλακόστρωτο κι αντικαταστάθηκε με σκαλοπάτια τσιμέντου, με μια φιλολογική περισσότερο συγκίνηση και με το βιβλιαράκι για το γνώριμο στασίδι της αγίας Αννας παρά τον χαμηλόν Αη-Λιά. Λίγο έστω να αφεθώ σε μια μικρή επαφή με το άγνωστο μικρό απόκτημα. Αποτελείται από 11 αφηγήσεις. Στην τρίτη “Σε αναμονή του χειμώνα” περιγράφει τα συναισθήματα, τη διάθεση και στάση της συζύγου ενός διάσημου συγγραφέα τη μέρα της κηδείας του! Τώρα νομίζω πως προθύστερα έγραφε δι' εαυτόν, παρότι δεν ήταν στην πρόθεσή του, ήταν τόσο πρώιμη γραφή κι έκδοση άλλωστε.

Την ακόμα πιο επαύριον έζησα στην κάπως πραγματικότητά μας, το διήγημα αυτό και τις φάσεις του, στα εδώ τοπία της ψυχής και τα μέρη του τόπου. Είχε ήδη αναχωρήσει της ζωής και ο Νίκος Καλογερόπουλος (ο Λιθοξόος των γραμμάτων και των ωραίων διπραγμάτων μέσα απο τους τρόπους της πολιτισμένης αριστεράς) κι εκεί στο Ροδοχώρι καθώς ξεμύτιζε η “άνοιξη με βήμα τυφλοπόντικα” (Μοντάλε), έγινε η ενχωματωσή του, στο οικείο του (του έδωσε χρώμα ταινίας των αδελφών Ταβιάνι) με τις αισθητικές του παρεμβάσεις, διαλυτήριο σωμάτων αλλά όχι αι της μνήμης.

Από τον μεγάλο άγιο Δημήτριο της Θεσσαλονίκης

(α' στάση, ήχος ευθύς πανηγυρικός)

στον ελάχιστο ομώνυμο του κοιμητηρίου Ροδοχωρίου.

Ένα ταξίδι ζωής, μιας ημέρας πορεία τελικά.

Προς τι αυτό το κιόσκι που του έχτισες;

- Να βγαίνουμε το βράδυ πεθαμένοι να τα λέμε.

Η Πραμόρτσα κατεβασμένη καθαρό νερό

κι η ενδιάμεση αγία Παρασκευή γεμάτη με τους λυπημένους σου

(β΄στάση, ήχος βαρύς ασήκωτος)

Οι πέτρες που πελέκησε ήταν κι αυτές εκεί εν τάξε

κι ελαφρώς ανθρωπινα θλιμμένες

παρατηρούσαν τη Δύση που ερχόταν εμετάκλητα

Σύντροφος με τον πανικό ύπαρξης, ο οποίος συχνά πυκνά σε πιάνει καθώς τόσοι και τόσοι προσφιλείς κι αγαπημένοι της ευρύτερης (ιδεολογικής και πνευματικής) μοναξιάς και μοναχικότητάς σου φεύγουν, άρα και τα δικά σου χρόνια, είναι και ο πανικός (ελάσσων) της αδύνατης πλέον ολικής ανάγνωσης. Πότε θα διαβάσεις ό,τι έχεις αφήσει στίβες ή μεσοσελιδοστρατίς; Δε λέω πότε θα ζήσεις και θα ταξιδέψεις σε ό,τι λογάριασες, ας είναι καλά σ' αυτό τα βιβλία και οι συγγραφείς τους – κι εδώ ο Α.Ταμπούκι είχε μια ξεχωριστή θέση στις ώρες αργίας αλλά και της νοσταλγίας μας .

Αλλά όπως γράφει: “Ισως τα καλύτερα ταξίδια να είναι εκείνα που δεν έκανα ποτέ, εκείνα που δεν θα μπορέσω ποτέ να κάνω. Παραμένουν άγραφα, ή κλεισμένα στη μυστική τους αλφάβητο, κάτω από τα βλέφαρα, τη νύχτα. Υστερα έρχεται ο ύπνος, και τότε σαλπάρω.” Οταν πριν κάποια χρόνια μίλησε στη Στοά Βιβλίου στην Αθήνα ως εκ της αναγνωστικής οικειότητας και όχι μόνον, ένιωθα εκεί. Πότε θα προφτάσεις να εξαντλήσεις όλα τα ωραία πράγματα για τα οποία αγωνιούσε ο Μ. Χατζηδάκις; Του αγίου Ποτέ αναμφιβόλως.

Αυτό που παίρνουμε από τη μάταιη τούτη ζωή

Είτε είναι

δόξα, φήμη, αγάπη, επιστήμη, ζωή,

μοιάζει πολύ με την ανάμνηση

ενός καλοπαιγμένου παιχνιδιού

και μιας νίκης

σε βάρος ενός καλύτερου από εμάς παίχτη (Φ.Πεσσόα)

* Σήμερα επ' ουδενί θα χρησιμοποιούσα αυτή την τόσο φθαρμένη πολιτικά λέξη