Ο μεγάλος εχθρός των μεταρρυθμίσεων

Του Πάσχου Μανδραβέλη

Παγκοσμίως, ο μεγαλύτερος εχθρός των μεταρρυθμίσεων είναι ο συντηρητισμός. Αυτός δημιουργεί μια ψευδαίσθηση σταθερότητας. Κατ’ αρχήν οι μεταρρυθμίσεις δημιουργούν πάντα προϋποθέσεις ανακατανομής ισχύος, πλούτου κ.λπ. στις κοινωνίες. Η ψευδαίσθηση της σταθερότητας που κηρύσσει ο συντηρητισμός φαντάζει πολύτιμη ειδικά στις αναπτυγμένες κοινωνίες που έχουν πολλά να χάσουν από μια αποτυχημένη αλλαγή. Μπορεί όμως οι μεταρρυθμίσεις να έχουν ρίσκο, ο συντηρητισμός είναι συνταγή σίγουρης αποτυχίας. Σε ένα κόσμο που μεταβάλλεται διαρκώς, ο μόνος τρόπος εξασφάλισης της καταστροφής είναι η ακινησία. Το τακτικό πλεονέκτημα όμως του συντηρητισμού είναι ότι η αποτυχία του έρχεται σε τόσο μικρές δόσεις που δεν τρομάζει. Αντίθετα η μεταρρύθμιση είναι μια εμφανής ρήξη του νωχελικού συνεχούς και ακόμη καλόπιστοι εναντιώνονται, όταν δεν είναι πεπεισμένοι για τα οφέλη της.Τα οφέλη όμως μιας μεταρρύθμισης (όπως και τα προβλήματά της· καμιά αλλαγή δεν μοιράζει δίκαια οφέλη και ζημιές) αναδεικνύονται διά του διαλόγου. Κατατίθενται προτάσεις, αντιπροτάσεις, επέρχονται συμβιβασμοί, εφευρίσκονται ανταποδοτικά οφέλη για τους ζημιωμένους, ζυγίζονται τα υπέρ και τα κατά, μεγιστοποιείται η κοινωνική συναίνεση. Εκεί όμως ελλοχεύει ο λαϊκισμός, ο δεύτερος μεγαλύτερος εχθρός των μεταρρυθμίσεων. Η διαβούλευση προσθέτει πολυπλοκότητα στην πολιτική διαδικασία. Γράφαμε και παλαιότερα: «Από τη φύση της, η δημοκρατική διαδικασία είναι πολύπλοκη. Από τη στιγμή που διευρύνεται ο αριθμός εκείνων οι οποίοι συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, προστίθεται πολυπλοκότητα στο σύστημα. Είναι διαφορετικό να αποφασίζει ο ελέω Θεού μονάρχης και διαφορετικά μια κυβέρνηση που λογοδοτεί στο Κοινοβούλιο και ελέγχεται από τη δικαστική εξουσία. Υπάρχει διαφορετικός βαθμός πολυπλοκότητας στη διακυβέρνηση των αρχών του περασμένου αιώνα και διαφορετική σήμερα που υπάρχουν ανεξάρτητες αρχές, πληθώρα Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ομάδες πίεσης κ.λπ. Το “βάθεμα και το πλάτεμα της Δημοκρατίας” απαιτεί όλο και περισσότερους παίκτες στη διαδικασία, αλλά -φευ- όλο και μεγαλύτερη πολυπλοκότητα. Εκεί, όμως, βρίσκεται η αχίλλειος πτέρνα της: όσο προστίθεται πολυπλοκότητα στο σύστημα, τόσο πιο ακατανόητο γίνεται, αλλά και δομικά πιο ασταθές. Ο μέσος πολίτης δεν μπορεί να κατανοήσει τις δαιδαλώδεις διαδικασίες για τη λήψη μιας απόφασης ή τις ισορροπίες που πρέπει να κρατηθούν, επειδή ακριβώς στη διαδικασία εμπλέκονται πολλοί ανεξάρτητοι παράγοντες.» («Το δημοκρατικό παράδοξο και κρίση της πολιτικής», «Καθημερινή» 28/1/2007).

Σε ένα ήδη περίπλοκο κόσμο η προοδευτική πρόταση προσθέτει πολυπλοκότητα. Οι προοδευτικές προτάσεις βρίσκονται μεταξύ της «Σκύλλας του λαϊκισμού», όταν συνοψίζονται σε «πιασάρικη» συνθηματολογία, και της «Χάρυβδης του ακατανόητου», όταν αναλύονται. Αντιθέτως για τη συντήρηση τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα. Αρκεί να δείξει το υπάρχον και να φοβίσει για το μέλλον. Μπορεί να κλείσει και το μάτι στην οπισθοδρόμηση, μιλώντας για «αναλλοίωτες αξίες, του έθνους», για απαράγραπτα δικαιώματα μιας τάξης, για τους «κινδύνους ιδιωτικοποίησης δημόσιων αγαθών», γενικώς για τον «παλιό καλό καιρό, όταν τα πράγματα ήταν αγνά και απλά». Και έτσι οι μεταρρυθμίσεις ξεκινούν να χάνουν από τα αποδυτήρια.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ