Καθηγητές και καφετζούδες: η αυγή του νέου μεσαίωνα

του Μάκη Καραγιάννη από ΤΑ ΝΕΑ

Καθηγήτρια λοιμωξιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών δηλώνει ότι οι πιστοί «δεν πρέπει να φοβούνται ότι από τη θεία κοινωνία μπορεί να μεταδοθεί ποτέ μικρόβιο». Αντιπρύτανης του ΑΠΘ και των θεωριών συνομωσίας «πιθανολογεί» ανερυθρίαστα ότι ο κορωναϊός είναι κατασκευασμένος, «το εμβόλιο είναι από πριν γνωστό» και του χρόνου θα έχουμε έναν ακόμα υποχρεωτικό εμβολιασμό. Στο περιοδικό της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών, και στο πλαίσιο «του πλουραλισμού» των απόψεων, δημοσιεύεται άρθρο που ισχυρίζεται ότι η θεωρία της σχετικότητας είναι λανθασμένη.
Διαβάζοντάς τα κανείς σοκάρεται από το γεγονός ότι η αφρόκρεμα των θετικών επιστημόνων διατυπώνει θέσεις που υπερακοντίζουν τις αμπελοφιλοσοφίες του Κυριάκου Βελόπουλου για τα «λιποδιαλυτικά» μαντζούνια που προστατεύουν από τον κορωναϊό. Ωστόσο, ο Φλωμπέρ–μας θυμίζει ο Μίλαν Κούντερα- μας προειδοποίησε εγκαίρως: «η βλακεία δεν εξαφανίζεται μπροστά στην επιστήμη, την τεχνική, την πρόοδο, τον εκσυγχρονισμό. Αντίθετα, παράλληλα με την πρόοδο, προοδεύει κι αυτή!»
Τι είναι αυτό που στέκεται σαν ομίχλη μπροστά στα μάτια επιστημόνων

ώστε να απαρνούνται την αλήθεια, την επιστήμη και τον ορθολογισμό; Δεν είναι η έλλειψη γνώσης, αλλά η μη σκέψη των κοινών τόπων. Όταν οι σεβαστοί καθηγητές μιλούν χωρίς τα “papers” και τα επιστημονικά στοιχεία, έξω από το πεδίο και τη μεθοδολογία της επιστήμης, τότε, εν δυνάμει, μιλούν ως ρεπλίκες του Βελόπουλου και της κάθε νοικοκυράς. Αναπαράγουν, όπως οι καφετζούδες της γειτονιάς, τις κοινοτοπίες και τα fake news που έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο. Βεβαίως, πάντα υπήρχαν πνευματικοί άνθρωποι που θαύμαζαν τα χέρια του Χίτλερ και τον ναζισμό όπως ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ή τυφλώνονταν μπροστά στον ζόφο του σταλινισμού όπως ο Λούκατς, ο Νερούντα, ο Αραγκόν ή ο Μπρεχτ. Σήμερα, ωστόσο, με τη δύναμη και την ταχύτητα του διαδικτύου τα fake news, οι αντιεπιστημονικές «πληροφορίες», οι θεωρίες συνομωσίας, τα αντιεμβολιαστικά κινήματα τείνουν στην post-truth εποχή να διαμορφώσουν έναν νέο σκοταδισμό. Οι χιλιάδες πληροφορίες και πηγές «γνώσης» σε ένα πνεύμα μεταμοντέρνου σχετικισμού και «του πλουραλισμού» των απόψεων, χωρίς τη βάσανο της κριτικής σκέψης, της απόδειξης και της αναζήτησης της αλήθειας συνιστούν μια παγκόσμια απειλή για την ελευθερία, τη δημοκρατία και την ανοιχτή κοινωνία. Δημιουργούν τις αγέλες και τις αδελφότητες του μίσους που επικοινωνούν μόνο μεταξύ τους. Στήνουν πολέμους στις απέραντες σελίδες του διαδικτύου, γλωσσοδέρνονται και πυροβολούν οποιαδήποτε διαφορετική άποψη -ακόμη και με την υποψία κάποιας απόχρωσης. Χρησιμοποιούν συνθήματα, απόψεις copy paste, τη ρητορική του «Εμείς» και οι «Άλλοι».
Όμως, η αλήθεια είναι πολύπλοκη. Θέλει αριθμούς, επιχειρήματα, διάλογο, μελέτες και επιστημονική γνώση. Μα προπαντός χρειάζεται όχι «πιθανολογήσεις» και φληναφήματα, αλλά μια στέρεα λέξη που συμπυκνώνει την επική προσπάθεια του ανθρώπου στην αναζήτησή της. Το «γιατί». Είναι η αλυσίδα που ενώνει την επιστήμη από την εποχή που o Θαλής εισήγαγε την απόδειξη και περάσαμε από τον «Μύθο» στον «Λόγο».
Αν κοινό χαρακτηριστικό όλων των ολοκληρωτισμών, δεξιών και αριστερών, του διαδικτύου και της post-truth εποχής είναι ο φανατισμός, οι συνωμοσίες και ο θρίαμβος των κοινών τόπων που αποτελούν το θάνατο της σκέψης, τότε, ίσως, το μόνο φάρμακο είναι η αμφιβολία, το γιατί και η απόδειξη. Και, ίσως, τέσσερις αιώνες μετά, πρέπει να ξαναθυμηθούμε τον Καρτέσιο και τους κανόνες του για τη γνώση, όταν στον «Λόγο περί μεθόδου» άφηνε πίσω του τον Μεσαίωνα γράφοντας: «Δεν δέχομαι τίποτα για αληθινό το οποίο δεν καταλαβαίνω με σαφήνεια».

Ο Μάκης Καραγιάννης είναι πεζογράφος και κριτικός