Οι μήνες του πρώτου εξαμήνου στα Ποντιακά – Γράφει η Δέσποινα Μιχαήλιδου Καπλάνογλου

Της Δέσποινας Μιχαήλιδου Καπλάνογλου από το Kozanilife.gr

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όλα τα ονόματα των 12 μηνών του έτους στην Ποντιακή Διάλεκτο είναι Καλαντάρς , Κούντουρον ή Λειφτός , Μαρτς , Απριλς , Καλομηνάς ,Κερασινός , Χορτοθέρτς , Άγουστον ,Σταυρίτες , Τρυγομηνάς, Αεργίτες, Χριστιανάρτς.

Τα ονόματα όπως θα δούμε οδηγεί στη διαπίστωση ότι στη διαμόρφωση τους,

σαφής υπήρξε η επίδραση της λατινικής γλώσσας (κάτι που συνέβη και τον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο ), της ορθόδοξης λατρείας καθώς και των γεωργικών ασχολιών.

Επικράτησε η λατινική γλώσσα γιατί την εποχή που καθιερώθηκε το ημερολόγιο (45 π.Χ.-8 μ.Χ.) η Ρωμαίκη αυτοκρατορία κάλυπτε όλη σχεδόν την Ευρώπη,και αρκετά μέρη της Ασίας και της Αφρικής. Αν λάβουμε υπόψιν ότι ολόκληρη σχεδόν η λατινική γλώσσα είναι δάνειο από την Ελληνική που προϋπήρχε , αντιλαμβανόμαστε και το λόγο της αποδοχής της.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο εισήχθη από τον Ιούλιο Καίσαρα] το 46 π.Χ. και αποτελούσε μεταρρύθμιση του ρωμαϊκού ημερολογίου. Άρχισε να ισχύει το 45 π.Χ. και δέχθηκε αρκετές τροποποιήσεις μέχρι να πάρει την τελική του μορφή το 8 μ.Χ.

Στη δημιουργία του ημερολογίου ο Ιούλιος Καίσαρας είχε τη βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη, από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, o οποίος βασίστηκε στους υπολογισμούς του Ιππάρχου, σύμφωνα με τους οποίους η διάρκεια ενός έτους ήταν ίση με 365,242 ημέρες.

 

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Μακεδονικό ημερολόγιο

Αὐδυναῖος, Περίτιος, Δύστρος, Ξανθικός, Ἀρτεμίσιος, Δαίσιος, Πάνημος, Λώος, Γορπιαῖος, Ὑπερβερεταῖος, Δίος, Ἀπελλαῖος

Αττικό ημερολόγιο

Ἑκατομβαιών, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανεψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών, Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνιχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΞΗ ΜΗΝΕΣ ΣΕ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ

Ιανουάριος , Φεβρουάριος , Μάρτιος,Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος.

– Ιανουάριος

: Ο πρώτος μήνας του χρόνου πήρε το όνομά του από τον θεό των Ρωμαίων, τον Ιανό (Janus).

Ο Ιανός ήταν θεός με δύο πρόσωπα, τα οποία κοίταζαν σε αντίθετες κατευθύνσεις, γι αυτό τον αποκαλούσαν και…Janus bifrons δηλαδή διπρόσωπο Ιανό. Τα δυο του πρόσωπα συμβόλιζαν την αρχή και το τέλος, τη νιότης και το γήρας, την είσοδο και την έξοδο. Γι’ αυτό και του αφιέρωσαν τον Ιανουάριο που σαν πρώτος μήνας του χρόνου, κοίταζε προς τον προηγούμενο χρόνο και προς τον επόμενο.

– Φεβρουάριος

Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα februare που σημαίνει καθαρίζω, εξαγνίζω. Ήταν αφιερωμένος στο θεό του Άδη Φέβρουο και στους νεκρούς γι αυτό και στη διάρκεια του οι Ρωμαίοι διοργάνωναν τελετές καθαρμών και εξαγνισμών. Με το παλαιότερο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου και οι άνθρωποι έπρεπε να μπουν στον καινούργιο χρόνο καθαροί και αμόλυντοι.

Εμείς, τον λέμε Φλεβάρη επειδή τότε ανοίγουν οι φλέβες της γης, δηλαδή αναβρύζουν πολλά νερά, τον λέμε και ( Κουτσοφλέβαρος ) , επειδή έχει λιγότερες μέρες.

– Μάρτιος

Κατά το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο πρώτος.
μήνας του χρόνου και ονομαζόταν Primus. Μετά το 46 π.Χ. ονομάστηκε Μάρτιος, έγινε ο τρίτος μήνας του χρόνου, αφιερωμένος στον θεό Μαρς που αρχικά ήταν ο θεός της γονιμότητας και των αγρών αλλά αργότερα ταυτίστηκε με τον Άρη θεό του πολέμου. Ήταν πατέρας του Ρέμου και του Ρωμύλου και γενάρχης των Ρωμαίων.

Οι Έλληνες του έχουν δώσει πολλά ονόματα Aνοιξιάτης – Γδάρτης – Παλουκοκαύτης- Βαγγελιώτης- Πεντάγνωμος

–Απρίλιος

Είναι ο τέταρτος μήνας του χρόνου. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό ρήμα aperio που σημαίνει «ανοίγω» γιατί τότε ανοίγει ο καιρός και ανθίζουν τα λουλούδια. ταν αφιερωμένος στην θεά Αφροδίτη. Τον λέμε Ανοιξιάτη, Λαμπριάτη από τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα και Αϊγιωργίτη από την γιορτή του Αγίου Γεωργίου.

– Μάιος

Ο πέμπτος μήνας του χρόνου πήρε το όνομά του από την ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια). Το όνομα Maja προήλθε από τη λέξη Μαία (τροφός) τη μητέρα του θεού Ερμή στην οποία ήταν αφιερωμένος. Είναι ο μήνας των λουλουδιών.

Τον λένε και Κερασάρη γιατί τότε βγαίνουν τα κεράσια.

– Ιούνιος

Ο έκτος μήνας του έτους, ήταν αφιερωμένος από τους Ρωμαίους στη θεά Juno (Ήρα), σύζυγο του Jupiter (Δίας), προστάτιδα του οίκου και του γάμου. Κατά μία άλλη εκδοχή, πήρε το όνομά του από τον Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο.

Λέγεται θεριστής γιατί κατά τη διάρκεια του γίνεται ο θερισμός του σταριού, ορνιαστής ή ρινιαστής γιατί γίνεται τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων συκιών με ορνιούς δηλαδή καρπούς άγριας συκιάς.

ΠΟΝΤΙΑΚΑ

– Καλαντάρς

Ως Καλαντάρτς ήταν γνωστός στη Σάντα, στην Τραπεζούντα και στη Χαλδία, ενώ ως Καλαντάρης στην Ινέπολη, στην Κερασούντα, στην Οινόη και στη Σινώπη.

Προέρχεται από τη λατινική λέξη calendarium (= βιβλίο των καλανδών). Στο Μεσαίωνα, η λέξη έγινε καλανδάριον. Ακολούθησε η παραγωγή της λέξης κάλαντα. Στη λατινική γλώσσα υπάρχει η λέξη calendae (dies) (= νουμηνία, η πρώτη ημέρα κάθε ρωμαϊκού μήνα).

– Κούντουρον ή Λειφτός

Ο Άνθιμος Α. Παπαδόπουλος ανάγει την προέλευση του ονόματος του μηνός στη σύνθεση των λέξεων Κοντός + ουρά.

– Μαρτς

Μάρτς λεγόταν στα Κοτύωρα, στην Αμισό, στη Σάντα, στην Τραπεζούντα και στη Χαλδία.Το όνομα του μηνός προήλθε από τη λατινική λέξη Martius και αυτή από το όνομα του θεού του πολέμου Mars, γενική Martis (= ο θεός Άρης, και μεταφορικά ο πόλεμος, ο αγώνας).

– Απριλς

Στα Κοτύωρα τον έλεγαν Αγιωργίτα και Αεργίτα.

Η ονομασία του μήνα προέρχεται από τη λατινική λέξη aprilis, η οποία παράγεται από το λατινικό ρήμα aperio (= ανοίγω, μεταφορικά ανθίζω), επειδή κατά τον μήνα αυτό, τέταρτο του ρωμαϊκού ημερολογίου, ανοίγουν (= ανθίζουν) τα πάντα: δένδρα, λουλούδια, καιρός.

– Καλομηνάς

Το όνομα του μήνα προέρχεται από τη σύνθεση των λέξε­ων καλός + μήνας. Τον μήνα αυτό καλοσυνεύει ο καιρός και μαζί του τα πάντα, αλλά και η διάθεση των ανθρώπων γίνεται ευχάριστη, ύστερα από τη βαρυχειμωνιά.

–Κερασινός

Ο Κερασινός και Κερασάρτς: Πήρε το όνομα τους ο μήνας αυτός από την ωρίμανση των κερασιών

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Καλαντάρς , Κούντουρον ή Λειφτός , Μαρτς , Απριλς , Καλομηνάς –Κερασινός

– Καλαντάρς

Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Κάλαντα (και αυτή από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή καλώ )

Ετυμολογία κάλαντα < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική Κάλαντα < καλάνδαι / καλένδαι < ελληνιστική κοινή καλάνδαι < λατινική kalendae [1] < calo < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *kelh₁- (καλώ, φωνάζω) Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ιανουάριος Σύνθετη ή συγγενής λέξη :καλαντάρι καλαντιστής καλαντίστρια καλένδες καλεντάρι

– Κούντουρον ή Λειφτός Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : α)Κοντός +ουρά β)Λείπω. Ετυμολογία *κοντός < ελληνιστική κοινή κοντός (παρόμοια σημασία) < αρχαία ελληνική κοντός (κοντάρι) ** ουρά < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική οὐρά β)λειψός < μεσαιωνική ελληνική λειψός λείπω < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική λείπω< Στην νεοελληνική αποδίδεται: Φεβρουάριος, κουτσοφλέβαρος Σύνθετη ή συγγενής λέξη : β)αδιάλειπτος • ανελλιπής • ανελλιπώς • διάλειμμα • διάλειψη • εγκαταλείπω • εγκατάλειψη 

– Μαρτς Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Mars στα λατινικά Ετυμολογία: Ο Μάρτιος, δεν είναι άλλος από τον μήνα του θεού Αρη (Mars στα λατινικά), και απ’ αυτόν έχει πάρει τ’ όνομά του. Μάρτιος < ελληνιστική κοινή Μάρτιος < λατινική Martius[1] < Mars (Άρης) < Παλαιά Λατινική Māvors Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μάρτιος , μάρτης Σύνθετη ή συγγενής λέξη :Απριλομάρτης, Μάριος, Μάρκος μαρτάπριλα μάρτης

– Απριλς , Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Ἀφρώ Ετυμολογία :Απρίλιος < ελληνιστική κοινή Ἀπρίλιος < *Ἀπρίλης < λατινική Aprilis + -ιος[1] < ετρουσκικά Apru < αρχαία ελληνικά Ἀφρώ < Ἀφροδίτη (αντιδάνειο) (Έχει επίσης προταθεί: < λατινικά aperio (ανοίγω), ίσως γιατί τότε ανοίγουν τα λουλούδια) ο Απρίλιος, είπε, προέρχεται από την θεά Αφροδίτη, και ειδικότερα από τον συγκεκομμένο τύπο του ονόματός της, το υποκοριστικό Αφρώ.η Αφροδίτη και ο Αρης είχαν στη μυθολογία κάτι παραπάνω από στενούς δεσμούς. Στην νεοελληνική αποδίδεται: Απρίλιος Σύνθετη ή συγγενής λέξη :Απριλομάης .Απριλομάρτης, μαρτάπριλα 

– Καλομηνάς Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Καλός + μην Ετυμολογία **καλός < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική καλός < καλϝός < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *kal-wo-s < *kal- (όμορφος) **μήνας < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική μήνας < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική μήν < πρωτοελληνική *méns Στην νεοελληνική αποδίδεται: Μάϊος ,Κερασάρης. Σύνθετη ή συγγενής λέξη :Μαγιάπριλο ,μαγιάτικος,μαγιόξυλο μάης ,Μάης ,πρωτομαγιά

–Κερασινός Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Κέρασος Ετυμολογία κεράσι < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική κεράσι(ν) < ελληνιστική κοινή κεράσιον < αρχαία ελληνική κερασός / κέρασος Στην νεοελληνική αποδίδεται: Ιούνιος – ορνιαστής ή ρινιαστής Σύνθετη ή συγγενής λέξη :αγριοκέρασο ,δαφνοκερασιά ,κερασάκι Κερασέα η δαφνοκέρασος ,κερασένιος ,κερασιά ,ξινοκέρασο