Η άγνωστη ιστορία του ανταγωνισμού στην ηλεκτρική ενέργεια

Toυ Ευάγγελου Καρλόπουλου
Το επόμενο χρονικό διάστημα αναμένεται ιδιαίτερα κρίσιμο αναφορικά με την περαιτέρω απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στη Χώρα μας, τις εξελίξεις στη Δ.Ε.Η. Α.Ε. και με ότι αυτά συνεπάγονται για το μέλλον και τις προοπτικές της Δυτικής Μακεδονίας.
Ζητούμενα των  διαρθρωτικών παρεμβάσεων αποτελούν η αποτελεσματική λειτουργία του ανταγωνισμού στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, η προώθηση της καινοτομίας προς όφελος των καταναλωτών, η κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων, η αποκαθήλωση της  δεσπόζουσας εταιρείας και η δημιουργία μικρών «ΔΕΗ» κάθε μια εκ των οποίων δεν θα έχει το κρίσιμο μέγεθος να χαλιναγωγεί την αγορά.   Με λίγα λόγια, επιστροφή στο 1950.

Ενδεχομένως να μην είναι ευρέως γνωστό το γεγονός ότι η Ελλάδα διήνυσε περίοδο σε συνθήκες πλήρως απελευθερωμένης ενεργειακής αγοράς. Το 1950 λειτουργούσαν στη Χώρα μας  όχι μία,  δύο ή δέκα, αλλά 400 (!) εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ανυπαρξία συντονισμού και  η κατάτμηση της παραγωγικής βάσης είχαν ως αποτέλεσμα τη χρέωση της ηλεκτρικής kWh για τον μέσο έλληνα καταναλωτή έως και σε πενταπλάσια επίπεδα συγκριτικά με τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Κυριαρχούσαν τα εισαγόμενα καύσιμα δεδομένου ότι καμία εταιρεία εκ των 400 δεν διέθετε το οικονομικό εκτόπισμα, το στρατηγικό ενδιαφέρον αλλά και  τη μακροχρόνια βούληση να επενδύσει σοβαρά στους εγχώριους ενεργειακούς πόρους. Μικρομάγαζα, μικροσυμφέροντα, μικροαπαιτήσεις, μικροστρατηγικές, μικροαποτελέσματα. 

Η πολιτική αντίδραση υπήρξε ιστορικά καθοριστική. Τον Αύγουστο του 1950 ιδρύεται η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (Δ.Ε.Η.) με αποτέλεσμα  οι δραστηριότητες παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας να συγκεντρωθούν  σε ένα δημόσιο φορέα. Η Δ.Ε.Η. στρέφεται και επενδύει σοβαρά στην αξιοποίηση των εγχώριων λιγνιτών αλλά και του υδάτινου δυναμικού. Δρομολογεί την ενοποίηση των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, επεξεργάζεται και  υλοποιεί ένα μακροχρόνιο σχέδιο εξηλεκτρισμού. Η Ελλάδα μπαίνει σε τροχιά ουσιαστικής ανάπτυξης.

Εκ του αποτελέσματος, με εκκίνηση το 1889 όταν ιδρύθηκε  στη Χώρα μας  η πρώτη ηλεκτροπαραγωγική μονάδα έως το 1950 που είχαν δημιουργηθεί 400 εταιρείες, ο ανταγωνισμός δεν λειτούργησε υπέρ των καταναλωτών, δεν διαμόρφωσε συνθήκες  ελκυστικής  επιχειρηματικότητας, δεν αξιοποίησε τους εγχώριους ενεργειακούς πόρους.   Απαιτήθηκε η διορθωτική και ουσιαστική παρέμβαση της Πολιτείας.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αποτέλεσε πεδίο ανταγωνισμού βιβλικών διαστάσεων.  Στην Αμερική του 1890,  οικονομικοί  κολοσσοί όπως ο J. P. Morgan, ο J.D. Rockefeller και ο  J. Westinghouse, συνεργάστηκαν με σημαντικούς  εφευρέτες όπως ο Thomas Edison ή με «ιερά τέρατα» της επιστήμης όπως ο Nikola Tesla. Ιστορικές διαμάχες, ασύλληπτες ίντριγκες, ανεξέλεγκτος ανταγωνισμός.  

Το όλο διακύβευμα αφορούσε στο τεράστιο συμβόλαιο αξιοποίησης  των υδάτων του Νιαγάρα. Nikola Tesla και J. Westinghouse ή Thomas Edison και J. P. Morgan? Τα πάντα κρίθηκαν το 1893  στη Διεθνή Έκθεση του Σικάγου  όπου ο Nikola Tesla και ο J.Westinghouse ηλεκτροδότησαν με επιτυχία  την έκθεση και προκρίθηκαν για το συμβόλαιο αξιοποίησης του Νιαγάρα.  Σχεδόν 27 εκατομμύρια επισκέπτες της έκθεσης διαπίστωσαν την ασφαλή τεχνολογία του εναλλασσόμενου ρεύματος. Από την επόμενη μέρα, ο κόσμος δεν θα ήταν ποτέ πια ο ίδιος.

Ο J. P. Morgan δεν παραμένει άπραγος. Προσφεύγει στα δικαστήρια, καταστρέφει οικονομικά τον Westinghouse, αντιλαμβάνεται τις τρομακτικές δυνατότητες του ηλεκτρισμού και ιδρύει έναν οικονομικό γίγαντα με την επωνυμία…  General Electric. Από την επόμενη μέρα, ο κόσμος δεν θα ήταν ποτέ πια ο ίδιος.

Ο ανελέητος  ανταγωνισμός μεταξύ των προαναφερόμενων οικονομικών κολοσσών κινητοποίησε τεράστια ιδιωτικά κεφάλαια, προώθησε την εφαρμοσμένη έρευνα στο μέγιστο βαθμό, αναδιαμόρφωσε τα προγράμματα σπουδών στα Πανεπιστήμια, ανέδειξε καινοτόμες επιχειρηματικότητες, εμπέδωσε διαδικασίες  έξυπνης εξειδίκευσης  και μάλιστα,  χωρίς κρατική υποστήριξη με σχεδόν 100% ιδιωτική συμμετοχή. Με λίγα λόγια,  απάντησε πρώιμα  στο κυρίαρχο ζητούμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  αναφορικά με τις τρέχουσες εξαγγελίες της για τον «Ορίζοντα 2020».

Δυστυχώς όμως, λίγα χρόνια μετά τον άκρατο ανταγωνισμό για την ηλεκτρική ενέργεια, η Αμερική οδεύει σε καθεστώς κατάρρευσης. Η εργατική και η μεσαία τάξη βιώνουν συνθήκες εξαθλίωσης. Το 1895 η Κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών αντιμετωπίζει το φάσμα της πτώχευσης. Αναζητεί απεγνωσμένα  3 δις δολάρια τα οποία προσφέρονται από την πλευρά του   J. P. Morgan!

Προφανέστατα, η Ελλάδα του 2013 δεν είναι η Αμερική του 1890. Σήμερα υπάρχουν Επιτροπές Ανταγωνισμού, Ρυθμιστικές Αρχές Ενέργειας και θεωρητικά, η Ελληνική Πολιτεία είναι θωρακισμένη απέναντι σε κάθε είδους  ακρότητες. Το πρόβλημα είναι ότι ελάχιστοι έλληνες πολίτες το πιστεύουν.

Σε κάθε περίπτωση, η αποκαθήλωση της Δ.Ε.Η., στο βαθμό που αφορά, σχετίζεται  και αντιστρατεύεται τα έννομα συμφέροντα της Δυτικής Μακεδονίας ειδικότερα, αλλά και την ανάταξη της Εθνικής Οικονομίας γενικότερα,  δεν μπορεί να θυμίζει το ταξίδι του Κολόμβου για την ανακάλυψη της Αμερικής. Όταν ο Κολόμβος ξεκίνησε για την Αμερική, δεν ήξερε που πήγαινε. Όταν έφθασε, δεν ήξερε που βρισκόταν!

Ευάγγελος Καρλόπουλος

Χημικός Μηχανικός