Η Καμήλα της Αιανής: δημιουργία ενός εθίμου

Του Θανάση Καλλιανιώτη

Το 1945 είναι το έτος γέννησης της Καμήλας. Πατέρας της ο Απόστολος Καραγιάννης, γαμπρός στην Αιανή από τη Λευκοπηγή. Εξαιρετικά κινητικός για την εποχή του φαίνεται ότι είδε παρόμοιο έθιμο σε μετακίνησή του για εργασία ή περιήγηση ή όντας φαντάρος το 1936. Η Καμήλα ήταν πανευρωπαϊκό έθιμο που είχε επιζήσει ως αργά στη Θράκη.

Όταν έφυγαν οι Γερμανοί έθεσε το σχέδιό του σε εφαρμογή. Μύησε αρχικά τρία άτομα, τον παππού μου Αθανάσιο Κύρινα και τους Αλέκο Νατσιόπουλο και Σπύρο Στάμο. Προσάρμοσαν ένα κρανίο αλόγου σε μια ξύλινη σκάλα την οποία κάλυψαν με κουρελούδες και οι δύο πρώτοι χώθηκαν από κάτω. Ο Σπύρος κι ο Απόστολος, αφού πασάλειψαν το πρόσωπό τους με καπνιά, φόρεσαν παλιά ρούχα κι ανέλαβαν ο ένας συνοδός της καμήλας κι ο δεύτερος οδηγός της. Η καμήλα έκανε την παρθενική της εμφάνιση στις 30 Δεκέμβρη του 1944 στο καφενείο-παντοπωλείο του Κωνσταντίνου Τσιτούρα αρπάζοντας με το κρανίο της μια αρμαθιά σύκα.

Την ίδια μέρα έφυγαν και οι τέσσερις για το γειτονικό χωριό Καισαρειά. Οι χωρίτες εξεπλάγησαν με το θέαμα και, όταν η καμήλα γονάτισε στο κέντρο της πλατείας κι άφησε τα πελέθη της εκεί, έμειναν κυριολεκτικά με ανοιχτό το στόμα. Μετά στράφηκε προς τον οικισμό Μπαξί (Κήπος) όπου στάθηκε άτυχη καθώς οι κάτοικοι σούντηξαν μαντρόσκυλα πάνω της, τα οποία ξέσκισαν τις καλυπτήριες κουρελούδες ξεσκεπάζοντας τους εντός της καμήλας άνδρες.

Αν οι ειρημένοι σκύλοι αποδείχτηκαν άφοβοι στην παράξενη παρουσία, δεν συνέβαινε το ίδιο και με μερικούς ανθρώπους, που εξαφανίζονταν όταν έβλεπαν την καμήλα, αισθανόμενοι δέος ή αποστρεφόμενοι αυτής.

Τα επόμενα χρόνια το έθιμο διευρύνθηκε με μια νέα, απαραίτητη παρουσία, έναν μαυροντυμένο άνδρα ονόματι σταχτουμπαμπαλιάρους, ο οποίος προστάτευε την καμήλα από τα σκυλιά ή τους περίεργους πετώντας στάχτη μέσα από τον τρουβά του. Κι ακόμη προστέθηκε ένα γουμάρι, που κουβαλούσε ό,τι πρόσφεραν οι κάτοικοι στην καμήλα και τη συνοδεία της. Ύστερα, εφ΄ όσον το εγχείρημα πέτυχε, η συντροφιά μεγάλωσε με το γαμπρό, τη νύφη, τον παππού, τη γιαγιά και τον αρκουδιάη με την αρκούδα, που εμφανίζονταν καλυπτόμενοι με δέρματα γουρουνιού.

Αργότερα ο Θανάσης Καρακούλας εφηύρε τον διπλάνθρωπου, ομοίωμα ανθρώπου παραγεμισμένου με άχυρα, το σώμα του οποίου προσάρμοζε κάποιος μπροστά στην κοιλιά του, δένοντας παράλληλα τα πόδια του ομοιώματος πίσω στην πλάτη, μια σιαμαία κατασκευή, που παραξένευε. Με την τελευταία αυτή εφεύρεση ολοκληρώθηκε το προσωπικό της καμήλας.

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1970 η Καμήλα προσαρμόστηκε στους νέους καιρούς. Εγκαταλείφτηκε το συνοδεύον γουμάρι και οι συμμετέχοντες κάλυπταν τα πρόσωπά τους με πλαστικά προσωπεία πλέον κι όχι μαντήλια. Την ίδια εποχή ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού άρχισε να συμμετέχει ενεργά στο έθιμο για να προστατευτεί η νεοπαράδοση που τόσο βαθιά είχε ριζώσει.

Σήμερα (2000 μ.Χ.) κυκλοφορούν στο χωριό δυό ως τέσσερις καμήλες απαρτιζόμενες από έφηβους, ενστικτωδώς για τη συνέχιση του παρελθόντος και πρακτικά για συλλογή χρημάτων, τα οποία καταναλώνουν τρώγοντας πρόχειρο φαγητό ή παίζοντας ηλεκτρονικά ο καθείς μόνος του. Η παλιά συλλογικότητα της καμήλας, όπου όποια τρόφιμα μαζεύονταν τα έδιναν στο κονάκι που ακολουθούσε μετά ή τα έτρωγαν σε κοινό τραπέζι, δεν υπάρχει πλέον.

Πηγές

1. Βλάχου Βασούλα, «Πρωτοχρονιά στο μαντρί» Αιανή (Δεκέμβριος 1979) 2
2. Βλάχου Βασούλα, «Τα σόρβα»  Αιανή (Γενάρης 1980) 2
3. Καραγιάννη Κωνσταντινιά, αγρότισσα, συνέντευξη στην Αιανή το 2000
4. Κύρινα-Καλλιανιώτη Ζωή, αγρότισσα, συνέντευξη την Αιανή το 2000
5. Μπούκος Ανδρέας, «Ανήμερα Πρωτοχρονιάς: η Καμήλα», Αιανή (Γενάρης 1980) 3
6. Πάλλας Χρήστος, «Σπαράξ τα λιουγκατσιάρια», Αιανή (Γενάρης 1980) 2
7. Στάμος Σπύρος, αγρότης συνέντευξη στην Αιανή το 2000

Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά εντύπως στην εφ. Γραμμή (4.1.2000) 10 με τίτλο Η «Καμήλα» της Αιανής και η δημιουργία ενός εθίμου. Σήμερα εδώ ανακτενίστηκε βαθιά.

.

Ο Απόστολος Καραγιάννης (1916-1993) κι ο αδερφός του Παναγιώτης με τα στρατιωτικά στην Κοζάνη το 1949. Ο ιδιοφυής Απόστολος, γαμπρός στην Αιανή εξ Λευκοπηγής, δημιούργησε το 1945 την «Καμήλα», πρωτοχρονιάτικο έθιμο που συνεχίζεται με αρκετές παραλλάξεις ως σήμερα. Αρχείο οικογένειας Καραγιάννη

Κατασκευή της καμήλας στην αίθουσα του ΠΜΣ Αιανής. Φαίνεται η κεφαλή η οποία ανοιγοκλείνει όταν ο μπροστινός από τους δύο άρρενες που βρίσκονται εντός του σώματός της τραβάει ένα σχοινί. Αρχείο Π.Μ.Σ. Αιανής Πρόοδος, https://www.facebook.com/pmsaianis.proodos.5 30.12.2019