Μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο

Του Νίκου Παπανδρέου

Αρκετοί παρομοιάζουν το υποχρεωτικό κλείσιμο των επιχειρήσεων και το «μένουμε σπίτι» με υποχρεωτική νάρκωση: διακόπτουμε τις ζωτικές λειτουργίες για να επικεντρωθούμε στην επικίνδυνη ίωση.

Με το πρόσφατο άνοιγμά μας ξύπνησε ο ασθενής, αλλά η «ασθένεια» παραμένει. Όχι μόνο στο εξωτερικό αλλά και εδώ στη χώρα μας, στη μέση του καλοκαιριού, επαναφέραμε
ορισμένα μέτρα προστασίας «λάιτ» (μάσκες αλλά όχι περιορισμένη κυκλοφορία) για να αποτρέψουμε ένα «δεύτερο κύμα». Η επιστροφή στην αυστηρότητα του Μαρτίου και του Απρίλη έχει απομακρυνθεί, παρά τις μικρές αυξήσεις στην καταγραφή κρουσμάτων. Η οικονομία θα αιωρείται για όσο η πανδημία μάς κάνει παρέα.

Για ορισμένους, η ζωή ίσως επέστρεψε σε κάποια φυσιολογική κανονικότητα. Για άλλους η πανδημία έχει προκαλέσει προβλήματα, έως και χρεοκοπία. Η νέα φάση που διανύουμε (δηλαδή το τέλος του πρώτου κύματος και η αποτροπή ενός δεύτερου) απαιτεί τη χάραξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής. Οι προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη αφορούν ουσιαστικά μακροχρόνιες μεταρρυθμίσεις που απαντούν σε μακροχρόνιες παθογένειες της οικονομίας. Εν τω μεταξύ, πρέπει να διαχειριστούμε την οικονομική κρίση που έφερε η πανδημία. Ιδού 7 πολιτικές που θα μας κρατήσουν όρθιους ώσπου να μετριαστεί το πρόβλημα, είτε με την εξάλειψη του κορονοϊού μέσω φαρμάκων ή αλλιώς.

Να συνεχιστούν τα μέτρα κοινωνικής υποστήριξης.

Αναλυτές στο εξωτερικό και εδώ συμφωνούν ότι οι επιδοτήσεις και η οικονομική στήριξη των πολιτών πρέπει να συνεχιστούν όσο η οικονομία περνάει την κρίση της πανδημίας. Θα ήταν λάθος –εδώ και στην Ευρώπη– μια οποιαδήποτε διακοπή μέτρων στήριξης, όπως είναι οι επιδοτήσεις, οι μειώσεις σε φόρους, τα επιδόματα ανεργίας, τα επιδόματα αποπληρωμής δανείων και άλλα αντίστοιχα βοηθητικά μέτρα. Επειδή η Ελλάδα έδρασε γρήγορα, όχι μόνο με το lockdown αλλά και με την υιοθέτηση γενναίων μέτρων κοινωνικής και επιχειρηματικής στήριξης, η Ευρώπη ήδη προβλέπει ότι θα έχουμε μικρότερη οικονομική επιβάρυνση σε σχέση με τις αρχικές εκτιμήσεις που ακούγαμε πριν από δύο μήνες.

Ευελιξία.

Επειδή δεν ξέρουμε πότε θα καταλαγιάσει η πανδημία, απαιτείται ανοιχτό μυαλό ώστε να τροποποιούνται οι ενισχύσεις ανάλογα με τις εξελίξεις στο οικονομικό τοπίο. Το φορολογικό νομοσχέδιο που κατατέθηκε στις 18 Ιουλίου –που συνάδει με τις προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη– περιλαμβάνει μέτρα που ευλογούν την ευελιξία που απαιτεί η κρίση. Το νομοσχέδιο δεν ανταποκρίνεται μόνο σε παλιές και μόνιμες απαιτήσεις για φορολογική μεταρρύθμιση, αλλά –και αυτό είναι το πιο σημαντικό– απαντά στις προκλήσεις των τελευταίων μηνών. Δείχνει δηλαδή ότι κάποιος επιτελάρχης ή υπουργός σκέφτεται σωστά! Κατάλαβαν ορισμένοι στην εξουσία την επιτακτική ανάγκη οι προτάσεις να ανταποκρίνονται στο «τώρα». Σπάνιο φαινόμενο σύμφωνα με τη δική μου ταπεινή εμπειρία όσον αφορά τα δημόσια θέματα.

Παράδειγμα: Για τα εξυπηρετούμενα δάνεια (τα πράσινα) επιδοτείται η μηνιαία δόση σε ποσοστό 90% κατά το πρώτο τρίμηνο, 80% το δεύτερο και 70% το τρίτο. Για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (τα κόκκινα) επιδοτείται η μηνιαία δόση σε ποσοστό 80%, 70% και 60% αντιστοίχως. Να επισημάνω επίσης ότι πρώτη φορά βλέπω κρατική συνέπεια: ο πολίτης που κατάφερε να πληρώσει στην ώρα του τις δόσεις του δανείου τόσα χρόνια δεν τιμωρείται σε σχέση με εκείνον που δεν τα κατάφερε.

Προτεραιότητα στη δημόσια υγεία.

Δεν πρέπει να θεωρούμε ως εχθρούς μεταξύ τους τους επιδημιολόγους που ζητάνε αυστηρά μέτρα τύπου lockdown και εκείνους που ζητάνε χαλαρότερα μέτρα ώστε να αναπνεύσει η οικονομία. Προκειμένου να έχουμε μια ασφαλή ανάκαμψη, πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο ο ιός.

Πρώτον, πρέπει όλοι στον τομέα αυτό να δούνε αυξημένες αποδοχές, όσο επιτρέπουν οι λογαριασμοί του κράτους και το υπό διαπραγμάτευση Ταμείο Ανάκαμψης. Δεύτερον, πρέπει να εντείνουμε τους υγειονομικούς ελέγχους για τον κορονοϊό. Τρίτον, οι μεταρρυθμίσεις στο ΕΣΥ δεν μπορούν να περιμένουν. Μήπως ήρθε η στιγμή για μια σοβαρή συζήτηση για τη διαχείριση των προμηθειών και την οργάνωση νοσοκομείων με ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια; Βλέπουμε τα γνωστά ταμπού και σε αυτό το ζήτημα. Δεν τολμάει κανείς να συζητήσει εναλλακτικές ενισχύσεις του ΕΣΥ και απορρίπτεται η εμπειρία άλλων χωρών πριν καν μπούνε στη ατζέντα.

Επιδόματα ανεργίας και εργασίας.

Με τα ποσοστά ανεργίας να αυξάνονται, η κυβέρνηση καλά κάνει και συνεχίζει τη στήριξη των ανέργων και εκείνων με μειωμένη απασχόληση. Τα εκτεταμένα επιδόματα ανεργίας που εφαρμόστηκαν την άνοιξη διευκόλυναν πολλούς να τηρήσουν τον κανόνα «μένω στο σπίτι». Έδωσε την ευκαιρία στους πιο φτωχούς να αποφύγουν την πείνα, την έξωση και την οικονομική καταστροφή. Από την άλλη, με τις επιδοτήσεις σε επιχειρήσεις και στη μισθωτή εργασία κρατήθηκαν στη δουλειά πολλοί εργαζόμενοι που διαφορετικά σήμερα θα ήταν ήδη στο ταμείο ανεργίας. Δεν είναι τυχαίο που η Επιτροπή Πισσαρίδη επικροτεί αυτή την πολιτική, προτείνοντας μάλιστα και «την ενίσχυση της μισθωτής εργασίας» αλλά και την «υποστήριξη των αδύναμων νοικοκυριών».

Ας θυμηθούμε και τον γνωστό «πολλαπλασιαστή»: τα παραπάνω μέτρα, που στόχο έχουν την παροχή βοήθειας στη μεσαία και χαμηλή οικονομική τάξη, οδηγούν σε μεγαλύτερη τόνωση της οικονομίας, εφόσον οι επιδοτήσεις θα ξοδευτούν και δεν θα πάνε στην αποταμίευση.

Να ανοίξουν τα σχολεία, αλλά με μέγιστη ασφάλεια.

Η οικονομία δεν μπορεί να επανέλθει στο φυσιολογικό, αν πρέπει οι οικογένειες που εργάζονται να μείνουν στο σπίτι φροντίζοντας τα παιδιά τους σχολικής ηλικίας. Τα έξοδα εδώ όμως για την πλήρη ασφάλεια των σχολείων δεν είναι λίγα. Θα κοστίσει η ανακαίνιση των τάξεων, η επισκευή των συστημάτων εξαερισμού, η αγορά προστατευτικού εξοπλισμού. Ίσως χρειάζεται και η πρόσληψη προσωπικού (όχι μόνιμη…) με υγειονομική γνώση ώστε να επιβλέπει την όλη προσπάθεια. Φυσικά, αν τεθεί υπό έλεγχο ο κορονοϊός (τουλάχιστον στη χώρα μας), δεν θα χρειαστούν τόσο δραστικά μέτρα.

Κρατάμε τις επιχειρήσεις ζωντανές.

Αν έρθει ένα δεύτερο κύμα, αρκετές επιχειρήσεις (όπως τα μπαρ εσωτερικού χώρου, κινηματογράφοι και χώροι συναυλιών) ενδέχεται να μην μπορούν να λειτουργήσουν όπως παλιά. Τα εστιατόρια επίσης θα υπολειτουργούν ή θα κλείσουν εντελώς. Εδώ απαιτείται γρήγορη και αποτελεσματική ανάλυση των δεδομένων, όπως θα προκύψουν τούτο το δύσκολο καλοκαίρι, ώστε το επιτελείο στο Μαξίμου να δει πόσο και πώς θα στηρίξει αυτές και άλλες επιχειρήσεις. Τον Ιούνιο η κυβέρνηση ψήφισε στη Βουλή νόμο για τη χορήγηση εύκολων και γρήγορων δανείων, έως και 25.000 ευρώ, για τις επιχειρήσεις που επλήγησαν από την πρόσφατη κρίση. Η ιδέα είναι να χορηγηθούν από εταιρείες ειδικού σκοπού και όχι από τις τράπεζες, ώστε να αποφευχθούν οι γνωστές παθογένειες του ελληνικού τραπεζικού συστήματος, που ζητά να υπογράψει κανείς σπίτια και παιδιά για να του δοθεί οποιοδήποτε δάνειο.

Όμως, το νέο νομοσχέδιο δεν ξεφεύγει από τη φιλοσοφία των εγγυήσεων. Με ένα νομοσχέδιο 35 σελίδων, που περιγράφει κανόνες και περιορισμούς, φοβάμαι ότι το όλο εγχείρημα θα κολλήσει πριν καν δοθεί το πρώτο ευρώ!

Εν τέλει προβλέπω μια εκτεταμένη νέα κοινωνική συμφωνία, που σκοπό θα έχει να μοιραστούν τα βάρη της πρωτόγνωρης κρίσης. Από την άλλη, δεν θα λύσουμε τα προβλήματά μας με επιδοτήσεις, Οι πιο βαθιές ανατροπές που προτείνει η Επιτροπή Πισσαρίδη πρέπει να ξεκινήσουν μεσούσης της πανδημίας.

Μείωση αβεβαιότητας.

Κανένας δεν ξέρει πού και πότε θα αυξηθούν τα κρούσματα, πόσο θα διαρκέσει η πανδημία ή πότε θα είναι έτοιμο ένα εμβόλιο. Αυτό δυσκολεύει τόσο τις επιχειρήσεις όσο και την ομάδα Μαξίμου να καταρτίσει αποτελεσματικό σχέδιο.

Αν γνωρίζαμε ότι θα έχουμε ένα εμβόλιο λόγου χάριν τον Ιανουάριο, θα μπορούσαν να παρθούν από τώρα αποφάσεις. Αλλά δεν το ξέρουμε, και η αβεβαιότητα δυσκολεύει τα πράγματα για όλους – αν θα πάμε επαγγελματικό ταξίδι, αν θα γίνει μια επένδυση στον τουρισμό, κλπ.

Η σωστή πολιτική μπορεί να μειώσει αυτήν ακριβώς την αβεβαιότητα. Για πόσο ακόμη θα παρέχουμε στήριξη στις επιχειρήσεις και στους πολίτες; Το φθινόπωρο θα υπάρχει πρόσβαση σε τέτοια προγράμματα; Για να δώσουμε και κάποιες σταθερές, οι παροχές θα μπορούσαν να συνδεθούν με το ποσοστό ανεργίας έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να μην χρειάζεται να ανησυχούν για απώλειες προτού βελτιωθεί η αγορά εργασίας. Παρόμοια βήματα, που συνδέονται με διαφορετικές μετρήσεις, θα μπορούσαν να κάνουν και οι επιχειρήσεις – εφόσον γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι η κρατική βοήθεια δεν θα εξατμιστεί χωρίς προειδοποίηση.

Συνοψίζοντας, η διαχείριση της κρίσης θέλει ευελιξία, προσαρμοστικότητα, συνεχή ενημέρωση και εμπνευσμένη πολιτική καθοδήγηση, έτσι ώστε να εξασφαλίσει τη μέγιστη εμπιστοσύνη από τον πολίτη, που θα πρέπει να ακολουθήσει μια σειρά περιοριστικών μέτρων. Ως σήμερα τα έχουμε πάει αρκετά καλά. Γι’ αυτό, παραμένω αισιόδοξος.

Άρθρο του Νίκου Παπανδρέου, συγγραφέα και οικονομολόγου, στην ''Οικονομική Επιθεώρηση'' Αυγούστου 2020.