Κίνημα των 10: Σεβαστείτε αλλήλους

Tου Γιώργου Παγουλάτου, protagon.gr

Καθυστέρησα να ανταποκριθώ στην πρόσκληση του Protagon και όλες οι καλές ιδέες ήταν ήδη πιασμένες. Αυτό μου δίνει την ευκαιρία να επιχειρήσω μια ελαφρώς διαφορετική εστίαση. Αν και ούτε «μαζί τα φάγαμε» ούτε έχουμε όλοι τις ίδιες ευθύνες, αυτή η κρίση έχει τα αποτυπώματα όλων μας.
Προφανώς γενικεύω αλλά καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Είναι άμεσο ή έμμεσο δημιούργημα της κοινωνίας μας. Όχι μόνο διότι αυτή εξέλεγε ή ανεχόταν (εκλέγει και ανέχεται) τους συγκεκριμένους εκπροσώπους. Όχι μόνο διότι η φοροδιαφυγή, η μικροδιαφθορά, το ρουσφέτι και η ανοχή σε όλα αυτά φέρει τη σφραγίδα της κοινωνίας μας. Αλλά και διότι τις τελευταίες δεκαετίες πήραμε πολλά πράγματα λάθος, στις αξίες και συμπεριφορές μας –ή ποτέ δεν τα είχαμε πάρει σωστά από την αρχή.

Όπως θα ‘λεγαν οι οικονομολόγοι, η κρίση μας εκδηλώνεται στο μακρο-, αλλά οι αιτίες της ανάγονται στο μικρο-επίπεδο, ή στην «παιδεία» μας (στην αγωγή, στον πολιτισμό μας), όπως τετριμμένα αλλά σωστά συνηθίζεται να λέγεται. Και πάντως μια κρίση σαν τη σημερινή, από κείνες που λέμε ότι εμφανίζονται κάθε 70 χρόνια, είναι μια ευκαιρία να κοιτάξουμε και να διορθώσουμε όχι μόνο τα προφανή εξωτερικά συμπτώματα του προβλήματος (ελλείμματα, χρέος, ύφεση, κλπ) αλλά και τις βαθύτερες τάσεις, στάσεις και νοοτροπίες που τα αναπαράγουν. Ο δικός μου «δεκάλογος» λοιπόν εδώ αφορά λιγότερο τι περιμένουμε από την πολιτεία να κάνει για μας, και περισσότερο τι πρέπει εμείς να κάνουμε απέναντι στους άλλους. Γιατί η κρίση μας, πέρα από οικονομική, είναι και κρίση δημόσιας σφαίρας και κοινωνικών συμπεριφορών.

Να ξεκινήσω από τα θεσμικά προφανή:

- Να μειωθεί το κόστος της πολιτικής. Έτσι θα μειωθεί και το κόστος εξόδου από την πολιτική, που ωθεί τους πολιτικούς να γαντζώνονται από την εξουσία, να μην σκέφτονται πως θα ωφελήσουν αλλά πως θα επανεκλεγούν. Δεν θα ζημιωνόταν δα η Δημοκρατία αν οι 300 βουλευτές γίνονταν 200. Μεγαλύτερο διαχωρισμό εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας: περισσότερους εξωκοινοβουλευτικούς υπουργούς και υφυπουργούς (για να εξαρτώνται λιγότερο από το πολιτικό κόστος), χρήση μόνιμων υπηρεσιακών υφυπουργών, από την κεντρική διοίκηση, που ξέρουν τα θέματα και εξασφαλίζουν θεσμική και διοικητική συνέχεια.

- Να εφαρμοστεί ο νόμος. Τόσο απλά. Να εφαρμοστεί για τους χουλιγκαναίους που τα σπάνε, για τους νονούς των γηπέδων και τα αφεντικά του υπόκοσμου, για τους λειτουργούς που τα πιάνουν και τους πολιτικούς που διεφθάρησαν, για τους βάνδαλους που καταστρέφουν δημόσια περιουσία. Να αντιμετωπιστεί στα πλαίσια του κράτους δικαίου, δίχως ανοχή και άλλοθι, χωρίς τα ευγενή προσχήματα της πολιτικοποίησης, η βία εναντίον προσώπων, που διαχέεται ευρέως σήμερα μασκαρεμένη σε δίκαιη κοινωνική αγανάκτηση. Καμία οικονομική κρίση δεν νομιμοποιεί την άσκηση βίας και την αντικοινωνική συμπεριφορά.

- Εκπαίδευση ορθολογισμού και εθνικής εξωστρέφειας. Να απαλλαγούμε από τις αράχνες, την προγονοπληξία και το σύνδρομο του περιούσιου και μονίμως αδικημένου λαού. Να χτίσουμε σύγχρονο πατριωτισμό ατομικής ευθύνης, και εθνική αυτοπεποίθηση σε στέρεες βάσεις συλλογικής αυτογνωσίας. Περισσότερο ορθολογισμό, λιγότερη παραμυθία, συνομωσιολογία, δαιμονολογία και ανοητολογία. Και να αποκτούν όλοι οι μαθητές βασικές γνώσης οικονομίας (τι σημαίνει έλλειμμα, χρέος, ύφεση, πως προκύπτει η ανάπτυξη). Για να μην ξαναπέσουμε στην παγίδα των λαϊκιστών.

Να περάσω σε μας:

- Να φερόμαστε με ευγένεια. Όσο μεγαλώνω τόσο επανεκτιμώ την αξία των παραδοσιακών αξιών. Να φερόμαστε με ευγένεια προς όλους. Αυτούς που είναι δίπλα μας, από πάνω μας και από κάτω μας. Στο μπροστινό αυτοκίνητο και στο απέναντι φανάρι. Ο πολίτης στο δημόσιο υπάλληλο και ο υπάλληλος στον πελάτη. Να περιμένουμε υπομονετικά τη σειρά μας στην ουρά χωρίς να σπρώχνουμε και χωρίς να ψάχνουμε την παράκαμψη. Τώρα που η κρίση βαθαίνει ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να κάνουμε τη ζωή στην πόλη πιο υποφερτή. Να μην ενοχλούμε τους άλλους. Να είμαστε decent (ωραία αγγλική λέξη, δεν έχουμε ελληνική), να έχουμε και φιλότιμο (ωραία ελληνική λέξη, δεν υπάρχει αγγλική). Η έλλειψη ευγένειας ευτελίζει το συλλογικό βίο, αναπαράγει κυνισμό, φιλοτομαρισμό, αντικοινωνικότητα και αδιαφορία για τα δημόσια αγαθά, κάνει τη συλλογική ζωή μας αβίωτη.

- Να σεβόμαστε τους άλλους. Να σεβόμαστε τον αστυνομικό που προσπαθεί να κάνει τη δουλειά του, να μην τον βρίζουμε «μπάτσο». Να σεβόμαστε τον ταξιτζή που μας έλαχε, έχει φορτώσει αρκετά με το κυκλοφοριακό, να μην του τη λέμε χωρίς λόγο, γιατί τότε θα την πληρώσει ο επόμενος επιβάτης. Να σεβόμαστε τον νεαρό με τα τατουάζ, τα σκουλαρίκια και τα μαλλιά, το θυμωμένο φρικιό και τον απογειωμένο διαφορετικό. Να σεβόμαστε κυρίως τους αδύνατους και τους «απέξω». Το μετανάστη που πλένει τζάμια, την καθαρίστρια που ξύπνησε από τις 4 το πρωί για να προλάβει αλλάζοντας τρεις συγκοινωνίες. Να μην σεβόμαστε αυτόν που καταχράται την εξουσία του και πατάει επί πτωμάτων, αυτόν που περιφέρει επιδεικτικά την αυθαιρεσία και τη χυδαιότητά του. Η βάση της διάχυτης γύρω μας ανομίας είναι η απουσία στοιχειώδους σεβασμού, στα δικαιώματα των άλλων και την αυταξία του κράτους δικαίου.

- Να κάνουμε καλά τη δουλειά μας. Όποια κι αν είναι. Χωρίς να γκρινιάζουμε. Να είμαστε συνεπείς στις υποχρεώσεις μας, αλλιώς να μην τις αναλαμβάνουμε. Να μη στήνουμε τους άλλους, να μη «χέζουμε την παρόλα μας», όπως θα έλεγε ο Κεφαλλονίτης θειός μου. Να μαθαίνουμε στα παιδιά μας να κάνουν κι εκείνα καλά τη δουλειά τους. Να παίρνουμε τη δουλειά μας σοβαρά και τον εαυτό μας λιγότερο σοβαρά. Νέο αναπτυξιακό πρότυπο, οικονομία εξωστρέφειας, υπέρβαση της φαυλότητας και της διαφθοράς, αύξηση της παραγωγικότητας, αξιοκρατία, αποτελεσματικότητα και λογοδοσία: όλα αυτά, πέρα από θεσμικές παρεμβάσεις και δημόσιες πολιτικές που μεταβάλλουν θετικά τα κίνητρα, έχουν στη βάση τους ανθρώπους. Ανθρώπους που κάνουν όσο μπορούν καλύτερα τη δουλειά τους.

- Να συνεργαζόμαστε και να εμπιστευόμαστε τους άλλους. Ο έξυπνος ξεκινά με μια πρώτη κίνηση εμπιστοσύνης κι έπειτα ακολουθεί τον κανόνα της αμοιβαιότητας: ανταποδίδει στα ίσια την εμπιστοσύνη ή την προδοσία, αλλά δίνει και μια δεύτερη ευκαιρία. «Tit for tat» ονόμαζε την επωφελή αυτή στρατηγική της συνεργασίας μια διάσημη μελέτη του κοινωνιολόγου Axelrod. Σε παίγνια μακρού και απεριόριστου ορίζοντα (όπως οι κοινωνικές και ανθρώπινες σχέσεις) η στρατηγική της συνεργασίας είναι εξαιρετικά επωφελής, αμοιβαία επωφελής, σχεδόν μεγαλοφυής! Ο βλαξ, ο κομπλεξικός, είναι μονίμως καχύποπτος. Η εμπιστοσύνη κι η συνεργασία αποδίδουν. Κερδίζουμε περισσότερα όταν δεν είμαστε μοναχοφαγάδες, όταν συνδυάζουμε την ατομική με τη συλλογική ωφέλεια. Αυτά θα έπρεπε να τα εμπεδώνουμε στο σχολείο.

- Να κάνουμε την αυτοκριτική, την αυτο-αξιολόγησή μας πριν κρίνουμε τους άλλους. Να μην είμαστε φωνακλάδες και ξερόλες. Σε αυτό το τεστ θα αποτύγχανε το 70% των πολιτικών και των δημοσιογράφων μας. Να μην είμαστε γκρινιάρηδες, ακόμα και τώρα που έχουμε κάθε λόγο.

- Να μην πετάμε σκουπίδια στο δρόμο. Να ανακυκλώνουμε. Να μην κορνάρουμε κάθε 2 λεπτά (σπάμε τα νεύρα των άλλων και κάνουμε τις πόλεις μας αβίωτες). Να προσέχουμε τους πεζούς, τους ποδηλάτες και τα μηχανάκια όταν οδηγούμε.

- Να ξεστραβωθούν οι πολιτικοί νεολαίοι και φοιτητοσυνδικαλιστές μας. Εκεί εκκολάπτονται οι αυριανές πολιτικές ηγεσίες. Να πάρουν Erasmus ή να μπουν σε κάποιο πρόγραμμα ταξιδιωτικών ανταλλαγών και να περάσουν ένα διάστημα σε άλλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Εκεί θα καταλάβουν ότι πολιτικοποίηση, ελεύθερη έκφραση και διαμαρτυρία δεν σημαίνουν κουρελαρία και κατάλυση του δημόσιου χώρου. Ότι μπορείς να είσαι πολιτικοποιημένος και να σέβεσαι το περιβάλλον που σε φιλοξενεί.  Να καταλάβουν ότι αυτά που εδώ έχουν μάθει να θεωρούν αυτονόητα (κατάχρηση του ακαδημαϊκού ασύλου, αφισορύπανση και γκραφίτι χωρίς όριο, καταστροφές πανεπιστημιακής περιουσίας, διάλυση Συνελεύσεων και Συγκλήτων, καλπονοθείες σε φοιτητικές εκλογές, κλπ) σε «κανονικά» πανεπιστημιακά περιβάλλοντα είναι αδιανόητα.

*Ο Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης στη Bruges. Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή Αθηνών και έλαβε Μάστερ και Διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (1997), όπου σπούδασε με υποτροφία Rhodes. Διετέλεσε μεταδιδακτορικός υπότροφος στο Πανεπιστήμιο Princeton των ΗΠΑ (1998-99) με αντικείμενο τη συγκριτική οικονομική πολιτική. Ως μεταπτυχιακός φοιτητής ήταν ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Oxford University Civil Liberties Society. Είναι μέλος διαφόρων συμβουλίων σε επιστημονικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις, και μέλος του Ανώτατου Συμβουλίου του European University Institute (EUI) στη Φλωρεντία. Έχει δημοσιεύσει πλήθος επιστημονικών άρθρων και τέσσερα βιβλία, μεταξύ των οποίων το Greece's New Political Economy: State, Finance and Growth from Postwar to EMU (Oxford St. Antony's Series, Palgrave Macmillan, 2003), που βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Από το 2007 αρθρογραφεί τακτικά στην κυριακάτικη Καθημερινή.