Το μπουκάλι μισογεμάτο

Του Π. Κ. Ιωακειμίδη

Η θέση της Ελλάδας με μια αισιόδοξη ανάγνωση της πραγματικότητας

Ενώ γενικά εκτιμάται ότι το 2012 θα είναι εξαιρετικά δύσκολος χρόνος, υπάρχει ωστόσο και μια άλλη ανάγνωση της πραγματικότητας. Ετσι, «για τον μέσο κάτοικο της Βρετανίας, της Ευρώπης, αλλά και του πλανήτη ολόκληρου, ουδέποτε υπήρξε καλύτερη περίοδος διαβίωσης από τη σημερινή».
Αυτή είναι η ομολογουμένως κάπως αιρετική διαπίστωση αρθρογράφου του «Observer» σε πρόσφατη ανάλυσή του (Ch. Kenny, «Despite everything, there's plenty to celebrate in 2012», «The Observer», 1/1/2012). Και παραθέτει πληθώρα στατιστικών δεδομένων που δείχνουν ότι, παρά την κρατούσα αρνητική, απαισιόδοξη και ζοφερή διάθεση, παρά τις κρίσεις και οικονομικές αναταράξεις, η Ευρώπη και ευρύτερα «ο κόσμος έχει γενικά γίνει καλύτερος τα τελευταία χρόνια».
Το βιοτικό επίπεδο έχει βελτιωθεί, η θνησιμότητα έχει μειωθεί σημαντικά, η απόλυτη φτώχεια στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχει συρρικνωθεί, αν και βεβαίως εξακολουθεί να υπάρχει (ο πληθυσμός του πλανήτη λ.χ. που διαβιώνει με 1,25 δολάρια την ημέρα έχει μειωθεί στο μισό σε σχέση με το 1990). Ακόμη, παρά τις κρατούσες εντυπώσεις, ο κόσμος έχει γίνει περισσότερο ειρηνικός, με λιγότερες συγκρούσεις και πολέμους και χαμηλότερες στρατιωτικές δαπάνες. Οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες π.χ. έχουν μειωθεί κατά 50% σε σχέση με αυτές του 1990. Ακόμη η δημοκρατία, ως πολιτικό σύστημα, έπειτα από μια περίοδο οπισθοχώρησης, φαίνεται να κερδίζει και πάλι έδαφος παγκοσμίως και ιδιαίτερα σε περιοχές όπως στον αραβικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή που εθεωρούντο εντελώς «ξένες» προς το πολίτευμα αυτό (Αραβική Ανοιξη). Και βεβαίως η επιστήμη και η τεχνολογία συνεχίζουν να προσφέρουν επιτεύγματα (από τo iPhone και iPad μέχρι τα νέα φάρμακα κ.ά.) που βελτιώνουν το επίπεδο διαβίωσης και διευκολύνουν την επικοινωνία σε όλο τον πλανήτη.

Η θετική, αισιόδοξη αυτή ανάγνωση της τρέχουσας πραγματικότητας θα μπορούσε εύκολα να αμφισβητηθεί με αναφορά στην οικονομική κρίση, στη λιτότητα που κατακλύζει το σύνολο σχεδόν των κρατών της Ευρώπης και όχι μόνο, τη συνεχιζόμενη τρομοκρατία, την αδυναμία ελέγχου της κλιματικής αλλαγής και περιβαλλοντικής υποβάθμισης και, σε ό,τι αφορά την Ευρώπη ειδικότερα, την αβεβαιότητα για το μέλλον του ευρώ και την επιβίωση της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την οικονομική ύφεση, την ανεργία και μια σειρά από άλλους δείκτες. Παρά ταύτα, η πραγματικότητα είναι πραγματικότητα και σε κάθε περίπτωση είναι προτιμότερη μια θετική, αισιόδοξη ανάγνωσή της (αλλά όχι βέβαια μια πλαστή ανάγνωση).

Το ερώτημα είναι: πού βρίσκεται η Ελλάδα μέσα σ' αυτή την απεικόνιση; Η απάντηση είναι βεβαίως ότι εάν, όπως λέει ο αρθρογράφος του «Observer», «για την Ευρώπη και τον πλανήτη το 2012 αντιπροσωπεύει, παρά την κρίση και τα προβλήματα, τη συγκριτικά καλύτερη στιγμή», για την Ελλάδα αντιπροσωπεύει τη χειρότερη, την πλέον επικίνδυνη και οπωσδήποτε την πλέον αβέβαιη. Χειρότερη τόσο σε επίπεδο πραγματικών δεδομένων όσο και σε επίπεδο «προσλήψεων» (perceptions) και προοπτικών από πλευράς κοινωνίας. Τα δεδομένα, οικονομικά και κοινωνικά, είναι αρκούντως γνωστά. Μέσα στους άμεσους επόμενους μήνες θα κριθεί εάν τελικά η Ελλάδα θα παραμείνει μέλος της ευρωζώνης, της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) και γενικά του ανεπτυγμένου κόσμου σταθερότητας και δημοκρατίας ή θα διολισθήσει στην τριτοκοσμική υπανάπτυξη με όλες τις ολέθριες συνέπειες. Επομένως, ο πρωταρχικός στόχος της χώρας είναι απόλυτα σαφής: να κάνει οτιδήποτε απαιτείται για να παραμείνει στη ζώνη «σταθερότητας, ευημερίας και δημοκρατίας», δηλαδή την ευρωζώνη και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ωστόσο το ερώτημα είναι γιατί ο καθοριστικός αυτός στόχος (που υποστηρίζεται, όπως δείχνουν σφυγμομετρήσεις πάνω από το 75% του ελληνικού λαού) δεν υφαίνεται σε μια νέα «αφήγηση» (narrative), σ' ένα σχέδιο/πρόγραμμα ελληνικής ιδιοκτησίας που να προσφέρει κάποια αίσθηση προοπτικής για τη χώρα, έστω σε μεσοπρόθεσμο/μακροχρόνιο ορίζοντα. Γιατί αυτή τη στιγμή φαίνεται να απουσιάζει πλήρως η προοπτική και κυριαρχεί η απόγνωση. Είναι εκπληκτική (αλλά και εν πολλοίς ακατανόητη) η αδυναμία του πολιτικού προσωπικού και συστήματος να διαμορφώσει σ' αυτές τις δεινές συνθήκες κρίσης μια νέα εθνική αφήγηση που να συγκινήσει κάπως τους πολίτες (έστω κάποιους πολίτες) και να προσφέρει ένα κάποιο ψυχολογικό στήριγμα και την προοπτική ότι τελικά υπάρχει καλύτερο μέλλον γι' αυτήν τη χώρα...

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ