Η ευθύνη των οικονομολόγων

Του Π. Κ. Ιωακειμίδη*
Ο Ντ. Ρόντρικ, καθηγητής του Χάρβαρντ, στο βιβλίο του «Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης» (The Globalization Paradox) γράφει ότι «οι οικονομολόγοι και σύμβουλοι πολιτικής επέδειξαν για μεγάλο χρονικό διάστημα μυωπία απέναντι στις εντάσεις και αδυναμίες που η οικονομική παγκοσμιοποίηση δημιουργεί... Παρέβλεψαν τη σχέση ανάμεσα στις καλώς λειτουργούσες αγορές και στην εύστοχη δράση του κράτους.
Οι συνταγές τους έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό τις περισσότερες φορές». Και συμπεραίνει ο συγγραφέας ότι η παγκόσμια κρίση που βιώνουμε συνιστά αποτυχία των οικονομολόγων και της οικονομικής επιστήμης. Εάν λοιπόν η παγκόσμια κρίση συνιστά αποτυχία των οικονομολόγων, η ελληνική κρίση δεν συνιστά;
Οι οικονομολόγοι που είτε άσκησαν εξουσία είτε συμβούλευσαν την εξουσία είτε στήριξαν την εξουσία είτε εκφράστηκαν δημοσίως για την εξουσία δεν φέρουν, σε επίπεδο πολιτικού συστήματος, διαμόρφωσης πολιτικής και λήψης αποφάσεων, κύρια ευθύνη για την ελληνική κρίση χρέους και ελλείμματος; Η κρίση αυτή δεν συνιστά επίσης και παταγώδη αποτυχία των ελλήνων οικονομολόγων ή, τουλάχιστον, εκείνων που είχαν τις παραπάνω ιδιότητες; Σκεφτείτε π.χ. ότι με οριακές εξαιρέσεις οι υπουργοί Εθνικής Οικονομίας/Οικονομικών της μεταπολιτευτικής περιόδου ήσαν διακεκριμένοι οικονομολόγοι.

Θέτουμε καλόπιστα το ερώτημα, ιδιαίτερα καθώς οι ίδιοι οικονομολόγοι, που είτε ως decision-makers είτε ως σύμβουλοι διαχειρίστηκαν τα πράγματα τα χρόνια της δημιουργίας του χρέους, είναι ακριβώς και σήμερα οι ίδιοι που λίγο-πολύ «λαλούν» - και λαλούν έντονα - για το πώς θα βγούμε από... την κρίση που οι ίδιοι κατά κάποιον τρόπο «δημιούργησαν» .

Βεβαίως όλοι έχουμε ισχυρό μερίδιο ευθύνης. Αλλά, διάβολε, ο συνταξιούχος των 500 ευρώ δεν γνώριζε ούτε ήταν υποχρεωμένος να γνωρίζει ποιο είναι το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, πότε λήγουν τα ομόλογα και πότε κλείνουν οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές για μια χώρα που δανείζεται ασύστολα. Οι οικονομολόγοι όμως όφειλαν να το γνωρίζουν. Αλλά εάν το γνώριζαν, τότε γιατί (με ελάχιστες εξαιρέσεις) δεν έκρουσαν έγκαιρα τον κώδωνα του κινδύνου; Εάν δεν το γνώριζαν, τότε κάποιο πρόβλημα υπάρχει με την επάρκεια των επιστημονικών τους γνώσεων. Είτε έτσι είτε αλλιώς, δικαιούται κάποιος να διατηρεί επιφυλάξεις και για τις συνταγές εξόδου από την κρίση που προτείνουν τώρα. Πολύ περισσότερο για όλους εκείνους που άλλα έλεγαν στην αρχή της κρίσης (άνοιξη 2010) και εντελώς διαφορετικά στην ενδιάμεση φάση της και τώρα.

Πάρτε για παράδειγμα το θέμα της αναδιάρθρωσης του χρέους. Στην αρχή οι περισσότεροι ήσαν κατηγορηματικά εναντίον ως την πλέον καταστροφική λύση. Μάλιστα, όταν τον Απρίλιο 2011, ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Σημίτης έγραψε για την ανάγκη αναδιάρθρωσης του χρέους, ορισμένοι έσπευσαν να τον κατακεραυνώσουν λέγοντας πόσο λάθος ήταν και η σκέψη ακόμα. Σήμερα είναι ένθερμοι οπαδοί της αναδιάρθρωσης και της αναγκαιότητάς της. Τη θεωρούν σωτήρια λύση! Βεβαίως ο Τζ. Μ. Κέινς έλεγε ότι «όταν αλλάζει η πραγματικότητα αλλάζω και τη σκέψη μου», αλλά όχι με τόση ταχύτητα και άνεση.

Υπάρχει βεβαίως μια άλλη κατηγορία οικονομολόγων και γενικώς ομιλούντων - Ελλήνων και ξένων - που σταθερά εκφωνεί ένα (υποτίθεται επιστημονικό) δόγμα: αυτό της εξόδου από το ευρώ και τις ευεργετικές συνέπειες που θα είχε αυτή για το μέλλον της χώρας. Εδώ συγκρούεται η «απλή λογική» με την (υποτιθέμενη) εμβαθή επιστημονική ανάλυση. Γιατί δεν χρειάζεται να έχει κάποιος διδακτορικό στα οικονομικά από το LSE για να αντιληφθεί τις καταστροφικές συνέπειες της εξόδου από το ευρώ. Το λέει η απλή λογική. Από οικονομική, πολιτική και γεωπολιτική άποψη, έξοδος από το ευρώ ισούται με την απόλυτη καταστροφή, βραχυπροθέσμως και μεσοπροθέσμως, καθώς «μακροπροθέσμως όλοι θα είμαστε νεκροί». Η Ελλάδα θα γνωρίσει την πλήρη εξαθλίωση, ανήμπορη να προστατεύσει ακόμη και αυτή την ύπαρξή της ως ανεξάρτητης οντότητας. «Τα υπόλοιπα είναι σιωπή» όπως θα έλεγε και ο Αμλετ.

Οι ίδιοι οικονομολόγοι και άλλοι κατακεραυνώνουν επίσης το PSI, τo κούρεμα δηλαδή του ελληνικού χρέους κατά περίπου 70%. Εδώ έχουμε τον θρίαμβο της σχιζοφρένειας γιατί μας μειώνουν (ουσιαστικά μας χαρίζουν) δανεικά που φθάνουν κοντά στο 50% του ΑΕΠ - και ορισμένοι συνέλληνες δεν θέλουν αυτή τη μείωση! Τρελαίνεσαι ή δεν τρελαίνεσαι; Και μετά, βεβαίως, εξοργιζόμαστε γιατί οι ξένοι δεν μπορούν να μας πάρουν στα σοβαρά. Αλλά όταν είσαι στο γραφείο σου στην Εσπερία και ξέρεις ότι δεν θα πληρώνεσαι σε κάποια ανυπόληπτη δραχμή που θα προκύψει μετά την (Θεός φυλάξοι) έξοδο από το ευρώ, ή έχεις βολεμένη εισοδηματικά τη θέση σου, έχεις και την άνεση να λες ό,τι σου κατέβει. Εκ του ασφαλούς. Αλλος θα πληρώσει τον λογαριασμό.

Εν κατακλείδι, το πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι οικονομικό. Είναι βαθύτατα πολιτικό και πολιτιστικό. Το πολιτικό σύστημα και το πολιτικό προσωπικό πρωτίστως ευθύνονται εκ των πραγμάτων για τη δεινή κρίση της χώρας. Από εκεί και πέρα, πάντως, όλοι έχουμε το μερίδιο ευθύνης, μικρό ή μεγάλο. Και οι οικονομολόγοι σχετικώς μεγαλύτερο. Απλά πράγματα...

*Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ