Η Ελληνική Μεταλλευτική Ιστορία

του Γ. Ι. Συντουκά

Μηχανικού Μεταλλείων - Μεταλλουργού

Πολύς λόγος γίνεται το τελευταίο διάστημα για τη δυνατότητα συμβολής του ορυκτού πλούτου της χώρας στον στόχο της οικονομικής ανάκαμψης και της εξόδου από την κρίση. Η μεταλλεία αποτελεί υποδομή της οικονομίας και τη βάση πάνω στην οποία στηρίζεται κυρίως η βαριά βιομηχανία. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι χώρες με υψηλό μεταλλευτικό δυναμικό κατέχουν σήμερα εξέχουσα θέση στον παγκόσμιο οικονομικό στίβο. Αλλά και εκείνες από τις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες που στερούνται δικών τους ορυκτών υλών, στηρίζουν το οικονομικό τους οικοδόμημα στον ορυκτό πλούτο άλλων χωρών, που με διάφορους τρόπους καρπώθηκαν και εξακολουθούν να καρπώνονται.

Είναι δεδομένο ότι η Ελλάδα δεν στερείται ορυκτού πλούτου. Σε ορισμένα μάλιστα μεταλλεύματα, αλλά και ορυκτά, όπως ο βωξίτης, ο μαγνησίτης, οι λατερίτες, τα μάρμαρα, ο μπεντονίτης, ο περλίτης και άλλα, κατέχει μια ξεχωριστή θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Αλλά και στον διεθνή μεταλλευτικό χώρο, ανάλογα με τη σχετικά μικρή γεωγραφική της έκταση, η θέση της είναι ικανοποιητική. Επιπρόσθετα, σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι η έρευνα για την αναζήτηση νέων κοιτασμάτων στον ελληνικό χώρο έχει ολοκληρωθεί. Απόδειξη του παραπάνω αποτελεί το γεγονός της μόλις προ δεκαετίας ανακάλυψης και έναρξης εκμετάλλευσης του μοναδικού κοιτάσματος ατταπουλγίτη της Ευρώπης, στην περιοχή μάλιστα της Δυτ. Μακεδονίας (περιοχή Βεντζίων του πρώην Νομού Γρεβενών και περιοχή Αιανής του πρώην Νομού Κοζάνης). Συγχρόνως, συζητήσεις γίνονται εδώ και καιρό για την δυνατότητα αξιοποίησης των ήδη γνωστών κοιτασμάτων χρυσού στην Χαλκιδική, τη Θράκη και αλλού, ενώ πολύ πρόσφατα ήρθε στην επικαιρότητα και η πιθανότητα ανεύρεσης εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου νότια της Κρήτης, στο Ιόνιο, στην Ήπειρο και αλλού.

Η περιοχή της Δυτ. Μακεδονίας γενικότερα, και ο Νομός Κοζάνης ειδικότερα, έχουν προικισθεί από τη φύση στον τομέα αυτό και κατέχουν πολύ αξιόλογη θέση στο σύνολο του μεταλλευτικού πλούτου της χώρας σε σχέση με άλλες περιοχές. Αποτελεί κοινή αναγνώριση η σημαντική συμβολή της εκμετάλλευσης των λιγνιτικών κοιτασμάτων της Δ.Ε.Η. στην εθνική και τοπική οικονομία. Είναι γνωστή η προσφορά στις τοπικές οικονομίες των λατομείων μαρμάρου στην περιοχή Τρανοβάλτου Κοζάνης, των μεταλλείων λατερίτη στην περιοχή Ιεροπηγής Καστοριάς, των μικρών λιγνιτικών κοιτασμάτων στα Σέρβια Κοζάνης, στην Αχλάδα Φλώρινας και αλλού. Όλοι μας προφανώς θυμόμαστε την μέχρι πρόσφατα οικονομική άνθηση που υπήρχε σε αρκετές τοπικές κοινωνίες από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων χρωμίτη, αμιάντου κ.λ.π. Έχοντας λοιπόν στο μυαλό την μεγάλη συνεισφορά του ορυκτού πλούτου στην οικονομική άνθηση της εθνικής και των τοπικών οικονομιών κατά τη διάρκεια των πρόσφατων ετών και ελπίζοντας σε μια εκ νέου παρόμοια συμβολή του στο προσεχές μέλλον, γίνεται στο κείμενο αυτό μια προσπάθεια παρουσίασης του συνόλου της ιστορίας της ελληνικής μεταλλείας και της συμβολής της στην οικονομία του τόπου, ώστε να φανεί στον αναγνώστη η στενή σχέση του έλληνα με την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου του τόπου του στο σύνολο της ιστορίας του. Τα στοιχεία του κειμένου προέρχονται κατά κύριο λόγο από την έκδοση “Ο Ελληνικός Ορυκτός Πλούτος” του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (Σ.Μ.Ε.).

1.  ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Η ελληνική μυθολογία, μια από τις αρχαιότερες και πλουσιότερες του κόσμου, περιλαμβάνει και πολλά στοιχεία που αναφέρονται στη μεταλλευτική δραστηριότητα των προγόνων μας από τα προϊστορικά ως τα ιστορικά χρόνια. Τα στοιχεία αυτά βρίσκονται περιπλεγμένα σε μύθους που αναφέρονται σε δραστηριότητες θεών, ημιθέων ή ηρώων και αναμφισβήτητα δείχνουν και τη μεταλλογνωσία των κατοίκων του ελλαδικού χώρου κατά τα πολύ μακρινά εκείνα χρόνια. Η αλληγορία τους, όποιες και όσες προεκτάσεις και αν παίρνει, συνδέεται εννοιολογικά με τις πραγματικές γνώσεις των δημιουργών των μύθων, που τις αντλούσαν από την πείρα των συγχρόνων κοινωνιών τους. Έτσι, όσες γνώσεις αναφέρονται σε μέταλλα, είτε ονομαστικά είτε χρηστικά, αποτελούν αναμφισβήτητες αποδείξεις πως τα μέταλλα αυτά οι Ελλαδίτες των μυθικών χρόνων ήξεραν και να τα παίρνουν από τη γη και να τα δουλεύουν, χρησιμοποιώντας τα σε διάφορες ανάγκες της ζωής τους για εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, ακόμη και για έπιπλα. Και επειδή στους μύθους η φαντασία δίνει μεγάλες προεκτάσεις για διδακτικούς σκοπούς, παροτρύνοντας τον άνθρωπο για όλο και υψηλότερα πολιτισμικά επιτεύγματα, πράγμα που στους ελληνικούς μύθους αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό, σε πολλούς μύθους μας περιγράφονται ακόμη και παλάτια ολόχρυσα και ζωντανά πλάσματα (άνθρωποι, πουλιά κ.λ.π.) καμωμένα από μέταλλα.

1.1. Μεταλλογέννεση

Χαρακτηριστικά παραδείγματα από τους ελληνικούς μύθους που σχετίζονται με την “γέννηση” των μετάλλων είναι τα παρακάτω:

-      Η θεά Γαία (Γη) επινόησε τον φαιό σίδηρο (ή κατ’ άλλη εκδοχή τον ορυκτό αδάμαντα) από τον οποίο κατασκεύασε το πρώτο οδοντωτό δρεπάνι. Με το δρεπάνι αυτό ο Κρόνος, ένα από τα τέκνα που απέκτησε η Γαία με τον θεό Ουρανό, τιμώρησε τον πατέρα του για την τακτική του να κρύβει τα παιδιά που αποκτούσε με την Γαία στο σκοτεινό κοίλωμά της, καθώς φοβόταν ότι θα καταλάβουν τον θρόνο του. Σύμφωνα με οδηγίες της ίδιας της Γαίας, ο Κρόνος καιροφυλακτούσε και όταν ο Ουρανός προσέγγισε την Γαία ερωτικά, τον άρπαξε με το ένα χέρι και με το άλλο, όπου κρατούσε το δρεπάνι, του έκοψε τα γεννητικά όργανα και τα πέταξε. Μάλιστα, από τις σταγόνες του αίματος του ακρωτηριασμένου θεού γεννήθηκαν οι Γίγαντες, οπλισμένοι με αστραφτερούς χάλκινους θώρακες, η Ερινύες και η Αφροδίτη (Ησιόδου Θεογονία).

-      Όταν ο γιός του Ήλιου Φαέθων κεραυνοβολήθηκε από τον Δία, γιατί, οδηγώντας αδέξια το άρμα του πατέρα του, κόντεψε να καταστρέψει τη γη με γενική ανάφλεξη, έπεσε στον Ηριδανό ποταμό και πνίγηκε. Οι αδελφές του Ηλιάδες τον έκλαψαν απαρηγόρητες και, όταν στέρεψαν τα δάκρυά τους, μεταμορφώθηκαν σε σκλήθρα ή, κατ’ άλλη εκδοχή, σε λεύκες. Τα δάκρυά τους, “αποξηρανθέντα και αποκρυσταλλωθέντα”, μεταβλήθηκαν στο γνωστό κατά την αρχαιότητα αυτοφυές μεταλλικό κράμα χρυσού και αργύρου, τον ήλεκτρο, που ο Ηρόδοτος τον ονομάζει λευκόχρυσο. Σημειώνεται ότι ο ήλεκτρος, ή λευκόχρυσος του Ηρόδοτου, δεν έχει σχέση ούτε με τη σημερινή πλατίνα ούτε με το ήλεκτρον (κεχριμπάρι).

1.2.     Ανακάλυψη και Πρώτη Κατεργασία των Μετάλλων

Η ελληνική μυθολογία είναι γεμάτη από θεότητες που είχαν σαν κύριο έργο την επεξεργασία των μετάλλων. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:

-   Ο μεταλλουργός Ήφαιστος: Για τον θεό της φωτιάς οι αρχαίοι έλληνες πίστευαν ότι είχε επινοήσει την κατεργασία των μετάλλων και ότι ήταν ο πρώτος μεταλλουργός και μεταλλοτεχνίτης. Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Ήφαιστος είναι εκείνος που δίδαξε τις μεταλλουργικές τέχνες στους ανθρώπους. Η ασύγκριτη τέχνη του Ηφαίστου δεν περιοριζόταν μόνο στο να μεταμορφώνει τα ακατέργαστα μέταλλα σε εξαίρετα έργα τέχνης. Δημιουργούσε από αυτά και όντα με ζωή, όπως οι αργυρόχρυσοι σκύλοι του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου, οι χάλκινοι ταύροι του βασιλιά της Αίας (Κολχίδας) και πατέρα της Μήδειας Αιήτη κ.λ.π. Ο Όμηρος τον παρουσιάζει ντυμένο με εργατική φορεσιά να κινείται αδιάκοπα μέσα στο χάλκινο, άφθαρτο και αστραφτερό εργαστήρι του στον Όλυμπο, κατασκευασμένο από τον ίδιο τον Ήφαιστο ανάμεσα στις κατοικίες των άλλων θεών. Πάντοτε ήταν απασχολημένος με κάποιο έργο και, καθώς κινούταν ασταμάτητα γύρω από τα φυσερά του, τον έλουζε ο ιδρώτας της δουλειάς. Όταν συμπληρώνει την εργασία της ημέρας, τακτοποιεί τα εργαλεία του σ’ ένα ασημένιο κιβώτιο, καθαρίζεται μ’ ένα σφουγγάρι, φοράει τον χρυσό χιτώνα του, παίρνει στα χέρια του το ισχυρό σκήπτρο του και βγαίνει κουτσαίνοντας. Αναρίθμητα είναι τα έργα που αποδίδονται στον Ήφαιστο, όπως το απερίγραπτης λαμπρότητας χρυσό ανάκτορο του Δία και τον χρυσό θρόνο του, το μετάλλινο μέγαρο του θεού Ήλιου και το χρυσό άρμα του, η χρυσή πανοπλία και η χάλκινη ασπίδα του Ηρακλή, η στολισμένη με αριστουργηματικές παραστάσεις πανοπλία του Αχιλλέα, ο χάλκινος θώρακας του Διομήδη, το σιδερένιο ξίφος του Πηλέα, οι χρυσές Παρθένες που μιλούσαν και εργάζονταν σαν κανονικοί άνθρωποι, η πρώτη θνητή γυναίκα Πανδώρα και το χρυσό στεφάνι που της πέρασε στον λαιμό η Αθηνά, ο χάλκινος γίγαντας Τάλως και πολλά άλλα.

-      Οι Κάβειροι: Σύμφωνα με σχετικό μύθο, πρώτοι αυτοί χρησιμοποίησαν τα μέταλλα, δουλεύοντάς τα με τη βοήθεια της φωτιάς. Θεωρούνταν επίσης και σαν οι αρχαιότεροι θεοί της γονιμότητας. Οι τότε δοξασίες, πως κάτω από τη γη υπήρχε φωτιά και πως τα μέταλλα αποτελούσαν ιδιαίτερο στρώμα μέσα στη γη, απλησίαστο για τις ανθρώπινες δυνατότητες, αποτέλεσαν αφορμή να αποδοθεί στη λατρεία των Καβείρων μυστηριακός χαρακτήρας. Οι ηφαιστειακοί και μεταλλουργικοί αυτοί δαίμονες της Λήμνου συνδέονταν με τις άλλες θεότητες της γης, ιδιαίτερα με τη Δήμητρα και την Περσεφόνη. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι κοντά στις Θήβες υπήρχε ένα ιερό, αφιερωμένο στην Δήμητρα και την Περσεφόνη, με την χαρακτηριστική ονομασία “Καβείρια”. Η Βοιωτία, που στην αρχαιότητα ήταν χώρα των μετάλλων και που ο σίδηρός της είχε γίνει ονομαστός (σημείωση: στην περιοχή της Βοιωτίας γίνεται σήμερα εκμετάλλευση κοιτάσματος σιδηρονικελίου από την εταιρεία Λάρκο), εύλογα συνδύασε τη λατρεία των πρώτων αυτών θεϊκών εργατών των μετάλλων με τη λατρεία των δύο κυριότερων θεοτήτων της γήινης παραγωγής και βλάστησης.

-      Οι Τελχίνες: Θεωρούνταν επίσης σαν πρώτοι χαλκουργοί και σιδηρουργοί και η ελληνική μυθολογία τους παρουσιάζει να μοιάζουν πολύ με τους Καβείρους. Μεταχειρίζονταν και αυτοί τη φωτιά, της οποίας εξάλλου ήταν κύριοι, στην κατεργασία των μετάλλων. Είναι οι αρχέγονοι τεχνίτες της Ρόδου, για την οποία ο Πίνδαρος ύμνησε την περίφημη μεταλλική αγαλματοποιία της. Σαν θεϊκοί σιδηρουργοί, κατά μια μυθολογική εκδοχή, κατασκεύασαν την “άρπη” –ένα δρεπανόσχημο ξίφος- του Κρόνου και την Τρίαινα του Ποσειδώνα. Κατά τον Στράβωνα, η επιτηδειότητά τους στην κατασκευή μεταλλικών όπλων για τους θεούς, αντιπαραβαλλόταν μ’ εκείνη των Κυκλώπων. Ο Διόδωρος υπογραμμίζει ότι τα αρχαιότερα μεταλλικά είδωλα των θεών στα ροδιακά ιερά θεωρούνταν έργα των Τελχίνων. Για τον λόγο αυτό οι Ρόδιοι έδωσαν το όνομα “Τελχίνες” στο πρώτο σωματείο τους των μεταλλουργών και μεταλλοτεχνιτών, όπου τα μυστικά της τέχνης κρύβονταν επίμονα και μεταδίδονταν αποκλειστικά στους διαδόχους από γενεά σε γενεά.

-      Οι Κύκλωπες: Αφού στην Τιτανομαχία ο Δίας σκότωσε τον φύλακα του Ταρτάρου Κάμπη και απελευθέρωσε τους αδερφούς του αρχισιδηρουργούς Κύκλωπες, οι τελευταίοι, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, κατασκεύασαν τον κεραυνό και την αστραπή και του τα προσέφεραν. Επίσης κατασκεύασαν και πρόσφεραν στον αρχηγό του Δωδεκάθεου κι ένα σιδερένιο προκάλυμμα, για να μη βλέπουν οι Τιτάνες την αστραπή, που προηγούνταν από κάθε κεραυνό, και προφυλάγονται έγκαιρα (μια αρχαιοελληνική πρώιμη σκέψη για τον φλογοκρύπτη των πυροβόλων όπλων, που εμφανίστηκε πολλούς αιώνες αργότερα).

-      Η Αθηνά και ο Προμηθέας: Σ’ αυτούς οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν μεταλλουργικές ικανότητες. Στην πρώτη, που την αποκαλούσαν και “εργάνη” (εργάτιδα), θεωρώντας την προστάτιδα της εργασίας και των τεχνών, απέδιδαν την επινόηση της χρυσοχοΐας και της χαλυβουργίας (χαρακτικής) και πίστευαν γι’ αυτήν ότι προστάτευε τους σιδηρουργούς και τους χαλκοχύτες. Για τον Προμηθέα, ο Αισχύλος γράφει ότι αποκάλυψε στους ανθρώπους, ανάμεσα στ’ άλλα, και το ότι η γη κρύβει στα έγκατά της χρυσό, άργυρο, σίδηρο, χαλκό και άλλα μέταλλα.

1.3.     Οι Περίοδοι των Μετάλλων

Κατά τον Ησίοδο (Έργα και Ημέραι), υπήρξαν πέντε (5) ανθρώπινες περίοδοι (ή φυλές ή αιώνες), που πήραν κατά βάση το όνομά τους από μέταλλα :

-      Η Περίοδος του Χρυσού: Σύγχρονη της θεϊκής βασιλείας του Κρόνου. Ο χρυσός, το λαμπρότερο και πιο πολύτιμο από όλα τα μέταλλα, συμβολίζει τη λάμψη και τη χαρά της ζωής. Οι άνθρωποι ζούσαν με την αμεριμνησία και μακαριότητα των θεών. Δεν κοπίαζαν, δεν είχαν φροντίδες, δεν αισθανόταν πόνους, απολάμβαναν τα συμπόσια, χωρίς να φοβούνται δυσάρεστες συνέπειες από τις υπερβολές και πέθαιναν πάντα πάνω στον ύπνο τους με ένα ελαφρύ και ανακουφιστικό θάνατο.

-      Η Περίοδος του Αργύρου: Οι άνθρωποι της περιόδου αυτής ήταν κατώτεροι από της προηγούμενης περιόδου. Ήταν νωθροί και είχαν λιγότερη δύναμη για αυτοκυριαρχία και δραστηριότητα. Περνούσαν μακρόχρονη παιδική ηλικία, γεμάτη αφέλεια και απλοϊκότητα και πέθαιναν όταν πλησίαζαν στο στάδιο της εφηβείας εξαιτίας της ασεβούς συμπεριφοράς τους και του ωμού ατομικισμού τους. Ο Δίας τους εξαφάνισε από το πρόσωπο της γης, γιατί ήταν μια γενιά χωρίς θρησκευτικές, ηθικές και κοινωνικές αρχές.

-      Η Περίοδος του Χαλκού: Θεωρείται η απαρχή της ιστορικής εξέλιξης και πολιτισμικής ανόδου της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι είναι δυναμικοί και ασυγκράτητα δραστήριοι, όμως τους λείπει ο συναισθηματικός κόσμος. Η χρήση του χαλκού κυριαρχεί στην κατασκευή κατοικιών και όπλων.

-      Η Περίοδος των Ηρώων: Οι άνθρωποι είναι τολμηροί, πρωτοπόροι και άκαμπτοι αγωνιστές. Είναι η εποχή των “Επτά επί Θήβαις” και του Τρωικού πολέμου. Η περίοδος αυτή φαίνεται ότι είναι μια παρεμβολή του Ησιόδου στην μυθολογία που μέχρι τότε επικρατούσε, αντικατοπτρίζοντας την επιθυμία των συγχρόνων του να εντάξουν στον κύκλο των προγόνων τους τους ήρωες των Θηβών και της Τροίας.

-      Η Περίοδος του Σιδήρου: Τελικά η ανθρωπότητα εισέρχεται στην περίοδο του σιδήρου, περίοδο στην οποία ζει και ο Ησίοδος, και που τη θλιβερή της όψη περιγράφει με βαθειά απογοήτευση ο ποιητής, αντλώντας άμεσες εντυπώσεις από την προσωπική του πείρα.

1.4. Αναφορές για Μέταλλα σε Αρχαιοελληνικούς Μύθους

Είναι πάμπολλοι οι αρχαιοελληνικοί μύθοι στους οποίους γίνεται αναφορά σε μέταλλα ή μεταλλικά αντικείμενα. Σταχυολογούμε παρακάτω μερικές χαρακτηριστικές αναφορές:

-      Όταν η Ρέα μετέφερε στο Ιδαίο άντρο της Κρήτης τον νεογέννητο Δία, για να τον σώσει από τον πατέρα του Κρόνο, οι ανέλαβαν την προστασία του οι Κουρήτες, νεαροί πολεμιστές που ανήκαν στη λατρεία της κρητικής Ρέας. Οι τελευταίοι, χορεύοντας πολεμικό χορό, ύψωναν πάνω από τον νεογέννητο θεό τις χάλκινες ασπίδες τους, χτυπώντας τες μεταξύ τους ή με τα χάλκινα ξίφη τους, για να σκεπάζονται από τον κρότο οι κραυγές του βρέφους και να μην ακούγονται από τον Κρόνο.

-      Ο Ερμής, για την εκτέλεση των μαντικών του καθηκόντων, χρησιμοποιούσε χάλκινη λεκάνη, γεμάτη χαλίκια και τοποθετημένη πάνω σε μεταλλικό μαντικό τρίποδα. Η λεκάνη αυτή αναταραζόταν και πηδούσε, κάθε φορά που ο θεός επρόκειτο να μιλήσει. Κατά τον Παυσανία, στις Φαρές της Αχαΐας υπήρχε άγαλμα του Ερμή και μπροστά του μια εστία με χάλκινους λύχνους, όπου οι πιστοί, ζητώντας τη συμβουλή του, έβαζαν λάδι για να τους ανάψουν κι έπειτα έριχναν ένα χάλκινο νόμισμα στον βωμό, που βρισκόταν δεξιά από το άγαλμα.

-      Ο Ερμής, με σιδερένιο δρεπάνι που του δώρισε η θεά Αθηνά, έκοψε το κεφάλι της Μέδουσας.

-      Ο Διόνυσος, όταν νυμφεύθηκε την Αριάδνη, της προσέφερε χρυσό στεφάνι, διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους. Ήταν δώρο της Αφροδίτης, κατασκευασμένο από τον Ήφαιστο. Οι φωτεινές ακτίνες που εκπέμπονταν από το στεφάνι αυτό, φώτιζαν τον δρόμο του Θησέα κατά την περιπλάνηση του στον Λαβύρινθο.

-      Ο Ποσειδώνας, κατά τον Όμηρο, δεν έμενε στον Όλυμπο, αλλά στις Αιγές της Αχαΐας, στα βάθη της θαλασσινής αβύσσου, όπου υπήρχαν τα αστραφτερά χρυσά ανάκτορά του. Μαζί του έμεναν ο γιός του Τρίτων και η γυναίκα του Αμφιτρίτη, που κρατούσε για σύμβολο ένα χρυσό αδράχτι. Μόλις έφτανε στις Αιγές ο Ποσειδών, έζευε στο άρμα του τους δύο “ταχυπετείς” ίππους του, που είχαν χάλκινα πόδια και χρυσή χαίτη, φορούσε τη χρυσή πανοπλία του, έπαιρνε το θαυμάσιας τέχνης χρυσό μαστίγιό του, ανέβαινε στα άρμα του και ορμούσε στα κύματα. Τα άλογα πετούσαν ταχύτατα και ο χάλκινος άξονας του άρματος δεν βρεχόταν από τα κύματα.

-      Η Αθηνά βοήθησε τον Περσέα να εξοντώσει τη Γοργώ, ένα μυθικό τέρας που είχε χάλκινα χέρια και χρυσά φτερά. Ο Περσέας, χάρη στις συμβουλές της Αθηνάς, απέφυγε το τρομακτικό και θανατηφόρο βλέμμα της Γοργώς, κοιτώντας, σαν σε καθρέφτη, στη λεία επιφάνεια της χάλκινης ασπίδας του.

1.5. Μεταλλική Διακοσμητική

Ιδιαίτερη σημασία έδιναν οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι και στη διακοσμητική χρήση των μετάλλων. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:

-      Ο Ήφαιστος στόλισε με πρωτότυπους μεταλλικούς συνδυασμούς το εσωτερικό των θεϊκών ανακτόρων στον Όλυμπο, ενισχύοντας τους τοίχους τους με χρυσοποίκιλτες πλάκες από χαλκό.

-      Ο Όμηρος, περιγράφοντας το παλάτι του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου, λέει πως ήταν τόσο όμορφα στολισμένο με μέταλλα και ορυκτά, που ο Οδυσσέας, μπαίνοντας σ’ αυτό, σάστισε από την ομορφιά του. Είχε χάλκινους τοίχους, που ζώνονταν με στεφάνια από αζουρίτη, χαλκωτά κατώφλια, ολάργυρα ανώφλια, χρυσές θύρες με παραστάτες αργυρούς και χρυσές κρικέλλες, και την εξώπορτα φύλαγαν δύο αργυρόχρυσοι σκύλοι, καμωμένοι από τον Ήφαιστο.

Κυρίως βεβαίως η διακοσμητική χρήση των μετάλλων, αλλά και του μαρμάρου, αναπτύχθηκε από τους αρχαίους Έλληνες στην απεικόνιση των θεών τους, μέσω των αγαλμάτων. Το θέμα όμως αυτό είναι τεράστιο και η ανάπτυξή του ξεφεύγει από τους σκοπούς της παρουσίασης αυτής. Ας αναφέρουμε σαν πλέον χαρακτηριστικό και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα το γλυπτό του Φειδία που παρίστανε τον Δία, καθισμένο σε θρόνο, και βρισκόταν στον ομώνυμο ναό του στην Ολυμπία. Συγκαταλέγεται στα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν χρυσός, ορείχαλκος, έβενος, ελεφαντόδοντο (φίλντισι) και πολύτιμοι λίθοι, ενώ το ύψος του έφτανε περίπου τα 12 μέτρα. Στο δεξί του χέρι κρατούσε μικρό άγαλμα της Νίκης, από χρυσό και φίλντισι, και στο αριστερό σκήπτρο με πολύτιμους λίθους. Στα πόδια του, που στηρίζονταν σε υποπόδιο με δύο χρυσά λιοντάρια, φορούσε χρυσά σανδάλια. Χρυσός ήταν και ο μανδύας του, στολισμένος με παραστάσεις από ζώα και λουλούδια. Ο Δίων ο Χρυσόστομος απεκάλεσε το άγαλμα αυτό “το ωραιότερον του κόσμου”, προσθέτοντας: “Και ο πιο απελπισμένος άνθρωπος, που σκληρές δοκιμασίες τον ανάγκασαν να αδειάσει το ποτήρι της δυστυχίας και της λύπης στη ζωή και ο γλυκός ύπνος δεν τον επισκέπτεται πια, αν έβλεπε το αριστούργημα τούτο, θα λησμονούσε όλα τα δεινά που υπέφερε”.

(Συνεχίζεται)