Χελιδόνα πέρασε

του Στέφανου Γιαννακόπουλου

Είναι γνωστός ο Μάρτης για τις ιδιοτροπίες του και τις συχνές μεταβολές στην θερμοκρασία. Ο πρώτος μήνας της άνοιξης συχνά θυμίζει .χειμώνα. Ατελείωτες είναι οι λαϊκές παραδόσεις που χαρακτηρίζουν την αστάθεια του Μάρτη.Είναι πανελληνίως γνωστή η ιστορία με τη γριά που επειδή νόμισε ότι κατά τα τέλη του Μάρτη πέρασαν τα κρύα του χειμώνα, κορόιδεψε το Μάρτη λέγοντας «πριτς Μάρτημ', ξεχείμασα τα κατσικάκια μ'». Ο Μάρτης θύμωσε, έκλεψε μια μέρα απ' το Φεβρουάριο, τον άφησε κουτσό, και κοκκάλωσε τη γριά.

Άλλη μια παράδοση που δικαιολογεί τον άστατο καιρό λέει ότι ο Μάρτης είχε άσχημη γυναίκα. «Όταν τη βλέπει από πίσω χαίρεται, γελάει και γίνεται λιακάδα, όταν τη βλέπει από μπροστά στεναχωριέται, κατσουφιάζει και χαλάει ο καιρός».

Παρ' όλα αυτά όμως τα χιόνια και οι βροχές του Μάρτη θεωρούνται ότι ευνοούν τη γεωργία και γι' αυτό ο λαός λέει: «Αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ' εκείνον το ζευγά, πόχει πολλά σπαρμένα». Πάντως όπως και να' χει ο Μάρτιος φέρνει την άνοιξη.

Και επειδή οι πρωινές ακτίνες του Μαρτιάτικου ήλιου είναι καυτές για να προφυλαχτούν ώστε να μη μαυρίσουν υπάρχει ένα έθιμο στο λαό να φορούν «Μάρτηδες» σαν φυλαχτό. Οι «Μάρτηδες» είναι ενωμένες στριφτά μάλλινες ή βαμβακερές άσπρες και κόκκινες κλωστές που την παραμονή τις κρεμούν σε κλαδί τριανταφυλλιάς ή αμυγδαλιάς και ύστερα βαθιά χαράματα της πρωτομαγιάς οι μητέρες θα τις δέσουν στον καρπό του δεξιού χεριού των παιδιών τους σαν βραχιόλι και στο λαιμό σαν περιδέραιο κρεμώντας στην άκρη τους ένα τρύπιο νόμισμα (δεκάρες του παλιού καιρού).

Ο χαιρετισμός στην αναγεννώμενη φύση και η υποδοχή της άνοιξης, πανηγυρίζονταν παλιότερα σε πολλά μέρη της πατρίδας μας με το έθιμο της «χελιδόνας». Τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου την πρώτη μέρα του Μάρτη γύριζαν από σπίτι σε σπίτι με ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδόνας απαγγέλλοντας ρυθμικά στο δρόμο τραγούδια για τη χελιδόνα.

Το χελιδόνι θεωρείται απ' το λαό καλός οιωνός και προάγγελος ευτυχίας και χαράς, άνοιξης και δημιουργίας γι' αυτό πιστεύεται ότι είναι ιερό πουλί και δεν καταδιώκεται ούτε κακοποιείται και χαίρονται όλοι όταν τα χελιδόνια χτίζουν φωλιά στο σπίτι τους.

Το έθιμο κατάγεται από την αρχαιότητα, έσβησε όμως σιγά σιγά με τους αιώνες.

Στην Αιανή διατηρείται ακμαίο. Κάθε πρώτη του Μάρτη μαθητές της ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν το ποίημα της χελιδόνας:

Χελιδόνα έφτασι απ΄ τη μαύρη θάλασσα,

θάλασσα απέρασι, έκατσι και λάλησι

και γλυκοκελάϊδησι:

Μάρτη, Μάρτη μου καλέ

και Φλιβάρη φουβιρέ

κι αν φλιβίσεις

κι αν τσικνίσεις

Καλουκαίρι θα μυρίσεις

κι αν χιουνίσεις

κι αν κακίσεις

πάλι άνοιξη θ΄ ανθίσεις.

Μωρ΄ καλή νοικουκυρά

σέβα, έβγα στου κιλάρι,

φέρι αυγά σαρακουστκά

κι σκοινιά πιρδικλουτά

για να δέσουμι τουν Μάρτη

τούτουν τουν τσιλιπουρδάκη.

Μας έστειλε ου δάσκαλους

να μας δώσητι αυγά

κι αν δεν έχιτι αυγά

παίρνουμι την κλουσαριά,

να γιννάει, να κλουσάει

κι να σέρνει τα πουλιά.

Μέσα ήλιους κι χαρά

όξου ψύλλους πόντικας.

Κι τώρα κι του χρόνου

κι τουν άλλου παραπάνου,

σ' έτη πουλλά κι καλή Πασχαλιά.

Οι νοικοκυρές χαρούμενες υποδέχονται τα παιδιά και μετά το τραγούδι προσφέρουν αυγά και χρήματα.

Μέχρι το 1947 τα χρήματα πήγαιναν προς όφελος των δασκάλων για να ενισχύσουν τα οικονομικά τους αφού το μισθό τους τον πλήρωναν οι κάτοικοι από τοπικούς πόρους. Ο τότε Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου Αιανής αείμνηστος Κ. Σιαμπανόπουλος έθεσε απαράβατο όρο για την συνέχεια του εθίμου, τα χρήματα να πηγαίνουν πλέον στο ταμείο του μαθητικού συνεταιρισμού.

Και έτσι γίνεται.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΙΑΝΗΣ