5+2 τρόποι για τη διαιώνιση των προβλημάτων

Του Πάσχου Μανδραβέλη

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να μην λύνεις ένα πρόβλημα. Ο ελληνικός τούς συμπεριλαμβάνει όλους. Κατ’ αρχήν δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε για τη φύση του προβλήματος. Δεύτερον αδυνατούμε να το ορίσουμε επακριβώς. Αδυνατούμε, δηλαδή, να το περιγράψουμε και να το μετρήσουμε. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, είτε να το υποτιμούμε είτε να το μεγεθύνουμε. Υποτιμώντας το, το αφήνουμε να διογκώνεται μέχρι να γίνει εκρηκτικό και μεγεθύνοντάς το προχωράμε σε λύσεις πανικού που δεν είναι πάντα οι καλύτερες. Ακόμη και στις ελάχιστες περιπτώσεις που δεν θα συμβούν όλα αυτά, αρχίζουν οι γενικεύσεις και οι άστοχες αναλογίες που μάς μπερδεύουν. Από αυτές περνάμε στις «εναλλακτικές» λύσεις που βρίσκονται στο πεδίο του φανταστικού για να καταλήξουμε στην μοιρολατρία του «σ’ αυτόν τον τόπο τίποτε δεν μπορεί να γίνει».

Η πρώτη πρακτική μη επίλυσης προβλημάτων είναι η διάχυσή τους σε άλλα υπαρκτά προβλήματα. Υπάρχει για παράδειγμα η ανακοίνωση του ΚΚΕ για το παράνομο παρκάρισμα στην Αθήνα. Επειδή, λέει, τα λαϊκά εισοδήματα πλήττονται από την κρίση η δημοτική αστυνομία πρέπει να αφήνει ατιμώρητους όλους εκείνους που παρκάρουν όπου θέλουν. Αυτή είναι η γελοία εκδοχή αυτής της πρακτικής. Η σοβαρή είναι η προτροπή για διάχυση της παρανομίας, στο όνομα των άλλων παρανομούντων. Ενα από τα επιχειρήματα των εξεγερμένων της Κερατέας είναι ότι «οι πολιτικοί έκλεψαν και κανείς δεν πήγε φυλακή». Ας υποθέσουμε το αναληθές ότι έκλεψαν όλοι οι πολιτικοί. Αυτό πώς απαντά στο πρόβλημα των σκουπιδιών της Αττικής; Και αν στο όνομα της καθολικής ευθύνης των πολιτικών δεν γίνει ο ΧΥΤΥ στην Κερατέα, τι θα κάνουμε την επόμενη μέρα τα σκουπίδια;
Δεν μετράμε Η δεύτερη πρακτική διαιώνισης των προβλημάτων είναι η άγνοια γι’ αυτά. Δεν τα περιγράφουμε σωστά και δεν τα μετράμε. Αυτό μάς οδήγησε στη χρεοκοπία. Το 1997 ο κ. Στέφανος Μάνος προειδοποιούσε: «Η ανάγκη περιορισμού της δαπάνης, της σπατάλης και της κλοπής στον ευρύτερο δημόσιο τομέα δεν θα γίνει με ευχές, αλλά με συγκεκριμένα μέτρα. Πρώτο μέτρο για τον περιορισμό της δαπάνης είναι να αρχίσουμε να μετράμε, να ξέρουμε δηλαδή τι μας γίνεται σε κάθε κρατική μονάδα.» Το επανέλαβε στη Βουλή το 2008. Το ξαναέγραψε το 2009 «δεν μπορείς να περιορίσεις δαπάνες που δεν γνωρίζεις και δεν μετράς. Παρατήρησα ότι στις αυστηρές συστάσεις της Κομισιόν η έκτη αναφέρεται στην κακή ποιότητα των στατιστικών στοιχείων. Χωρίς σωστά στοιχεία δεν μπορούν να ληφθούν σωστές αποφάσεις. Εχετε σκεφτεί πόσο δύσκολη θα ήταν η ζωή μας χωρίς θερμόμετρα, χωρίς μέτρα, χωρίς ταχύμετρα, χωρίς στροφόμετρα; Ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί δεν μετρούν τίποτε. Με εξαίρεση τις μετρήσεις της κοινής γνώμης. Ο,τι κάνουν το κάνουν χωρίς να έχουν μετρήσει. Διότι οι οργανωμένες συντεχνίες θεωρούν το μέτρημα επικίνδυνο». («Καθημερινή» 29/3/2009).
Σήμερα η κατάσταση βελτιώνεται στα δημοσιονομικά στοιχεία, αλλά ολόκληρες περιοχές του κράτους παραμένουν μαύρα κουτιά, αλλά και οι μετρήσεις δεν βρίσκουν θέση στον δημόσιο διάλογο. Κλασικό παράδειγμα αποτελούν οι δαπάνες στην Ανώτατη Παιδεία. Ενώ ξοδεύουμε πολλά πιο πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. για τα πανεπιστήμια, αντί να δούμε γιατί αυτές οι δαπάνες δεν πιάνουν τόπο, οι πανεπιστημιακοί μαγαρίζουν τα νούμερα είτε διαιρώντας τα με τον αριθμό των εγγεγραμμένων φοιτητών (δηλαδή και των αιωνίων, που μπορεί εν τω μεταξύ κάποιοι από αυτούς να έχουν πεθάνει), είτε συγχέοντάς το με τις συνολικές δαπάνες για την παιδεία, οι οποίες πραγματικά είναι χαμηλές. Ετσι, ο διάλογος αντί να γίνει με ακλόνητα επιχειρήματα, γίνεται με συνθήματα.
Μια τρίτη μέθοδος διαιώνισης των προβλημάτων είναι η μετάθεση της συζήτησης. Είναι η μέθοδος του «αυτό είναι το πρόβλημα τώρα;» Οποτεδήποτε κάποιος κουβέντιαζε στο παρελθόν για το κάπνισμα έπαιρνε ως αντεπιχείρημα τα φουγάρα των εργοστασίων. Σήμερα, επειδή δεν μάς έχουν απομείνει εργοστάσια, η συζήτηση μετατίθεται στις εξατμίσεις των αυτοκινήτων. Ετσι η κουβέντα ξεχειλίζει σε μια απέραντη κολοκυθιά προβλημάτων που δεν λύνει τίποτε. Αυτή η μετάθεση δεν γίνεται μόνο οριζόντια στα προβλήματα, αλλά και καθέτως στην κοινωνική ιεραρχία: «εμάς κυνηγάνε για φοροδιαφυγή; Γιατί δεν πάνε στους άλλους;»
«Τι θα γίνει, αν...»Μια άλλη μέθοδος είναι οι κίνδυνοι του μέλλοντος, ακόμη και οι πιο ακραίοι. Είναι η μέθοδος του «τι θα γίνει, αν...». Οπου πάει να γίνει κάποιο μεγάλο έργο, η περιοχή σίγουρα είναι σεισμογενής. Κι αν αυτό δεν πείσει, υπάρχουν δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης που θα χαθούν. Το πιο κλασικό, βέβαια, παράδειγμα είναι το πανεπιστημιακό άσυλο. Ο κίνδυνος μιας δικτατορίας στο μακρινό μέλλον, έχει αποτρέψει την επίλυση των προβλημάτων που δημιουργούνται σήμερα. Ετσι διασφαλίζουμε ακόμη και από τις πιο απίθανες καταστάσεις το μέλλον και αφήνουμε στο μπάχαλο το παρόν.
Με αυτή την πρακτική πολλοί εθνικοκινδυνολογούντες βγάζουν επί έτη το ψωμί τους. Επειδή τα θέματα είναι πολύπλοκα τα απλοποιούν επί τα χείρω και προβάλλουν ακόμη τα απίθανα ως μελλοντικά σενάρια. Πρόσφατο παράδειγμα ήταν το «μουσουλμανικό τόξο» της Βαλκανικής. Υποθετικά στο μέλλον η Τουρκία θα συμμαχούσε με την Αλβανία, την ΠΓΔΜ και την Βουλγαρία (μια ημιμουσουλμανική και δύο ορθόδοξες χώρες) για να... πνίξουν την Ελλάδα. Ετσι χάθηκε η ευκαιρία διευθέτησης των βαλκανικών μας προβλημάτων, και η Ελλάδα έχασε πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο. Σήμερα οι ίδιοι άνθρωποι κινδυνολογούν με σενάρια συνεκμετάλλευσης του Αιγαίου.
Ο πέμπτος τρόπος για τη διαιώνιση των προβλημάτων είναι η μετάθεση της λύσης σε ασαφείς όρους. Είναι η μέθοδος της «καταπολέμησης της σπατάλης στο Δημόσιο» (γενικώς), της «καταπολέμησης της φοροδιαφυγής» (αορίστως) και του «για όλα φταίει το σύστημα» (γενικώς και αορίστως). Η σπατάλη, η φοροδιαφυγή και το σύστημα ποτέ δεν ειδικεύονται διότι μόλις ειδικευθούν, κάθε δαπάνη είναι αναγκαία, η φοροδιαφυγή είναι μόνο των άλλων, και το σύστημα απαρτίζεται πάντα από κάποιους τρίτους.
Μ’ αυτά και μ’ αυτά όχι μόνο χρεοκοπήσαμε τη χώρα, αλλά επίσης δεν μπορούμε να λύσουμε ούτε τα απλά προβλήματα της καθημερινότητας. Δεν μπορούμε να κυκλοφορήσουμε στους δρόμους και πνιγόμαστε από τα σκουπίδια. Αλλά, πάλι... Αυτό είναι το πρόβλημα τώρα;
Η Δευτέρα ΠαρουσίαΟ καλύτερος τρόπος για να διαιωνίζεις προβλήματα είναι εκείνος του ΚΚΕ. Τίποτε δεν μπορεί να λυθεί εντός του υπάρχοντος συστήματος (ούτε καν το παράνομο παρκάρισμα), αλλά όλοι θα πρέπει να περιμένουμε τη Δευτέρα Παρουσία του κομμουνισμού επί της γης. Ως τότε, οξύνουμε τα προβλήματα διά της ανυπακοής (παρκάρουμε δηλαδή όπου θέλουμε) έτσι ώστε να οργιστούν από την κυκλοφοριακή συμφόρηση οι αυτοκινητιστές και να ζητήσουν επίσπευση της Δευτέρας Παρουσίας. Σατανικό;
Χαμένοι στη μετάφρασηΕνας καλός τρόπος για να διαιωνίζεις τις παρωχημένες καταστάσεις, την προσοδοθηρία σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, είναι η διασπορά ψευδών ή διαστρεβλώσεων στον δημόσιο διάλογο. Το ζήσαμε με τις κινητοποιήσεις των γαλάζιων συνδικαλιστών (Πατούλης και Σία) στην υγεία. Βασικό τους επιχείρημα κατά του Ενιαίου Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) ήταν ότι επιχειρείται η εξαθλίωση των γιατρών με μισθούς πείνας των 700 ή 450 ή 746 ευρώ. Ουδείς ασχολήθηκε με αυτά τα νούμερα, παρά το γεγονός ότι κυκλοφορούσαν επί δύο εβδομάδες στα κανάλια και ουδείς συνδικαλιστής συμφωνούσε στο ακριβές ποσό με τον άλλο. «Κοιτάξτε, το αναφέρει το Μνημόνιο σελίδα τάδε», έλεγαν όλοι οι γαλάζιοι συνδικαλιστές.
Ηταν δε τόσο πειστικοί που κανείς δεν άνοιξε το Μνημόνιο να δει τι λέει. Ευτυχώς το έκανε ένας γιατρός και δημοσίευσε σε κάποιο blog την αλήθεια. «Τι αναφέρει ακριβώς το Μνημόνιο;», αναρωτήθηκε ρητορικά ο κ. Μιχάλης Κούτρας. «Χρησιμοποιώ το επίσημο κείμενο στα Αγγλικά για να μην υπάρχουν αμφιβολίες περί τη μετάφραση: “Government extends the use of capitation payment of physician, currently used by OAEE, to all contracts between social security funds and the doctors they contract.” Capitation payment σημαίνει “πληρωμή κατά κεφαλήν”, ήτοι υπάρχει ένα καθορισμένο ετήσιο –συνήθως– ποσό για κάθε ένα ασθενή που σε επιλέγει ως ιατρό του.
Ας πούμε, χάριν της συζήτησης, ότι αυτό το ποσό είναι 50 ευρώ. Αν σε επιλέξουν 1.000 ασθενείς, θα εισπράξεις 50.000 ευρώ ως ετήσια αποζημίωση. Αν σε επιλέξουν 100 ασθενείς, θα εισπράξεις 5.000. Το 700 από πού προκύπτει; Μα από το γεγονός ότι οι ιατροί του ΟΑΕΕ πληρώνονται πάνω-κάτω 700 ευρώ τον μήνα. Ξεχνούν όμως ότι όχι μόνο οι ασφαλισμένοι του ΟΑΕΕ είναι σχετικά λίγοι αλλά και το γεγονός ότι όποιος συνταξιοδοτείται από τον ΟΑΕΕ μεταπίπτει αυτόματα στο ΙΚΑ, άρα το ταμείο αυτό έχει απαλλαγεί από τα κατά πολύ μεγαλύτερα έξοδα υγείας των συνταξιούχων... Ξεχνούν επίσης οι συνδικαλιστές του κλάδου μου ότι τα 700 ευρώ που πληρώνει ο ΟΑΕΕ αντιστοιχούν σε ένα μικρό μόνο κλάσμα του καθημερινού χρόνου εργασίας του ιατρού και δεν είναι συνολική αντιμισθία. Αλλά αυτό πάλι δεν θα ακουστεί ποτέ στα κανάλια, που ξεσπάθωσαν υπέρ των αναξιοπαθούντων ιατρών του ΙΚΑ».