Ροκ, σοκ και δέος

Του Γιώργου Παγουλάτου*

«Ποτέ μη βρεθείς σε μια θέση από την οποία δεν θα μπορείς να προχωρήσεις χωρίς καταστροφικές επιπτώσεις και δεν θα μπορείς να υποχωρήσεις χωρίς ταπεινωτική απώλεια κύρους» H. MORGENTHAU

Κάθε διεθνής διαπραγμάτευση διεξάγεται σε δύο επίπεδα: εσωτερικό κι εξωτερικό. Επιτυχής είναι μια διαπραγμάτευση όταν αξιοποιεί και τα δύο επίπεδα για να διευρύνει τα εξωτερικά οφέλη. Επιτυχία είναι να φτιάχνεις ισχυρό εσωτερικό μέτωπο για να υποστηρίξεις την εξωτερική διαπραγμάτευση. Αποτυχία είναι το εσωτερικό μέτωπο να σε οδηγεί σε εξωτερική αυτοπαγίδευση. Επιτυχία είναι να παίρνεις περισσότερα από όσα είχες. Αποτυχία είναι να καταλήγεις σε χειρότερο σημείο από όπου ξεκίνησες – ή στο ίδιο, έχοντας όμως χάσει στον δρόμο όλα σου τα εφόδια.


Τον πρώτο μήνα της νέας κυβέρνησης μονοπώλησε η διαπραγμάτευση με τους εταίρους. Είδαμε τα εξής πέντε στάδια:

1. Μια επιθετική και καταγγελτική επικοινωνιακή εκστρατεία ευρύτατων διεκδικήσεων προς την υπόλοιπη Ευρώπη (πολεμικές αποζημιώσεις, «κούρεμα» χρέους, σκίσιμο του Μνημονίου, συρρίκνωση του πρωτογενούς πλεονάσματος, σχέδιο Μάρσαλ κ.λπ.). Ενα αντισυμβατικό ύφος «ροκ, σοκ και δέος», που προσελκύει τα διεθνή ΜΜΕ.

2. Δημιουργία εγχώριου μετώπου υποστήριξης, για την κυβέρνηση που «τα λέει έξω από τα δόντια», που «για πρώτη φορά διαπραγματεύεται», που «κάνει τους Ελληνες να αισθάνονται περήφανοι».

3. Ενόχληση των εταίρων με την επιθετικότητα μιας κυβέρνησης που τους λέει καταπρόσωπο ότι η πολιτική τους απέτυχε, ότι προκάλεσε ανθρωπιστική καταστροφή, ότι δεν θέλουμε τα λεφτά τους, αλλά ότι πρέπει να εγγράψουν μεγάλες ζημίες από την ακύρωση του χρέους μας. Συσπείρωση των εταίρων ενάντια στον υπουργό που προσέρχεται στο Eurogroup με περιφρόνηση προς κανόνες και κώδικες συμπεριφοράς, που απευθύνεται από καθέδρας, κομίζοντας ελάχιστα στοιχεία και αριθμούς, που υπόσχεται να καταργήσει εθνικές δεσμεύσεις και απειλεί να τινάξει στον αέρα την Ευρωζώνη, ακόμα και να εμποδίσει την κοινή εξωτερική πολιτική, εάν δεν εισακουστούν οι απαιτήσεις μας. Εχθρικές αντιδράσεις στο εσωτερικό των κρατών-μελών, εγκλωβισμός των κυβερνήσεών τους από εχθρικά προς την Ελλάδα ΜΜΕ.

4. Αντιμετώπιση της ελληνικής κυβέρνησης με το αρνητικότερο κλίμα μετά το 2010-11. Απόφαση των εταίρων να μην υποχωρήσουν. Εθνική αναδίπλωση και επιστράτευση δημιουργικών ευφημισμών.

5. Χρησιμοποίηση του εσωτερικού μετώπου στήριξης για να απορροφηθεί το πολιτικό κόστος διάψευσης των προσδοκιών.

Σε ελεύθερη απόδοση: στήσαμε έναν εξωτερικό «τσαμπουκά» για να κερδίσουμε εσωτερική στήριξη, ώστε να μπορέσουμε να απορροφήσουμε επιτυχώς την αποτυχία μας στον εξωτερικό «τσαμπουκά».

Είναι κρίμα, διότι η κριτική Βαρουφάκη στην αποτυχία της Ευρωζώνης να αντιδράσει στην κρίση με αντι-υφεσιακά μακροοικονομικά εργαλεία είναι βάσιμη. Μια σωστή ανάλυση (η ελλιπής οικονομική ενοποίηση του ευρώ) και μια δίκαιη διεκδίκηση (η εγκατάλειψη των υφεσιακών πολιτικών) έπεσαν θύμα μαξιμαλισμού και αμετροέπειας. Η ευθύνη γι’ αυτό δεν είναι μόνο του Βαρουφάκη. Είναι κυρίως του ΣΥΡΙΖΑ, που αφού χρόνια εξέθρεψε υπερφίαλες προσδοκίες και εμπρηστική ρητορική, είχε μπροστά του ελάχιστο χρόνο για την προσγείωση στην πραγματικότητα. Κι ήταν ανώμαλη.

Η απόφαση του Eurogroup δεν ήταν αρνητική. Ηταν ένας έντιμος συμβιβασμός. Το θέμα ήταν ότι σπαταλήσαμε τεράστιο κεφάλαιο, οι τράπεζες έχασαν 20 δισ. καταθέσεων, η οικονομία μας πέρασε από μια εμπειρία εικονικού πνιγμού (waterboarding, όπως θα έλεγε ο Γ.Β.), η ύφεση θα είναι μαζί μας, για να καταλήξουμε πού; Εκεί ακριβώς από όπου είχαμε ξεκινήσει, κατά μερικά συνώνυμα πλουσιότεροι.

Παίξαμε ως συγκρουσιακό παίγνιο ενός γύρου, ένα παίγνιο που είναι μακρού ορίζοντα, εμπιστοσύνης και αναζήτησης αμοιβαίου συμφέροντος. Σωστά τόνιζαν οι Τσίπρας-Βαρουφάκης ότι διεκδικούμε μια λύση αμοιβαίως επωφελή για όλη την Ευρώπη. Ομως όταν αυτό ερχόταν να δικαιολογήσει το αίτημα «κουρέματος» του χρέους, οι αποδέκτες θεώρησαν ότι τους δουλεύουμε. Ηταν προσποιητά ειλικρινές, και γι’ αυτό προσβλητικά ανειλικρινές. Αμέσως μετά την άρον άρον απόσυρση του αιτήματος του «κουρέματος», ήρθε η δικαιολόγηση από τον Γ.Β., που ήταν προσβλητικότερη από το ατόπημα: Θα μεταχειριστούμε όποιον ευφημισμό χρειάζεται «για να βγάλουμε την Ελλάδα από τη χρεοδουλοπαροικία». Ομως η υπόσχεση ελάφρυνσης του χρέους ήταν ήδη εκεί, κεκτημένη, από το Eurogroup του Νοεμβρίου 2012. Ολο που χρειαζόταν ήταν η διατήρηση ενός (χαμηλότερου) πρωτογενούς πλεονάσματος και των μεταρρυθμίσεων (έστω του 70%) για να τη διεκδικήσουμε και να την επεκτείνουμε. Η εξωτερική αξιοπιστία θυσιάστηκε για να κατευναστεί (κακήν κακώς) η απογοήτευση των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, που είχαν πειστεί ότι θα μπορούσαμε, έτσι ανώδυνα, να «κουρέψουμε» το χρέος.

Κάψαμε τα χαρτιά μας και την εμπιστοσύνη των εταίρων, εξοργίσαμε, προκαλέσαμε αντιπάθεια, εξαντλήσαμε την υπομονή των συνομιλητών, σε μια δευτερεύουσα διαπραγμάτευση που αφορούσε τους επόμενους 2-3 μήνες! Οι μάχες χαρακωμάτων με τους «θεσμούς» που ετοιμάζουν οι υπουργοί μέχρι τον Ιούνιο θα εξαντλήσουν και όσα αποθέματα καλής θέλησης έχουν απομείνει. Οταν Μάιο-Ιούνιο πάμε στη μεγάλη, την πιο κρίσιμη διαπραγμάτευση, που αφορά τα επόμενα χρόνια της χώρας, θα είμαστε μόνοι απέναντι σε όλους τους άλλους. Με μόνη μας ελπίδα την «καλοσύνη των ξένων». Και το ένστικτο αυτοπροστασίας τους, για να μην ανατιναχτούν κι εκείνοι μαζί με τη «μαύρη χήρα» αυτής της αυτοκαταστροφικής γωνιάς της Ευρωζώνης.

*Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.